Gnuo: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
kompilaĵo el la angla kaj germanaj versioj |
Plibonigis tekston por klarigi klasifikon |
||
Linio 1:
{{Taksonomio
| color = pink
----▼
| name = Gnuo
[[Dosiero:Gnuo.jpeg|left]]▼
| image = Black-wildebeest-aka-gnu.jpg
| image_width = 260px
| image_caption = [[Blua gnuo]], ''Connochaetes taurinus''
| regnum = [[Animalo]]j ''Animalia''
| phylum = [[Ĥordulo]]j ''Chordata''
| classis = [[Mamulo]]j ''Mammalia''
| ordo = [[Parhufulo]]j ''Artiodactyla''
| familia = [[Bovedoj]] ''Bovidae''
| subfamilia = [[Alcelafenoj]] ''Alcelaphinae''
| genus = '''''Connochaetes'''''
| genus_authority = [[Hinrich Lichtenstein|Lichtenstein]], 1812
| subdivision_ranks = Specioj
| subdivision = ''[[Connochaetes gnou]]''<br>''[[Connochaetes taurinus]]''
}}
'''Gnuoj''' (''Cononochaetes'') estas genro de afrikaj gregemaj [[antilopo]]j, el la familio de [[bovedoj]] kaj la subfamilio de [[alcelafenoj]]. Oni dividas ilin inter du specioj:
* La
* La '''blankvosta''' aŭ '''nigra gnuo''', iomete pli malgranda kaj multe malpli abunda (''Connochaetes gnou''), kiu estis preskaŭ neniigita antaŭ kelkaj jaroj
La Blua Gnuo estas granda antilopo el la genro « Connochaetes », kiu kreskas ĝi 1m40 ŝultre kaj atingas pezon de 270 kilogramoj. Ĝi vivas en la grandaj ebenaĵoj, savanoj kaj sekaj arbaroj el Suda kaj Orienta Afriko, kaj se ĝi evitos tro proksimajn renkontiĝojn kun rabobestoj, ĝi povas vivi pli ol 20 jarojn, nutrante sin per herbo. La virbesto estas teritoriema, kaj protektas sian teritorion. La plej granda populacio, konsistanta el pli ol miliono da bestoj, troviĝas en Serengetio▼
▲La Blua Gnuo estas granda antilopo el la genro « Connochaetes », kiu kreskas
==Priskribo==
Malgraŭ
Probable la plej tipa karakterizo de la Blua Gnuo estas ĝiaj grandaj krampoformaj kornoj, kiuj etendiĝas el la kapo kaj kurbiĝas al ĝi ĉefine. Ĉe la viro la kornoj foje atingas 90-centimetran amplekson, dum la inaj kornoj estas proksimume dufoje malpli ampleksaj. Ĉe ambaŭ seksoj
Junaj gnuoj almondiĝas brunaj, kaj ekalprenas la plenkreskulan koloron en la aĝo de 9 semajnoj. La plenkreskula felo fakte varias inter malsamaj grizonuancoj. La dorso kaj flankoj estas ĝenerale pli malhelaj ol la ventraj kaj subaj partoj.
Malhelbrunaj vertikalaj bandoj el iom pli longaj haroj markas la kolon kaj antaŭpartojn, kaj el malproksime donas impreson pri haŭtofaltado. La kolhararo de ambaŭ seksoj estas longa, rigida, dika kaj nigrega, same kiel la vosto kaj la vizaĝo. Seksa kolordiferenco ekzistas pro la pli malhela koloro de la viroj.
==Klasifiko==
Linio 24 ⟶ 36:
* ''C. t. taurinus'' (Blua Gnuo), loĝas de Centra ĝis suda Afriko, kaj estas la plej abunda. La koloro de ĝia ardezgriza felto estas la origino de la komuna nomo de la tuta specio.
*
*La okcidenta blankbarba gnuo (''C. t. mearnsi'') estas la plej malgranda, kaj loĝas nur en [[Kenjo]] kaj okcidenta [[Tanzanio]]. Ĝi estas la plej malhelfelta el ĉiuj bluaj gnuoj.
*La okcidenta blankbarba gnuo, 'C. t. albojubatus', estas la plej hela. Ĝi loĝas en [[Kenjo]] kaj Okcidenta [[Tanzanio]].
* La kuksona gnuo (''C. t. cooksoni''), loĝanta nur en la Luangva valo.
==Loĝloko==
Bluaj gnuoj vivas en malfermitaj kaj arbustokovritaj savanoj el suda kaj orienta Afriko, ĝenerale en areoj nek tro sekaj, nek tro malsekaj. La plej granda grego, konsistanta el pli ol miliono da bestoj, troviĝas en la Tanzania ebenaĵo Serengetio. Pli malgrandaj gregoj estas observeblaj en norda [[Bocvano]], en [[Zimbabvo]], kaj ĝis la ekstremaĵo de [[Sudafriko]].▼
▲Bluaj gnuoj vivas en malfermitaj kaj arbustokovritaj savanoj el suda kaj orienta Afriko, ĝenerale en areoj nek tro sekaj, nek tro malsekaj. La plej granda grego, konsistanta el pli ol miliono da bestoj, troviĝas en la Tanzania ebenaĵo Serengetio. Pli malgrandaj gregoj estas observeblaj en norda Bocvano, en Zimbabvo, kaj ĝis la ekstremaĵo de Sudafriko.
