Mary Lou Williams: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Iketsi (diskuto | kontribuoj) e polurado, anstataŭigis: thumb| → eta| (2), |right → |dekstra (2) per AWB |
KuBOT (diskuto | kontribuoj) e Forigo de la ŝablono(j) LigoElstara kaj/aŭ LigoLeginda laŭ VP:FA; kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 28:
Mary Lou Williams alkreskis en East Liberty – antaŭurbeto de [[Pittsburgh]] – kiel unu el dek unu gefratoj. Ŝia en la komenco sole edukanta patrino laboris kiel purigistino, kantis en sia libertempo [[nigrula preĝokanto|nigrulajn preĝokantojn]] kaj ludis [[ragtimo]]n sur piano kaj orgeno. Mary Lou Williams instruis al si [[memlernanto|mem]] en la aĝo de tri ĝis kvar jaroj la pianludon, imitludante tion, kion ŝi ĵus estis aŭdinta de sia patrino. Pli malfrue ŝi sin ekzercis helpe de la rulaĵoj de [[gurdopiano]] apartenantaj al sia onklo, de kiuj ŝi aŭdis kaj imitludis la [[pianorulaĵo|interpretaĵojn]] de [[Jelly Roll Morton]] kaj [[James P. Johnson]]. Kiel dekunujarulo ŝi vizitis koncertojn kaj konatiĝis tiel kun la aranĝaĵoj de [[Don Redman]] kaj de pianisto [[Earl Hines]].<ref>Linda Dahl, ''Morning Glory''. p. 26, 34.</ref> Sen scio de sia familio ŝi prezentis en la aĝo de ses jaroj en la najbareco kiel pianisto, baldaŭ ankaŭ akompanis [[silentfilmo]]jn kaj malmulte poste ŝi ludis kiel „[[mirinfano]]“ pianon sur festoj de la supra klaso, ekzemple ĉe [[Andrew W. Mellon|Mellons]]. Ŝi ne nur ludis ragtimon, sed ankau [[klasika muziko|klasikmuzikaĵojn]], [[popularmuziko|popularajn melodiojn]] kaj [[eklezia kanto|ekleziajn kantojn]].<ref>Je tio ŝi gajnis pli ol la tagan salajron de laboristo. Komparu Dahl, p. 22 sekvaj.</ref>
Ekde 1924 ŝi vizitis ''Gimnazion Westinghouse'', kiun ŝi forlasis en la aĝo de dek kvin jaroj, ĉar viroj el la najbareco insidis ŝin kaj ŝi timis seksajn misuzojn. Sian unuan dungitecon ŝi havis ĉe
Deksesjarojn aĝa ŝi geedziĝis kun saksofonisto [[John Williams]], kiun ŝi ekkonis en ĉi tiu spektaklo kaj kun kies vodevila orkestro ''Syncopaters'' ŝi vojaĝis ekde la fino de 1925.<ref>Vgl. Dahl, p. 44 sekvantaj.</ref> En [[Kansasurbo]] la tiam sukcesa vodevila duopo ''Seymour and Jeanette'' dungis la bandon. Tamen ekestis a demando, ĉu Williams kiel virino do rajtas kunludi; ŝia edzo jesis tion, ĉar estas granda allogaĵo, kiam virino bone ludas pianon.<ref>''Seymour and Jeanette'' komence proponis, ke ŝi prezentu en vira vestaĵo por kaŝi, ke ŝi estas virino. Ŝi tamen rajtis prezenti virin-vestite. Komparu Dahl, p. 49 sekva.</ref> Lia opinio montriĝis ĝusta. Dum ĉi tiu prezentvojaĝo, kiu kondukis trans [[Ĉikago]] al [[Novjorko]], ŝi ankaŭ renkontis [[Fats Waller|Fecon Waller]]. Ŝi surprizegis la pianiston, ĉar ŝi povis ludi eĉ liajn plej malfacilajn komponaĵojn post unua aŭdo.<ref>Komparu Dahl, p. 51 sekvaj.</ref> Post la morto de Seymour ŝi akompanis ties kunulinon Jeanette James kaj verrkis kun ŝi en 1927 plurajn sondiskajn facojn;<ref>[[Gunther Schuller]] (''The Swing Area'', New York: Oxford University Press, p. 351 sekva) klare elmontras la maturecon kaj stilan certecon de la deksepjara pianistino</ref> koncertoj en
=== Kansasurbo de 1929 ĝis 1942 ===
