Gbea lingvaro
La gbea lingvaro estas grupo de proksimume 20 parencaj lingvoj, kiuj parolatas en vasta areo inter orienta Ganao kaj okcidenta Niĝerio. La suma nombro de parolantoj de la gbea lingvaro estas inter 4 kaj 8 milionoj da homoj.
| Gbea lingvaro | |
| Parolata en | sudorienta Ganao, Togolando, Benino kaj okcidenta Niĝerio |
| Klasifiko | |
| Lingvistika klasifiko |
Niĝerkonga lingvaro |
| Atlantik-konga lingvaro | |
| Voltakonga lingvaro | |
| Kvaa lingvaro | |
| Gbea lingvaro | |
| Apartenantaj lingvoj kaj familioj | Evea lingvo (Ewe) Gena lingvo (Gen) Fonua lingvo (Fon) Aĝaa lingvo (Aja ) Fla-feraaj lingvoj (Phla-Pherá) |
| Glottolog | gbee1241 |
la ĉefaj lingvoj el la gbea lingvaro
(laŭ Capo 1988 kaj 1991).
La plej disvastiĝinta lingvo el la lingvaro estas la Evea lingvo (Ewe) kun 3 milionoj da parolantoj en Ganao kaj Togolando, sekvas la Fonua lingvo (Fon) (1.7 milionoj da parolantoj ĉefe en Benino.
La gbea lingvaro apartenas al la Kvaa lingvaro, branĉo de la niĝerkonga lingvofamilio, kaj dispartigeblas al kvin ĉefaj lingvoj respektive dialektaroj: la evea (Ewe), gena (Gen), fonua (Fon) kaj aĝaa (Aja ) lingvoj, plus la grupo de fla-feraaj lingvoj (Phla-Pherá).
La plej multaj parolantoj de la gbea lingvaro venis de pli orientaj regionoj de Afriko al la nunaj loĝlokoj en pluraj ondoj de translokiĝo inter la 10-a kaj 15-a jarcentoj. Iuj el la parolantoj de la fla-feraaj lingvoj tamen supozeble estis la originaj loĝantoj de la areo, kaj miksiĝis kun la parolantoj de la gbea lingvaro, kaj la parolantoj de la gena lingvo probable devenas de regiono pli norda. Fine de la 18-a jarcento, multaj parolantoj de la gbea lingvaro sklaviĝis kaj transportiĝis al Ameriko, sekve de kio la lingvoj de la gbea lingvaro influis plurajn kreolajn lingvojn de la Karibio.
Ĉirkaŭ la jaro 1840, germanaj misiistoj lingvistike ekesploris la gbean lingvaron. Dum la unua duono de la 20-a jarcento, la germana afrikanisto Diedrich Hermann Westermann estis gvida esploristo de la lingvaro. La unua interna klasifiko de la lingvaro estis publikigita dum 1988 fare de H. B. Capo, kion sekvis kompara fonologio 1991. La gbea lingvaro apartenas al la tonaj lingvoj, analizaj lingvoj kaj la baza vortordo estas Subjekto Verbo Objekto.