Holarktiso: Malsamoj inter versioj

La '''Holarkta ekozono''' aŭ '''[[Holarkto]]'''<ref> Tute ne temas pri ''[[Arkto|arkta]]'' regiono, konsekvence nek pri ''Tut-arkta regiono'' ĉar la ekozono enhavas ankaŭ vastegajn mezvarmajn, mediterananeajn, eĉ varm-dezertajn partojn; tial rekonebla transskribo de la jam internacia [[termino]] ŝajnas la plej akceptinda traduko por ne krei konfuzojn pri ties signifo. Tio kio jam estas internacia inter fakuloj, restu evidente prefere tiele. Eble pli preferinda Esperanta termino, ol tiu ĉi-supre proponita, estus "Holarktiso", do senpere derivita de la latina nomo ''Holarctis''.</ref> estas [[biogeografio|biogeografia]] koncepto arigante la [[Palearkta ekozono|Palearktan]] kaj la [[Nearkta ekozono|Nearktan ekozonojn]]. La ekozono tute ne estas ''[[Arkto|arkta]]'' laŭ la ĝenerala kaj nuntempa [[Geografio|geografia]] [[signifo]]. Ĝi kovras [[Nordameriko]]n, [[Nordafriko]]n kune kun [[Saharo]], kaj [[Eŭrazio]]n norde de [[Himalajo]]. Ĝenerale ĝi rilatas al teritorioj de la tersupraĵo norde de la [[Tropiko de Kankro]]. Ĝi estas partigita en variadon de [[ekoregiono]]j. Certa [[taksono]], kia [[specio]]ĉu de [[planto]] aŭĉu de [[besto]], estas nomata ''holarkta'' se<ref> ĝiDa originasLage, elAntoine tiu& [[ekozono]]Georges Métailié e.a. 2000 : Dictionnaire de biogéographie végétale, CNRS Éditions, Paris, 580 p., p. 269-270, ISBN 2-271-05816-3 {{fr}} <br>

[[Dosiero:Corvus corax map.jpg|right|thumb|250px|[[Arealo]] de la [[korako]], tipa holarkta specio.]]

Tutmonda varmiĝo estas minaco por la tutaĵo de la [[ekosistemo]]j de la tero, sed ĝi estas pli tuja minaco por tiuj trovitaj ĉe malvarmaj klimatoj. La komunumoj de specioj kiuj vivas je tiuj [[latitudo]]j estas adaptitaj al la malvarmo. Tiel, ĉiu signifika varmiĝo povas perturbi la ekvilibron. Ekzemple, [[insekto]]j penas por postvivi la malvarmajn vintrojn kiuj estas tipikaj en la tajgo. Multoj ne sukcesas en tiu, precipe dum tre severaj vintroj. Tamen, freŝdate la vintroj pli varme estas fariĝantaj, kaj tiu havas drastan efikon sur la arbaro. Vintra mortokvanto de iuj insektoj draste malkreskis, permesante al la [[populacio]] de ĉiam pligrandiĝi dum la sinsekvaj jaroj. En iuj areoj la efikoj grave estas estiĝintaj. Membro de la arboŝel[[koleopteroj]] (subfamilio ''Scolytinae'') sukcesis en la detruo de naŭdek pocentoj de la [[Piceo|piceaj]] arboj de la Kenai-[[duoninsulo]] ([[Alasko]]); tiun oni imputas al serio de neordinare varmaj jaroj ekde 1987 <ref> Logan, J. e.a. 2003, 1:3:130-137 </ref>. En tiu ĉi okazo, enlanda specio estas kaŭzinta masivan perturbon de vivloko kiel rezulto de klimata ŝanĝo. Pli varmaj [[temperaturo]]j povas permisi al [[damaĝbesto|damaĝspecioj]] de pligrandigi siajn arealojn, moviĝante en [[biotopo]]jn kiuj antaŭe estis netaŭgaj. Studaĵoj pri potencaj areoj por pululoj de arboŝelkoleopteroj indikas ke, tuj kiam la klimato forŝoviĝas, tiuj koleopteroj disvastiĝos al pli nordaj kaj pli altaj regionoj ol tiujn kiujn ili antaŭe afekciis. <ref> {{en}} Williams, D. W. A. M. & Liebhold, A.M. 2002 : Climate change and the outbreak ranges of two North American bark beetles. ''Agricultural and Forest Entomology'' 4:2:87–99 </ref>. Kun pli varmaj temperaturoj, insektaj atakoj estiĝos pli grava problemo tra la nordaj partoj de la Holarkto.

