Latva lingvo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e →‎Ortografio: korekto, aldono
aldono
Linio 34:
La latva estas unu el du ankoraŭ ekzistantaj [[Balta lingvaro|baltaj lingvoj]], subgrupo de la [[hindeŭropa lingvaro]]. Ambaŭ la latva kaj speciale la [[Litova lingvo|litova]] estas konsiderataj kiel la plej arĥaikaj el la ankoraŭ parolataj hindeŭropaj lingvoj. La plej parencaj aliaj hindeŭropaj lingvoj estas la [[Slava lingvaro|slava]] kaj [[Ĝermana lingvo|ĝermana]] lingvaroj.
 
== OrtografioAlfabeto kaj prononco ==
Kiel la plejparto de hindeŭropaj lingvoj, la latva uzas modifitan [[Latina alfabeto|latinan alfabeton]] kiu enhavas 33 literojn. La alfabeto, kiel Esperanto, ne uzas la literojn ''q'', ''w'', ''x'', kaj ''y'', sed ĝi aldonis la literojn ''ā'', ''č'', ''ē'', ''ģ'', ''ī'', ''ķ'', ''ļ'', ''ņ'', ''š'', ''ū'', kaj ''ž''. ''Ö'' estas uzata nur en la latgala dialekto, ĉar ĝia oficiala uzo finiĝis dum la [[1940-oj]]. Preskaŭ ĉiu [[fonemo]] havas propran literon, tial oni preskaŭ ĉiam povas scii la prononcon de vorto kiam oni legas ĝin. Nur la distingo inter /e/ kaj /ɛ/ kutime ne estas skribe notata.
 
=== Konsonantoj ===
La akcento, kun kelkaj esceptoj, estas sur la unua [[silabo]].
{| class="wikitable"
! class="hintergrundfarbe6" | Latve
! class="hintergrundfarbe6" | [[Internationales Phonetisches Alphabet|IPA]]
! class="hintergrundfarbe6" | Esperante
! class="hintergrundfarbe6" | Ekzemplo
|- align="center"
| b || [{{IPA|b}}] || b || '''b'''ērns ‘infano’
|- align="center"
| c || [{{IPA|ʦ}}]|| c || '''c'''ilvēks ‘homo’
|- align="center"
| č || [{{IPA|ʧ}}] || ĉ|| '''č'''akls ‘diligenta’
|- align="center"
| d || [{{IPA|d}}] || d || '''d'''iena ‘tago’
|- align="center"
| f || [{{IPA|f}}] || f || '''f'''abrika ‘fabriko’
|- align="center"
| g || [{{IPA|g}}] || g || '''g'''ribēt ‘voli’
|- align="center"
| ģ || [{{IPA|ɟ}}] || etwa dj; ekzakte kiel la hungara „gy“ || '''ģ'''imene ‘familio’
|- align="center"
| h || [{{IPA|x}}] || ĥ || '''h'''aoss ‘ĥaoso’
|- align="center"
| j || [{{IPA|j}}] || j || '''j'''aka ‘jako’
|- align="center"
| k || [{{IPA|k}}] || k || '''k'''akls ‘kolo’
|- align="center"
| ķ || [{{IPA|c}}] || etwa tj (wie in tja); ekzakte kiel hungara „ty“ <br />aŭ islanda prononco de kj en ''Reykjavík'' || '''ķ'''īmija ‘ĥemio’
|- align="center"
| l || [{{IPA|l}}] || eher dika l (kiel en germana Trakl) || '''l'''abs ‘bona’
|- align="center"
| ļ || [{{IPA|ʎ}}] || lj || '''ļ'''oti ‘tre’
|- align="center"
| m || [{{IPA|m}}] || m || '''m'''az ‘malmulte’
|- align="center"
| n || [{{IPA|n}}] || n || '''n'''ākt ‘veni’
|- align="center"
| ņ || [{{IPA|ɲ}}] || nj || '''ņ'''emt ‘preni’
|- align="center"
| p || [{{IPA|p}}] || p || '''p'''azīt ‘koni’
|- align="center"
| r || [{{IPA|r}}] || r || '''r'''edzēt ‘vidi’
|- align="center"
| s || [{{IPA|s}}] || s || '''s'''acīt ‘diri’
|- align="center"
| š || [{{IPA|ʃ}}] || ŝ || '''š'''eit ‘ĉi tie’
|- align="center"
| t || [{{IPA|t}}] || t || '''t'''auta ‘popolo’
|- align="center"
| v || [{{IPA|v}}] || v || '''v'''alsts ‘ŝtato’
|- align="center"
| z || [{{IPA|z}}] || z || '''z'''ināt ‘scii’
|- align="center"
| ž || [{{IPA|ʒ}}] || ž || '''ž'''urka ‚rato‘
|}
La literoj ''h'' kaj ''f'' aperas nur en fremdaj aŭ pruntvortoj.
 