[[Dosiero:Mary Lou Williams The Pearls.JPG|eta|200px|dekstre|Brunswick-[[ŝelakdisko]] de la triopo Mary Lou Williams: „The Pearls“ ([[Jelly Roll Morton|Morton]]) - „The Rocks“, kun Booker Collins (b) kaj Ben Thigpen (dr) de septembro de 1938]]
En 1929 ŝi muzikis kiel anstataŭanto en la [[bandego]] ''The Twelve Clouds of Joy'', kiun estris [[Andy Kirk]]. Ĉi tiu bando estis ekestinta el la bando ''Dark Clouds of Joy'' de [[Terrence Holder]], en kiu ekde 1928 ŝia edzo estis muzikisto. Por ke li povu ludi tie, Williams estis translasinta la estradon de sia propra bando, aktiva en [[Memphis (Tenesio)|Memphis]], al sia edzino.<ref>Parte
En 1930 ŝi verkis unuajn soloregistraĵojn je propra nomo por [[Brunswick Records]] („Drag 'em“ kaj „Night Life“); la [[diskeldonejo]] krome insistis al tio, ke ŝi kiel pianisto kunverku la registraĵojn de ''Twelve Clouds of Joy''.<ref>Komparu Dahl, p. 75 sekvaj.</ref> Nur en 1931, okaze de gastmuzikado kun [[Blanche Calloway]], ŝi fariĝis la regula pianisto de ''Twelve Clouds of Joy'', post kiam klariĝis, ke ŝi ne prezentu kun unueca kostumo, sed kun robo.<ref>Komparu Dahl, p. 81 sekvaj.</ref> La orkestro laboris ĝis 1936 kiel [[teritoria bando]] ĉirkaŭ Kansasurbo. Ŝiaj komponaĵoj „Walkin’ and Swingin’“, „In the Groove“ kaj „Mary’s Idea“ evoluis al furoraĵoj kaj famigis la bandon. Dum ĉi tiuj jaroj ŝi ankaŭ partoprenis la sennombrajn [[improvizkunsido]]jn kun muzikistoj de la [[kansasurba ĵazo]], ekzemple kun [[Coleman Hawkins]], [[Ben Webster]] (kun kiu ŝi havis amareron), [[Lester Young]] kaj [[Herschel Evans]].<ref>Komparu Driggs, Haddix, pj. 126, 138; 173, 200, same kiel Richard Cook ''Jazz Encyclopedia'' Londono 2007, p. 669</ref> Ĉar Williams enmetis en siajn [[Improvizado (muziko)|improvizadojn]] nekutimajn harmoniojn, la aliaj muzikistoj ŝategis ŝin pro ĉi tiu „[[zombio]]-muziko“.<ref>Komparu Dahl, p. 88</ref> Ekde 1936 ŝanĝiĝis la vojaĝoplano kaj ankaŭ la repertuaro de la bando: estrate de Joe Glaser ''Twelve Clouds of Joy'' prezentis ĉie en Usono kaj ankaŭ en Kanado; [[balado]]j kaj dancmuziko paŝis en la malfonon de la repertuaro. Mary Lou Williams estis pli bone salajrata, sed kiel
Laŭ perado fare de [[John Hammond]] ŝi aranĝis kaj verkis ekde 1936 ankaŭ por la bando de [[Benny Goodman]] novajn komponaĵojn kiel „Roll ’Em“ aŭ „Camel Hop“, sed ankaŭ aranĝaĵojn de siaj verkoj „Froggy Bottom“ (kiel „Overhand“), „Messa Stomp“ aŭ de „[[Sweet Georgia Brown]]“. Ŝi tamen rifuzis la proponon de Goodman, ke ŝi aranĝus nur por li kaj aktivus kiel pianisto en lia orkestro.<ref>Dahl, p. 110</ref> En 1938 ŝi surdiskigis ankaŭ kun [[Mildred Bailey]]; planita sonregistrado, je kiu ŝi akompanus [[Billie Holiday|Bilion Holidej]], ne okazis pro malsaniĝo.<ref>Anstataŭis Ŭiliemson la juna pianistino [[Margaret Johnson]]. Komparu Dahl, p 111 sekva.</ref>
Linio 47:
Ekde 1946 ŝi muzikis en pluraj virinaj bandoj, inter alie kun [[Mary Osborne]] (kun kiu ŝi verkis ŝelakdiskon por [[Continental Records|Continental]], ''„She’s (He’s) Funny That Way“'') kaj ĉe ''Girls Stars'' kun June Rothenberg kaj Bridget O'Flynn; ili ludis programon el [[ĵaza normkanto|normkantoj]] same kiel „Humoresque“ de [[Antonín Dvořák|Dvoraks]] kaj „All God’s Chillun Got Rhythm“.
