Intersekseco
|
Ne konfuzu ĉi tiun artikolon kun intersekca teorio. |
Intersekseco estas stato de reprodukta sistemo, kie seksa organo estas nek ekskluzive ina, nek ekskluzive vira. Ofte hermafrodito estas traktata kiel sendependeca de seksa identeco kaj seksa orientiĝo. Difinoj de intersekseco estas en diversaj landoj parte diversaj.
Seksa atribuo ĉe naskiĝo kutime akordiĝas kun la eksteraj seksorganoj de infano. La nombro da naskiĝoj kun ambiguaj seksorganoj estas en la intervalo de 1:4,500–1:2,000 (0,02%–0,05%)[1]
Deklaracio de Montrealo kaj Principoj de Jogjakarto (per principo 18) protektas kontraŭ misuzo de medicina operacio sen konsento pro respekto de homaj rajtoj kaj aŭtonomeco.
Iu, kiu kreskas kun multe da diverseco, multe malpli ĝenos la senton, ke vi ne apartenas al la grupo.
Sociaj roloj kaj percepto de sekso kaj genro
redaktiLa moderna kompreno de sekso kaj genro rekonas, ke la tradicia duisma divido inter "vira" kaj "ina" estas reduktisma kaj ne sufiĉas por priskribi la kompleksan diversecon de homaj korpoj kaj identecoj. Historie, la socio atribuis fiksajn rolojn, aspektojn kaj kondutojn al "viroj" kaj "virinoj", bazante sin sur aspektoj de biologio. Tamen tiuj klasifikoj estas ofte arbitraj kaj varias laŭ tempo, kulturo kaj konteksto.[2]
Intersekseco evidentiĝas kiel natura parto de tiu biologia variado, montrante ke la disdivido inter "masklo" kaj "injo" ne estas klara aŭ universala. Multaj homoj ne konformas al la tipaj kriterioj por unu aŭ alia kategorio — ĉu laŭ genitala aspekto, kromosomaro, hormonaj niveloj, aŭ gonadaj strukturoj.
La ekzisto de intersekse homoj montras ke la seksa binaireco ne estas absoluta fakto, sed pli ĝuste modelo trudita de sociaj kaj juraj normoj. Krome, la postulo ke ĉiu homo devas esti klare klasifikita kiel "vira" aŭ "ina" ofte rezultas en medicinaj intervenoj kiuj ignoras la rajtojn kaj la identecojn de la koncernataj personoj.
Multaj intersekse homoj mem elektas identigi sin laŭ siaj propraj spertoj, prefere ol laŭ trudita binara modelo. Tio substrekas la gravecon distingi inter **biologia sekso**, **genra identeco**, kaj **sociaj roloj**, kiuj estas malsamaj konceptoj ofte konfuzataj.
Laŭ multaj fakuloj kaj homrajtaj organizaĵoj, pli inkluziva kompreno de sekso kaj genro ne nur helpas intersekse personojn, sed ankaŭ liberigas ĉiujn homojn de rigidaj kaj limigaj stereotipoj.
Medicina priskribo
redaktiIntersekseco estas biologia variaĵo en la disvolviĝo de seksaj trajtoj. Ĝi povas manifestiĝi sur la genetika, gonada aŭ genitala nivelo, kaj ne ĉiam estas tuj videbla ĉe naskiĝo. Iuj interseksecaj kondiĉoj estas detektataj dum infanaĝo aŭ pubereco, aliaj eĉ poste.
La medicina kompreno de intersekseco enhavas larĝan gamon da kondiĉoj, ofte referitaj kiel "malsanoj de seksa disvolviĝo" (DSD - malofte uzata termino nuntempe inter komunumo mem pro stigmo). Multaj el tiuj kondiĉoj havas genetikan, hormonalan aŭ anatomian bazon. Jen priskribo de kelkaj el la plej oftaj tipoj:
Oftaj tipoj de intersekseco
redakti- Klinefelter-sindromo (47,XXY): Ĉe genetike vira persono kun ekstra X-kromosomo. Tio povas kaŭzi malkreskintan testosteronan nivelon, altan staturon, malfortan muskolaron, kaj infertilecon.
- Turner-sindromo (45,X): Personoj kun nur unu X-kromosomo (kaj neniu dua seksa kromosomo). Ili ofte havas mallongan staturon, ne evoluigas ovariojn normale, kaj ne havas menstruon aŭ fekundecon.