=== PrononcoVokaloj ===
{| class="wikitable"
! class="hintergrundfarbe6" | Latve
|-
! class="hintergrundfarbe6" | [[Internationales Phonetisches Alphabet|IPA]]
|'''č''' = '''ĉ'''
! class="hintergrundfarbe6" | Esperante
|-
! class="hintergrundfarbe6" | Ekzemplo
|'''š''' = '''ŝ'''
|- align="center"
|-
| a || [{{IPA|a}}] || a || '''a'''kls ‘blinda’
|'''c''' = '''c'''
|- align="center"
|-
| ā || [{{IPA|aː}}] || ah || '''ā'''trs ‘rapide’
|'''ž''' = '''ĵ'''
|- align="center"
|-
| e || [{{IPA|ɛ}}], [{{IPA|æ}}] || ä, kelkfoje tre malferma ä (kiel en angla ''hat'') || '''e'''zers ‘See’
|'''j''' = '''j'''
|- align="center"
|-
| ē || [{{IPA|ɛː}}], [{{IPA|æː}}] || äh, kelkfoje tre malferma ä (kiel en angla ''bad'') || '''ē'''st ‘essen’
|'''ch''' = '''h'''
|- align="center"
|-
| i || [{{IPA|i}}] || i || '''i'''lgs ‘longa’
|'''s''' = '''s'''
|- align="center"
|-
| ī || [{{IPA|iː}}] || ie || '''ī'''ss ‘mallonga’
|'''ġ''' = '''dj'''
|- align="center"
|-
| o || [{{IPA|uɐ}}], [{{IPA|ɔ}}], [{{IPA|ɔː}}] || uo, malferma o || '''o'''zols ‘kverko’, '''o'''pera ‘opero’
|'''ķ''' = '''tj'''
|- align="center"
|-
| u || [{{IPA|u}}] || u || '''u'''guns ‘fajro’
|'''ļ''' = '''lj'''
|- align="center"
|-
| ū || [{{IPA|uː}}] || uh || '''ū'''dens ‘akvo’
|'''ŗ''' = '''rj'''
|-
|'''ņ''' = '''nj'''
|-
|'''o''' = '''ŭo'''
|-
|'''ā''' = longa '''a'''
|-
|'''ē''' = longa '''e'''
|-
|'''ī''' = longa '''i'''
|-
|'''u''' = '''u'''
|-
|'''ū''' = longa '''u'''
|-
|}
La vokaloj kun makrono (do ''ā, ē, ī'' kaj ''ū'') estas prononcataj longe, kontraŭe la normalaj vokaloj estas tre mallongaj, je la vortofino oftejeg apenaŭ aŭdeblaj.
 
La ''o'' estas prononcata en origine latvaj vortoj kiel [[diftongo]] [{{IPA|uɐ}}], en pruntvortoj plej ofte kiel [{{IPA|ɔ}}] aŭ [{{IPA|ɔː}}]. Ĉar la diftongoj ne povas esti longaj aŭ mallongaj, ne ekzistas la ''o'' kun makrono en la latva skribo.
 
=== Akcentado ===
La akcento, kun kelkaj esceptoj, estas sur la unua [[silabo]].
 
== Lingvo kaj politiko ==