[[Dosiero:Dizzy Gillespie, Tadd Dameron, Hank Jones, Mary lou Williams, Milt Orent. Ca.August 1947 (Gottlieb).jpg|eta|dekste|290px|Mary Lou Williams en sia apartamento kun (maldekstre-dekstren) [[Dizzy Gillespie]],[[Tadd Dameron]], [[Hank Jones]] kaj basisto Milt Orent. Foto de William P. Gottlieb (1947)]]
Ŝia loĝejo en [[Harlemo]] fariĝis renkontejo de la pioniroj de [[moderna ĵazo]], ekzemple [[Thelonious Monk]], [[Dizzy Gillespie]] kaj [[Tadd Dameron]], kun kiuj ŝi interŝanĝis ideojn kaj komponaĵojn kaj kies mentoro ŝi fariĝis. Ŝi estis nomata pro tio ankaŭ „patrino de bibopo“.<ref>Komparu Dahl, p. 177 sekvaj kaj [http://www.fyicomminc.com/jazzwomen/marylouwilliams.htm Nelson Harrison pri Williams]</ref> Alie ol multaj el siaj samaĝuloj Mary Lou Williams ŝatis, kion faris la bibopanoj;
=== Serĉado de nova vojo ===
Komence de la 1950-aj jaroj ŝi vidis sin devigata, vojaĝi kiel akompanisto de [[Mildred Bailey]] pro financa malabundeco.<ref>Ŝi ricevis por la plej multaj el siaj komponaĵoj neniujn [[tantiemo]]jn; krome ŝi perdis monon je juĝejaj konfrontadoj pri la aŭtoreco de kelkaj pecoj. Komparu Dahl, p. 218 sekva.</ref>
Post kiam ŝi dum festo en Londono post la informo, ke ŝi nuntempe ne bone fartas, ricevis de gasto la [[psalmo 91|psalmon 91]] kiel legaĵo, ŝi ricevis en Francujo inviton de [[Gérard Pochonet]], pasigi duonan jaron en la vilao de ties avo kaj ripozi tie: „Mi restis ses monatojn kaj mi dormis kaj manĝis, legis la psalmojn kaj preĝis.“<ref>Whitney Balliett: ''American Musicians II: Seventy-One Portraits in Jazz'', Univ. Press of Mississippi, 2006, ISBN 1-57806-834-7, [http://books.google.com/books?id=aDbbGIyPCOEC&pg=PA103&dq=Mary+Lou+Williams&hl=de&cd=9#v=onepage&q=Mary%20Lou%20Williams&f=false GoogleBooks]</ref> Jam en Parizo kaj pli intense post sia reveno je Usono en 1954, kie ŝi komence havis nur malmultajn prezenteblecojn, Williams sin turnis al la kristana religio. Ŝi predikis en 1955 por la ''abisenaj baptistoj'' sur la stratoj de [[Harlemo]] zorgis pri malriĉaj parencoj kaj bezonaj muzikistoj (ekzemple [[Bud Powell]]). En 1957 ŝi konvertiĝis sub influo de ĵazentuziasma pastro (John Crowley), kiun prezentis al ŝi Dizzy Gillespie, kune kun la intima amikino Lorraine, la edzino de Gillespie, al [[katolikismo]]. Pastro Anthony Wood fariĝis ŝia spirita [[mentoro]] kaj konvinkis ŝin
Krom tio ŝi aktivis komunutile kaj fondis en 1958 la fondaĵon ''Bel Canto'', kiu helpu muzikistojn, solvi iliajn drogoproblemojn, la plago de multaj muzikistoj el la bibopmedio de la 1940-aj jaroj. Dek elcentojn el siaj muzikaj enspezoj ŝi transdonis al la projekto, por kiu ŝi ankaŭ tenis brokantejon en Harlemo. Pro financa malsukceso ŝi tamen devis rezigni sian ''Bel Canto Foundation'' en 1968.