- Androgena sensiveca sindromo (AIS): Malordo en kiu la korpo ne reagas normale al androgenoj (viraj hormonoj). Genetike vira persono (XY) povas havi eksteran inan aspekton. En kompleta formo (CAIS), la persono aspektas tute ina ekstere, sed ne havas uteron. En parta formo (PAIS), la genitaloj povas esti miksitaj aŭ ambigue evoluintaj.
- 5-alfa-reduktazo manko: Enzima deficito kiu malhelpas la konvertiĝon de testosterono en la pli potenca dihidrotestosterono (DHT). Tio povas konduki al nekutimaj aŭ ambigue evoluintaj genitaloj ĉe XY-fetoj, kun eventuala maskliĝo dum pubereco.
- Ovotestika intersekseco: Malofta kondiĉo en kiu ambaŭ tipoj de gonado (testika kaj ovaria histo) ĉeestas. La genitala aspekto povas esti varia.
- Congenita adrena hiperplazio (CAH): Manko de enzimoj en la suprarenaj glandoj, ofte 21-hidroksilazo, kaŭzanta superproduktadon de androgenoj. En fetoj kun XX-kromosomaro, tio povas kaŭzi virigitan aŭ ambigue evoluintan genitalon.
Hormonaj kaŭzoj de intersekseco
redaktiIntersekseco povas ankaŭ rezulti el hormonaj malekvilibroj dum antaŭnaska aŭ pubereca disvolviĝo. Tiaj malekvilibroj influas la formadon de internaj kaj eksteraj seksorganoj. Ekzemple:
- En Congenita adrena hiperplazio, fetoj kun XX-kromosomaro estas eksponataj al troaj kvantoj da androgenoj, kiuj povas virigi la genitalojn.
- En AIS, XY-personoj ne reagas al propraj androgenoj, kio rezultigas inan aŭ ambiguan seksan disvolviĝon.
- En 5-alfa-reduktazo manko, XY-fetoj ne produktas DHT, do ne disvolviĝas tipaj viraj eksteraj genitaloj malgraŭ ĉeesto de testosterono.
Aliaj hormonaj sindromoj aŭ endokrinaj malordoj povas simile influi seksan disvolviĝon, foje kombinite kun aliaj kromosomaj aŭ gonadaj variaĵoj.
Diagnozo kaj kuracado
redaktiDiagnozo ofte okazas ĉe naskiĝo, kiam genitaloj ne aspektas "tipaj", sed ankaŭ povas okazi poste, ekzemple dum pubereco kiam atendataj ŝanĝoj ne okazas. Diagnozaj iloj inkluzivas kromosoman analizon, hormonajn testojn kaj bildigadon de internaj organoj.
En multaj kazoj, infanoj estas submetataj al kirurgia aŭ hormona "korekto" por adapti ilin al binara sekso. Tiuj intervenoj estas ĉiam pli kritikataj pro la manko de konsento kaj longdaŭraj fizikaj kaj psikologiaj konsekvencoj.
Kritikoj kaj nunaj rekomendoj
redaktiInternaciaj homrajtaj organizaĵoj, kiel la Unuiĝintaj Nacioj kaj Amnesty International, kondamnas nedeziratajn kirurgiajn intervenojn ĉe infanoj pro intersekseco. Ili rekomendas prokrasti nerevokeblajn medicinajn agojn ĝis la persono mem povas konscie konsenti. Ĉi tiu aliro celas protekti la fizikan integrecon kaj la rajton je memidentigo de intersekse homoj.
Intersekseco kaj homaj rajtoj
redaktiMultaj intersekse homoj spertas diskriminacion, stigmatizon, kaj malrespekton de siaj bazaj rajtoj. Precipe ofte, infanoj kun interseksecaj korpotrajtoj estas submetataj al nedezirataj kirurgiaj aŭ hormonaj intervenoj, ofte antaŭ ol ili mem povas kompreni aŭ esprimi sian identecon. Tiuj intervenoj povas havi longdaŭrajn fizikajn kaj psikologiajn sekvojn.
La Unuiĝintaj Nacioj, Monda San-Organizo, Amnesty International, kaj aliaj homrajtaj organizaĵoj kondamnas la praktikon de nerevokeblaj medicinaj intervenoj ĉe intersekse infanoj sen ilia konsento. Ili konsideras tian traktadon kontraŭa al la principoj de korpa integreco, memdecido, kaj homa digno.
Postuloj de intersekse aktivuloj inkluzivas:
- Malpermeso de ne-urgaj kirurgioj kaj medicinaj intervenoj sen konsento.
- Rajto al memidentigo kaj elekto de nomoj/genro.
