Koperniko: Malsamoj inter versioj

Loko de morto = [[Frombork]], Reĝa Prusujo, Pola Reĝlando |

}}

 

Li verkis la libron <cite>De revolutionibus orbium

la [[planedo]]j iras ĉirkaŭ la [[Suno]]. La libro estis eldonita je lia morto en

[[1543]]; eble li ne eldonis ĝin dum sia vivo pro timo al la [[eklezio]], kies altranguloj kredis je la sistemo de [[Ptolemeo]], kiu metis la Teron en la centron, ne la Sunon. Aŭ eble li timis la mokadon de profesoroj, kiuj tiam ankaŭ kredis al Ptolemeo. Lia verko estis parte prezentita antaŭ [[papo]] [[Klemento la 7-a]]. Pro sia revolucia pensaro kaj disvastigemo li estas opiniita kiel granda eŭropa [[filozofo]]. Poste per la termino "kopernika revolucio" estis nomita la filozofio de [[Immanuel Kant]].

Post lia morto, la eklezio traktis lian teorion kiel konvena matematika [[fikcio]] (laŭ la antaŭparolo de [[Andreo Osiandro|Osiandro]]), sed dum [[1611]]-[[1632|32]] [[Galileo]] eltrovis la pruvon por la teorio en la [[ĉielo]] per [[teleskopo]]. Galileo fariĝis frua kaj forta evangeliisto de la sistemo de Koperniko, sed iuj el liaj pruvoj malpravis (precipe lia pruvo per [[tajdo]]movo). Lia evangeliado fine tiris la atenton kaj koleron de la eklezio sur lian kapon. En [[1616]], la eklezio malpermesis la libron de Koperniko (ĝis [[1822]]), kaj en [[1633]] ĝi mutigis Galileon.

 

Koperniko estis naskita la 19an de februaro [[1473]] en la grandurbo [[Toruń]] (Dorno), en la provinco [[Reĝa Prusio]], en la [[Krono de la Regno de Pollando]].<ref name="Dzieje nauki polskiej">Iłowiecki, Maciej (1981). Dzieje nauki polskiej (in Polish). Warszawa: Wydawnictwo Interpress. p. 40.</ref><ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy Stanford Encyclopedia of Philosophy].</ref> Lia patro estis komercisto de [[Krakovo]] kaj lia patrino estis la filino de riĉa Toruń-komercisto.<ref>Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), p. 4.</ref> Nikolao estis la plej juna de kvar infanoj. Lia frato Andreas (Andreo) iĝis aŭgustena kanoniko ĉe [[Frombork]] (Frauenburg).<ref name="psb4"/> Lia fratino Barbara, nomita laŭ ŝia patrino, iĝis benediktana [[monaĥino]] kaj, en siaj lastjaraj klasoj, priorino de monaĥejo en [[Chełmno]] (Kulm); ŝi mortis post 1517.<ref name="psb4"/> Lia fratino Katharina geedziĝis kun la komercisto kaj kun Toruń urbokonsilisto Barthel Gertner kaj forlasis kvin filojn, kiujn Koperniko zorgis poste je la fino de sia vivo.<ref name="psb4">Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), p. 4.</ref> Koperniko neniam geedziĝis aŭ havis filojn.

 

La familio de la patro povas esti spurita al vilaĝo en [[Silezio]] proksime de [[Nysa]] (Neiße). La nomo de la vilaĝo estis diverse literumita Kopernik,<ref>"La nomo de la vilaĝo, ne probable tiu de la fanilio de la astronomo, skribatas laŭ pluraj manieroj. Granda germana atlaso de Silezio, publikigita de Wieland en [[Nurenbergo]] en 1731, ĝin skribas Kopernik." Mizwa, p.&nbsp;36.</ref> Copernik, Copernic, Kopernic, Coprirnik, kaj hodiaŭ [[Koperniki]].<ref name="psb3">Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), p. 3.</ref> En la [[14-a jarcento]], membroj de la familio komencis moviĝi al diversaj aliaj sileziaj grandurboj, al la pola ĉefurbo, [[Krakovo]] (1367), kaj al [[Toruń]] (1400).<ref name="psb3"/> La patro, Mikołaj la Maljuna, verŝajne la filo de Jan, venis de la Krakovo-linio.<ref name="psb3"/>

