Gronlanda lingvo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
aldono |
aldono |
||
Linio 20:
}}
La '''gronlanda lingvo''' (kodoj laŭ [[ISO 639]]: ''<code>kal, kl</code>'') estas [[inuita lingvo]] parolata de ĉirkaŭ 40 mil homoj en [[Gronlando]] kaj sep mil homoj en [[Danio]]. En Gronlando ĝi estas oficiala lingvo, kun la [[dana lingvo|dana]]. Ekzistas [[:kl:|Vikipedio]] en la gronlanda lingvo, kiu proksime rilatis al la inuitaj lingvoj en [[Kanado]], kiel ekzemple [[Inuktituta lingvo]].
== Klasifiko ==
Kalaallisut apartenas al la [[eskim-aleutaj lingvoj]] kaj estas parolata en [[Gronlando]]. Ĝi estas proksime parenca al la [[Kanado|kanadaj]] lingvoj kiel [[Inuktituto]] kaj kiel tiu forte [[polisinteza lingva strukturo|polisinteza]].
Oni povas distingi tri dialektojn: okcidenta, orienta kaj norda (aŭ polusa). La okcidenta dialekto havas plej da parolantoj kaj estas la bazo de la oficiala lingvo. La vorto ''Kalaallisut'' estas la [[ekvativo]] kaj signifas laŭvorte ''kiel Gronlandano''.
Por kompari: la nomo ''Inuktitut'' estas redonata en Kalaallisut kiel ''Inuttut''. Unu el la plej konataj vortoj de Inuktituto, ''iglu'' („domo“), estas en Kalaallisut ''illu'' (ĉe tio ''ll'' staras por la [[senvoĉa laterala alveolara frikativo|laterala frikativo]] {{IFA|ɬ}}).
Esperanto krom la vorto "[[iglo]]" (gronl. illu) transprenis la vortojn "[[anorako]]" (gronl. annoraaq)<!--, [[parka]] (gronl. parqaaq)--> a "[[kajako]]" (gronl. qajaq) el Kalaallisuta.
== Fonologio ==
La plej ekstensiva studio de la Kalaallisuta fonologio estas [[Jørgen Rischel]]'s "Topics in West Greenlandic Phonology" (1974)<ref>Jørgen Rischel, 1974, Topics in West Greenlandic Phonology. Copenhagen: Akademisk Forlag.</ref>.
Tri vokaloj: '''/i/''', '''/u/''' a '''/a/'''
Antaŭ la [[uvulara konsonanto|uvulara konsonanto]] ([q] aŭ [ʁ]) /i/ estas realigata alofonie kiel [e] aŭ [ɛ] kaj /u/ kiel [o] aŭ [ɔ]. Ĉi tiu alterno montriĝas en la moderna norma ortografio per la skribo /i/ kaj /u/ kiel <e> resp. <o> se ili aperas antaŭ la uvularoj (<q> kaj <r>).
Se vorto havas la finaĵon i aŭ u, tio ŝanĝas al e aŭ o, se aldoniĝas sufikso, kies unua sono estas [q] aŭ [ʁ]. Ekz. ''ini'' "ĉambro" + ''-qarpa'' "ĉu ekzistas?" -> ''ineqarpa'' "ĉu ekzistas ĉambro?". Sed e aŭ o en vortoj kun la finaĵo je q aŭ r ŝanĝiĝas el i aŭ u, se ŝanĝiĝas la sufikso. Ekz. ''qimmeq'' "hundo" -> ''qimmit'' "hundoj".
Duoblaj vokaloj estas parolataj kiel du silaboj<!--mora-->, tiel ili estas fonologie vokala sekvo sed ne longa vokalo, ili ankaŭ estas skribataj kiel du vokaloj en la ortografio. <!--There is no stress phonemic or phonetic but heavy syllables (with double vowel or in front of a consonant cluster) sound stressed and some intonational patterns also sound like stress.-->
=== Konsonantoj ===
Literoj inter // estas la fonemoj kaj la sekva litero estas la maniero laŭ kiu oni skribas ĝin en la nova norma Gronlanda ortografio ekde la jaro 1973.
{| class="prettytable"
|-
!
! [[Labiala konsonanto|Labialo]]
! [[Alveolara konsonanto|Alveolaro]]
! [[Palatala konsonanto|Palatalo]]
! [[Velara konsonanto|Velaro]]
! [[Uvulara konsonanto|Uvularo]]
|-
| [[Kluzilo]]
| align="center" | /p/ - p
| align="center" | /t/ - t
|
| align="center" | /k/ - k
| align="center" | /q/ - q
|-
| [[Frikativa konsonanto|Frikativaj]]
| align="center" | /v/ - v~f <ref><f> estas maniero de skribado de nevoĉa /vv/ [[duobla konsonanto]].</ref>
| align="center" | /s/ - s
|
| align="center" | /ɣ/ - g
|
|-
| [[Nazala konsonanto|Nazaloj]]
| align="center" | /m/ - m
| align="center" | /n/ - n
|
| align="center" | /ŋ/ - ng
|
|-
| [[Likvida konsonanto|Likvidoj]]
|
| align="center" | /l/ - l ~ /ɬ/ - ll
|
|
| align="center" | /ʁ/ - r
|-
| [[Duonvokalo]]
|
|
| align="center" | /j/ - j
|
|
|}
La Kalaallisuta fonologio distingiĝas fonologie de aliaj Inuitaj lingvoj per serio de asimiladoj. Unu el la plej konataj Inuktitutaj vortoj, ''iglu'' (''domo''), estas ''illu'' en la Gronlanda (Kalaallisut), kie la konsonanta sekvo /gl/ de Inuktituto estas asimilata al senvoĉa laterala afrikato. Kaj ekzemple la nomo ''Inuktitut'', se ĝi estas tradukata al Kalaallisut, estas ''Inuttut''.
== Gramatiko ==
Kalaallisut havas en limigita amplekso [[ergativo|ergativan]] strukturon. La kunmetado (kunmeto de memstaraj vortoj) estas diference al la derivado tre malofta.
La enhavaj vortoj (germane ''Inhaltswörter'') povas esti grupigitaj en la Grondlanda (Kalaallisut) (kun certaj limigoj) en la vortospeciajn klasojn [[nomen|nomina]] kaj [[verbo]]j. Ĉiu el ĉi tiuj kategorioj estas dividata en [[netransitiva]]jn kaj [[transitiva]]j vortoj. Estas distingataj: kvar [[persono (lingvo)|personoj]] (1., 2., 3., 3. refleksiva), du [[numero]]j (singularo, pluralo; [[dualo]] kiel en [[Inuktituto]] ne ekzistas), ok [[modo]]j ([[indikativo]], [[participialo]], [[imperativo]], [[optativo]], [[subjunktivo de estinteco]], [[subjunktivo de futuro]], [[habituativa subjunktio]]), dek [[kazo (gramatiko)|kazoj]] ([[absolutivo]], [[relativo]], [[ekvativo]], [[instrumentalo]], [[lokativo]], [[alativo]], [[ablativo]], [[prosekutivo]] sed ankaŭ por certaj nomenoj: [[nominativo]] kaj [[akuzativo]]). Ĉe la verbo ankaŭ estas markataj la subjekto kaj objekto en formo de persono kaj numero. Transitivaj nomenoj havas posedajn afiksojn.
== Transiro de buŝa al skriba lingvo ==
Linio 32 ⟶ 108:
En danaj fremdvortoj krome estas uzataj la jenaj literoj:
b c d h w x y z æ ø å
== Notoj ==
{{referencoj}}
== Fonto ==
| |||