==Nutrado==
Linio 51 ⟶ 61:
Dum la altirmanovroj direkte al la gnuino, la virgnuo frotas sian antaŭokulan glandon kontraŭ la trunkon de arbo, kiun li poste disbatas per siaj kornoj. Tiu agado ne nur havas seduktan efikon, sed ankaŭ ebligas konservadon de grandaj herbaroj, malhelpante la instaliĝon de densa arbaro.
===Reproduktado===
Linio 61 ⟶ 70:
Gravedeco daŭras proksimume 8,5 monatojn. La naskiĝintaj gnuidoj kapablas stari post sep minutoj kaj kuri kun la grego post malpli ol du horoj post la naskiĝo. Tiu frueco donas al la gnuido ioman protekton kontraŭ la voremo de lionoj, makulitaj hienoj, gepardoj kaj leopardoj. La gnuido krome restas apud sia protektema patrino dum longa tempo, kaj mamsuĉas dum preskaŭ unu jaro. En la plej ampleksaj gregoj 80 procentoj el la gnuidoj transvivas la unuan monaton, dum nur 50 procentoj ĝin atingas en pli malgrandaj gregoj.
==Migrado==
Gnuoj estas konataj ankaŭ pro siaj imponaj migradoj, kvankam kelkaj grupetoj neniam forvojaĝas. Dum la pluvosezono la gnugregoj paŝtiĝas en la mineralriĉaj ebenaĵoj de la sudokcidenta Serengetio en [[Tanzanio]]. Fine de majo aŭ komence de junio finiĝas la pluvosezono, kaj la herbejoj forvelkas. La gnuoj tiam grupiĝas kolumne kaj ekvojaĝas norden, al la Masaj-Mara ebenaĵo en Sudkenjo, kie troviĝas riĉaj herbejoj, nutrataj de abunda pluvo. Sed la tiea herbo estas tre fosforomalriĉa, kaj tio devigas la gnuojn reiri al Serengetio komence de la pluvosezono. Unu el la plej danĝeraj fazoj de tiu vojaĝo estas la trairo de la Mara-riverego, dum kiu centoj da gnuoj kaptiĝas en la faŭkoj de la tie kaŝitaj krokodiloj. ▼
▲Gnuoj estas konataj ankaŭ pro siaj imponaj migradoj, kvankam kelkaj grupetoj neniam forvojaĝas. Dum la pluvosezono la gnugregoj paŝtiĝas en la mineralriĉaj ebenaĵoj de la sudokcidenta Serengetio en Tanzanio. Fine de majo aŭ komence de junio finiĝas la pluvosezono, kaj la herbejoj forvelkas. La gnuoj tiam grupiĝas kolumne kaj ekvojaĝas norden, al la Masaj-Mara ebenaĵo en Sudkenjo, kie troviĝas riĉaj herbejoj, nutrataj de abunda pluvo. Sed la tiea herbo estas tre fosforomalriĉa, kaj tio devigas la gnuojn reiri al Serengetio komence de la pluvosezono. Unu el la plej danĝeraj fazoj de tiu vojaĝo estas la trairo de la Mara-riverego, dum kiu centoj da gnuoj kaptiĝas en la faŭkoj de la tie kaŝitaj krokodiloj.
== Homoj kaj gnuoj ==
Gnuoj estas de ĉiam ĉasitaj pro sia viando, tre ŝatata de la lokaj loĝantoj, kaj pro sia haŭto. Iliaj vostoj estas uzataj kiel muŝoforpeliloj, kaj iliaj kornoj estas skulptitaj, aŭ uzitaj kiel voluptiloj. Post la instaliĝo de blankulaj farmistoj, ili estis amase pafitaj, kaj la bestokvanto senĉese ŝrumpis, ankaŭ pro la reduktiĝo de iliaj paŝtareoj, parte uzitaj por la brutoj.
Linio 76 ⟶ 80:
La nomo « gnuo » venas el la ĥoiĥoia lingvo, kaj referencas al la blekado de la besto.
*Gnuo estas ankaŭ elektita kiel simbolon por [[GNU]]http://eo.wikipedia.org/upload/4/4d/Gnu-head-sm.jpeg
[[Kategorio:Bovedoj]]▼
<gallery>
Dosiero:Blue wildebeest.jpg|<!-- thumb|left|180px| Blua Gnuo paŝtiĝante en _Etosha_ Nacia (Parko, Publika ĝardeno, Parki), Namibio -->
</gallery>
<br clear=all>
Linio 97:
{{Aldonaj bildoj}}
[[da:Gnu]]
| |||