 

La patro de Koperniko geedziĝis kun Barbara Watzenrode, la patrino de la astronomo, inter 1461 kaj 1464.<ref name="psb3"/> Li mortis proksimume en 1483.<ref name="psb4"/>

 

La patrino de Nikolao, nome Barbara Watzenrode, estis la filino de riĉa Toruń patricia kaj urba delegito, Lucas Watzenrode la Maljuna (mortinto en 1462), kaj Katarzyna (vidvino de Jan Peckau), menciita en aliaj fontoj kiel Katarzyna "Rüdiger gente Modlibog" (mortinto en 1476).<ref name="psb4"/> La Watzenrode familio, kiel la Kopernik-familio, venis de Silezio de proksime de [[Świdnica]] (Schweidnitz), kaj post 1360 ekloĝis en Toruń. Ili baldaŭ iĝis unu el la plej riĉaj kaj la plej multe influaj patriciaj familioj.<ref name="psb4"/> Tra la ampleksaj familiparencecoj de la Watzenrodes per geedziĝo, Koperniko estis parenca al riĉaj familioj de Toruń, Danzig kaj [[Elbląg]] (Elbing), kaj al elstaraj nobelgentoj de Prusio: la [[Czapski]], Działyński, Konopacki kaj Kościelecki.<ref name="psb4"/> La ''Modlibógs'' (la pola nomo signifas "Preĝu al dio") estis elstara pola familio kiu estis konata en la historio de Pollando ekde 1271. <ref>Stephen Mizwa 1943, p. 38"</ref> Lucas kaj Katherine havis tri filojn: Lucas Watzenrode la Pli Juna (1447-1512), kiu iĝus Episkopo de Varmio kaj la baptopatro de Koperniko; Barbara, la baptopatrino de la astronomo (mortinto post 1495); kaj Christina (mortinto antaŭ 1502), kiu en 1459 geedziĝis kun la Toruń-komercisto kaj urbestro, Tiedeman von Allen.<ref name="psb4"/>

 