Alia potenca efiko de tutmonda varmiĝo sur nordaj ekosistemoj estas la fandiĝo de la multjare frostiĝinta tero. Tiu povas signifike efiki sur la plantaj komunumoj kiuj estas adaptitaj al la frostiĝinta grundo, kaj ankaŭ havas implikaĵojn por plia klimata ŝanĝo. Kiam la ĉiamfrosto fandiĝas, ĉiuj arboj kreskante sur ĝi povas morti, kaj la tajgo enmarĉiĝas. En la ekstrema nordo, [[arbusto]]j kaj [[arbedo]]j poste povas transpreni tiun kiu antaŭe estis [[tundro]]. La precizaj efikoj dependas de la fakto ĉu la akvo kiu estis enfermita, povas dreniĝi aŭ ne. En ĉiu okazo, la vivloko ŝanĝigos. Fandiĝanta ĉiamfrosto povas plirapidigi klimatan ŝanĝon estontece. Ene de la multjare frostiĝinta tero, grandaj kvantoj de [[karbono]] estas enfermitaj. Se tiu grundo fandiĝas, la karbono povas esti liberigita en la aeron aŭ kiel [[karbondioksido]] aŭ kiel [[metano]]. Ambaŭ tiuj ĉi estas forcejaj gasoj. <ref> {{en}} Stokstad, E. 2004 : Defrosting the Carbon Freezer of the North. ''Science'' 304:5677:1618-1620 </ref>.

Habitatfragmentiĝo minacas grandan variadon da habitatojvivejoj tra la mondo, kaj la Holarkto ne estas escepto. Fragmentiĝo havas variadon da negativaj efikoj sur populacioj[[populacio]]j. Ĉar populacioj iĝas detranĉitaj, ilia genetika diverseco suferas kaj ili iĝas vundeblaj rilate abruptaj katastrofoj kaj [[formorto]]. Dum la nordaj partoj de la Holarkto prezentas iujn el la plej vastaj sovaĝejaj areoj kiuj postrestas sur la tero, la sudaj partoj estas tre disvolviĝintaj je iuj lokoj. Tiu ekozono ampleksas plimulton de la evoluintaj landoj, inkluzive [[Usono]] kaj la landoj de [[Okcidenta Eŭropo]]. Mezvarmaj arbaroj estis la primara ekosistemo en multaj el la plej evoluintaj areoj nuntempe. Tiuj areoj nuntempe estas uzataj por intensa [[agrikulturo]] aŭ estas iĝintaj urbanizadaj. Ĉar areoj estas disvolviĝitaj por agrikulturaj uzadoj kaj homa okupado, naturaj vivlokoj plejparte estas iĝintaj limigitaj al areoj konsiderataj netaŭgaj por homa uzado, kiel [[deklivo]]j aŭ [[Roko|rokaj]] areoj. Tiu modelo de disvolviĝo limigas la eblecoj de bestoj, precipe de la grandaj, por migri.

== ReferencojNotoj ==

*{{en}} Bennet K. D.; J.H. Lawton; A. Gibbs ; M.H. Williamson; M.W. Holdgate; W.D. Hamilton; G.R. Conway 1986 : The Rate of Spread and Population in Increase of Forest Trees During the Postglacial [and Discussion]. ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London''. Series B, Biological Sciences 314:1167:523-531. {{en}}

*{{en}} Coope, G. R. & A. S. Wilkins 1994 : The Response of Insect Faunas to Glacial-Interglacial Climatic Fluctuations [and Discussion] (in Historical Perspective). ''Philosophical Transactions: Biological Sciences'', 344:1307:19-26 {{en}}.

*{{en}} Logan, J. A.; J. Régnière; J. A. Powell. 2003 : Assessing the Impacts of Global Warming on Forest Pest Dynamics (in Reviews). ''Frontiers in Ecology and the Environment'' 1:3:130-137. {{en}}

*{{en}} Paquet, P. C.; Noss, R.F.; Quigley, H.B.; Hornocker, M.G.; Merrill, T. 1996: Conservation Biology and Carnivore Conservation in the Rocky Mountains. ''In:'' Large Carnivore Conservation in the Rocky Mountains of the United States and Canada. ''Conservation Biology'', 10:4, 949-963 {{en}}.

*{{en}} Rodriguez, J; Hortal J.; Nieto M. 2006: An evaluation of the influence of environment and biogeography on community structure: the case of Holarctic mammals. ''Journal of Biogeography'', Vol. 33:2, 291-303 {{en}}.

*{{en}} Schultz, J. 2007 : The Ecozones of the World. Translated by B. Ahnert. Second Edition. ''Springer Verlag'', The Netherlands. {{en}}

*{{en}} Sommer, R. S. & N. Benecke 2005 : The recolonization of Europe by brown bears ''Ursus arctos'' Linnaeus, 1758 after the Last Glacial Maximum. ''Mammal Review'' 35:2:156-164. {{en}}

*{{en}} Stewart, J.R. and Lister, A.M. 2001 : Cryptic northern refugia and the origins of the modern biota. ''Trends in Ecology and Evolution'' 16:11, 608-613. {{en}}

*{{en}} Taberlet, P. and R. Cheddadi 2002 : Quaternary Refugia and Persistence of Biodiversity (in Science's Compass; Perspectives). ''Science, New Series'' 297:5589:2009-2010. {{en}}

*{{en}} [http://www.y2y.net Yellowstone to Yukon Conservation Initiative.] Updated 2006. Accessed December 2007. {{en}}

*{{en}} [http://unfccc.int/2860.php United Nations Framework Convention on Climate Change.] Accessed December 2007. {{en}}