- Rekono de intersekseco kiel natura variaĵo, ne kiel malsano.
- Aliro al edukado, sansistemo, kaj jura protekto sen diskriminacio.
Tutmonda movado por intersekse rajtoj celas pli inkluzivan kaj respekteman socion, kie la diverseco de la homa korpo estas akceptata kaj festata.
Jura statuso kaj rekono
redaktiLa jura rekono de intersekseco varias vaste inter landoj, kaj en multaj kazoj intersekse homoj restas nevideblaj en la leĝsistemo. En la plimulto de ŝtatoj, leĝaj sistemoj postulas ke ĉiu homo estu registrita kiel "vira" aŭ "ina" ĉe naskiĝo, kio povas devigi altruditan kaj eble traŭman klasifikon al intersekse infanoj.
Tamen, kelkaj landoj faris paŝojn al pli inkluziva jura rekonado:
- En Germanio, ekde 2013 eblas lasi la sekson neregistrita ĉe naskiĝo, kaj ekde 2018 enkondukiĝis tria eblo ("diversa") en civila registro.
- Aŭstralio kaj Nov-Zelando permesas trian seksan markilon en pasportoj kaj iuj oficialaj dokumentoj.
- En Malto (ekde 2015), ajnaj normaligaj kirurgioj ĉe intersekse infanoj sen informita konsento estas malpermesitaj per la leĝo – unu el la plej progresintaj juraĵoj pri intersekseco.
- En Usono kaj Kanado, kelkaj ŝtatoj aŭ provincoj permesas nebinaran aŭ trian seksan markon ("X") en identigaj dokumentoj, sed la situacio varias laŭ regiono.
Tamen en multaj aliaj landoj, intersekseco ne estas agnoskita, aŭ la leĝoj ne disponigas protektojn kontraŭ diskriminacio aŭ trudaj medicinaj proceduroj. Aktivuloj petas pri:
- Rekono de intersekseco en naciaj leĝoj kaj statistikoj.
- Enkonduko de nebinara aŭ sendifina seksa kategorio kie dezirata.
- Leĝaj rimedoj kontraŭ medicinaj mispraktikoj.
- Protekto kontraŭ diskriminacio en edukado, laboro kaj publika vivo.
Jura rekono estas ŝlosila paŝo al plena socia inkludo de intersekse homoj kaj protekto de iliaj fundamentaj homaj rajtoj.
Referencoj
redakti- ↑ Selma Feldman Witchel (2018). “Disorders of Sex Development”, Best Practice & Research. Clinical Obstetrics & Gynaecology (angle) 48, p. 90–102. doi:10.1016/j.bpobgyn.2017.11.005. “The estimated frequency of genital ambiguity is reported to be in the range of 1:2000–1:4500”.
- ↑ 1. Citaĵo pri la biologia diverseco de sekso Uzebla por pravigi ke intersekseco estas biologie rekonebla variaĵo: Aŭtoro: Anne Fausto-Sterling Titolo: The Five Sexes: Why Male and Female Are Not Enough Eldonejo: The Sciences Dato: Marto 1993 Retadreso: https://www.jstor.org/stable/27847299 Alirdato: 17-a de aprilo 2025 --- 2. Citaĵo pri homaj rajtoj kaj medicinaj intervenoj Uzebla en la sekcio pri homaj rajtoj: Organizaĵo: Unuiĝintaj Nacioj – Oficejo de la Alta Komisaro pri Homaj Rajtoj Titolo: Discrimination and violence against individuals based on their sexual orientation and gender identity Dato: 4-a de majo 2015 Retadreso: https://www.ohchr.org/en/documents/reports/a-hrc-29-23-discrimination-and-violence-against-individuals-based-their-sexual Alirdato: 17-a de aprilo 2025 --- 3. Citaĵo pri jura reformo en Malto Uzebla por la jura statuso sekcio: Organizaĵo: Government of Malta Titolo: Gender Identity, Gender Expression and Sex Characteristics Act Dato: 14-a de aprilo 2015 Retadreso: https://legislation.mt/eli/act/2015/11/eng/pdf Alirdato: 17-a de aprilo 2025 --- 4. Citaĵo pri kuracista kritiko de normaligaj kirurgioj Uzebla por la medicina sekcio: Aŭtoro: Katrina Karkazis Titolo: Fixing Sex: Intersex, Medical Authority, and Lived Experience Eldonejo: Duke University Press Dato: 2008 Retadreso: https://www.dukeupress.edu/fixing-sex Alirdato: 17-a de aprilo 2025