Lucas Watzenrode la Pli Juna, la patrinflanka onklo kaj baptopatro de la astronomo, estis edukita ĉe la [[Universitato de Krakovo]] (nun [[Jagelona Universitato]]) kaj en la universitatoj de [[Kolonjo]] kaj [[Bolonjo]]. Li estis akra kontraŭulo de la teŭtona ordo, <ref>"En 1512, Episkopo Watzenrode mortis subite post vizitado al edziĝo-festo de la Reĝo Sigismundo en [[Krakovo]]. Onidiroj svarmis ke la episkopo estis venenigita de la agentoj de liaj longatempaj malamikoj, la [[Ordeno de germanaj kavaliroj|Ordeno de la germanaj kavaliroj]]. Hirshfeld, p. 38.</ref><ref>"The Watzelrodes—or Watzenrodes—in spite of their rather Germanic name seemed to have been good Poles (enemies of the Teutonic Order)." Koyre, p. 38.</ref> kaj ĝia grandmajstro siatempe nomis lin "la diablo enkorpa"..<ref>"[Watzenrode] kondutis sin firme, kaj la Germanaj Kavaliroj, kiuj daŭre estis konstanta minaco, tute malplaĉis al li; la Granda Majstro de la ordeno iam priskribis lin kiel 'la enkarniĝo de la diablo'. [Lucas Watzenrode la maljuna (1400-1462)] estis konfida amiko kaj konsilisto de tri sinsekvaj [[Pollando|pollaj]] reĝoj: Johano Alberto la 1-a (1459-1501), [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro Jogajlido]] (ne konfuzi kun la veneniganta papo), kaj [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismundo la 1-a]]; kaj lia influo forte fortikigis la ligilojn inter [[Varmio]] kaj [[Pollando]] mem." Moore (1994), pp. 52, 62.</ref> En 1489 Watzenrode estis elektita [[princepiskopo de Varmio|Episkopo de Varmio]] ([[Varmio|''Ermeland'', ''Ermland'']]) kontraŭ la prefero de reĝo [[Kazimiro la 4-a (Pollando-Litovio)]], kiu esperis instali sian propran filon en tiu sidloko. Kiel rezulto, Watzenrode kverelis kontraŭ la reĝo ĝis la morto de Kazimiro la 4-a tri jarojn poste.<ref>Wojciech Iwanczak (1998). "Watzenrode, Lucas". In Bautz, Traugott. Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL) (germane) 13. Herzberg: Bautz. col. 389–393.</ref> Watzenrode tiam povis formi proksimajn rilatojn kun tri sinsekvaj polaj monarkoj: Johano la 1-a Alberto, [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro]], kaj [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismondo la 1-a]]. Li estis amiko kaj esenca konsilisto al ĉiu reganto, kaj lia influo tre fortigis la rilatojn inter Varmio kaj Pollando mem.<ref>"[Watzenrode] kondutis sin firme, kaj la Germanaj Kavaliroj, kiu daŭre estis konstanta minaco, tute malplaĉis al li; la Granda Majstro de la ordeno iam priskribis lin kiel 'la enkarniĝo de la diablo'. [Watzenrode] estis konfida amiko kaj konsilisto de tri sinsekvaj [Pollando|pollaj] reĝoj: Johano Alberto la 1-a (1459-1501), [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro Jogajlido]] (ne konfuzi kun la veneniganta papo), kaj [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismundo la 1-a]]; kaj lia influo forte fortikigis la ligilojn inter [[Varmio]] kaj [[Pollando]] mem." Moore (1994), pp. 52, 62.</ref><ref>"Lucas ne plu havis amikajn rilatojn kun siaj sukcedantoj, Johano Alberto (Jan Olbracht) (el 1492 ĝis 1501), kaj pli malfrue [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro Jogajlido]] (el 1501 ĝis 1506), kaj Sigismundo la 1-a (ekde 1506)." Gassendi & Thill, p.&nbsp;22.</ref> Watzenrode estis konsiderita la plej potenca viro en Varmio, kaj lia riĉeco, ligoj kaj influo permesis al li certigi la edukon kaj karieron de Koperniko kiel kanoniko en katedralo de [[Frombork]].<ref>Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), pp. 4–5.</ref><ref>"Por akiri al siaj nevoj [Nikolao kaj Andreo] na necesan apogon [por iliaj studoj en Italio], la episkopo [Lucas Watzenrode la juna (1447-1512)] sugestis ilian elekton kiel kanonikoj en la kanonikejo de [[Frombork|Fraŭenburgo]] (1497–1498)." "[http://www.newadvent.org/cathen/04352b.htm Nicolaus Copernicus]" , ''New Advent'' (reta versio de la eldono de 1913 de ''Catholic Encyclopedia''). Alirita la 9an de Junio 2013.</ref>

 

 

== La teorio de Koperniko ==

 

== Bibliografio ==

 

* [[1322 Koperniko]]

* [[Georg Joachim Rheticus|Georgo Joakimo Retiko]] (1514-1574)

* [[Galilejo|Galileo Galilejo]] (1564-1642)

 

* [http://stanford.library.usyd.edu.au/archives/win2005/entries/copernicus/ Stanford Encyclopedia of Philosophy]

* [https://www.youtube.com/watch?v=FZMcL4lgiQ0 Nikolao Koperniko]

 

{{Vivtempo|1473|1543|Koperniko, Nikolao}}

[[Kategorio:Astronomoj]]

[[Kategorio:Polaj astronomoj]]

[[Kategorio:Polaj filozofoj]]

[[Kategorio:Filozofoj]]