Linio 63:
=== Ree sur la scenejo: La jaroj 1970 ĝis 1979 ===
Ekde 1970 Williams muzikis regule en la novjorka ''Cookery''; aldoniĝis gastkoncertoj en ĵazklubejoj (ekzemple en Londono), lernejaj kursoj kaj festivaloj. Dum la [[Monterey Jazz Festival]] en 1971
Malgraŭ sia kritiko kontraŭ [[libera ĵazo]], ke ĝi perdis la kontakton kun la ĵaztradicio, muzike ŝi plu restis akceptema kaj ludis en 1977 koncerton kun [[Cecil Taylor]] en Carnegie Hall, anoncita kiel ''Embraced'' [brakumita], kiu montriĝis kiel „furioza kontakto kun la nova pioniraro“ kaj aperis kiel albumo ĉe [[Pablo Records]].<ref>Cook/Morton, artikolo pri Mary Lou Williams, komparu Dahl, p. 330 sekvaj.</ref> Laŭ ''Reclams Jazzlexikon'' la koncerto „muzike fiaskis“.<ref name="KAMP" /> Krom tio en 1978 ŝi prezentis en la [[Blanka Domo (Vaŝingtono)|Blanka Domo]] antaŭ prezidanto [[Jimmy Carter|Carter]]. En la sama jaro ŝi gastis je pluraj festivaloj en Eŭropo, ekzemple je la [[North Sea Jazz Festival]] kaj per ''Solo Recital'' (jen la samnoma albumo) je la [[Ĵazfestivalo je Montreux]], krome kiel unua gasto en la radioelsendo
Ekde 1977 ĝis sia morto pro kancero en 1981 ŝi estis [[loĝstipendiata artisto]] (ekde 1980 ankaŭ kun instrukomisio) ĉe la [[Universitato Duke]] en Durham, Norda Karolino, kie ekestis post ŝia morto la nuna ''Centro Mary Lou Williams Center por Nigrula Kulturo''.<ref>Komparu [http://mlw.studentaffairs.duke.edu/index.html Mary Lou Williams Center for Black Culture]</ref> Ŝi ricevis ses honordoktorigojn kaj du fojojn stipendion de Guggenheim.
=== Personeco ===
Pro sia reteniĝema karaktero la internema pianistino bezonis ageman mastrumanton. Komence ŝia unua edzo transprenis ĉi tiun funkcion, poste Patro O’Brien.<ref>Williams urĝe premis ŝin, kiam ŝi
== Verkado kaj verkaro ==
Linio 79:
Entute Mary Lou Williams komponis pli ol 350 kantojn aŭ pli longajn komponaĵojn. Ŝiajn pecojn ludis kaj surdiskigis ĵazmuzikistoj kiel [[Jimmy Lunceford]] („What’s Your Story, Morning Glory“), [[Louis Armstrong]] („Cloudy“, „Messa Stomp“, „A Mellow Bit of Rhythm“,„Walkin' and Swingin'“), [[Cab Calloway]], [[Bob Crosby]] („Ghost of Love“, „Toadie Toodle“), [[Tommy Dorsey]] („Little Joe from Chicago“), [[Ella Fitzgerald]] („What’s Your Story, Morning Glory“), [[Dizzy Gillespie]] („In the Land of Oobladee“), [[Honi Gordon]] („Why“, „Walkin' Out the Door“), Earl Hines, [[Nat King Cole]] („Little Joe from Chicago“, „Satchel Mouth Baby“), la bando [[Casa Loma Orchestra]] („What’s Your Story, Morning Glory“, „Walkin' and Swingin'“), [[Red Norvo]] („Messa Stomp“, „A Mellow Bit of Rhythm“) kaj [[Sarah Vaughan]] („Black Coffee“).<ref>Laŭ opinio de [[Leonard Feather]] tio estas variaĵo de ŝia pli frua titolo „What’s Your Story, Morning Glory“; komparu Feather/Gitler p. 698.</ref>
Motivoj el kelkaj el ŝiaj pecoj formas la bazon por komponaĵoj de aliaj eminentaj jazmuzikistoj: Ekzemple la baslinio el „52<sup>nd</sup> Street“ de Monk devenas el ŝia komponaĵo „Scorpio“; la dua strofo de ŝia „Walkin' and Swingin'“ formas la bazon por „Rhythm-a-ning“. Sur
Jam samtempe kun [[Fletcher Henderson]] ŝi kreis kelkajn el la unuaj veraj [[svingo (muzikstilo)|svingaj]] aranĝaĵoj.<ref>Gunther Schuller, p. 353</ref> Ŝi aranĝis ne nur por la ĝis nun nomitaj muzikistoj kaj bandoj, sed ankaŭ por Count Basie, [[Woody Herman]] kaj la [[International Sweethearts of Rhythm]].<ref>Komparu Dahl, p. 297, 433.</ref> Sian komponaĵon ''Zodiac Suite'', kombinaĵo el ĵazo kaj klasika simfonia muziko, en kiu por ĉiu zodiaka signo staras en la centro alia muzikisto naskiĝinta sub ĉi tiu signo, ŝi plurfoje prezentis inter 1945 kaj 1946. Eltiraĵojn el sia ''Zodiac Suite'' ŝi prezentis en 1945 kiel ''Signs of the Zodiac'' en sia radioelsendo sole kaj per kvaropo.<ref>entenata en la abumo de [[Classics]]: ''Mary Lou Williams 1944-1945''.</ref> La suito estis prezentata en 1945 per ĉambromuzika ĵazmuzikistaro en la novjorka ''[[Town Hall]]''<ref>La koncerto en ''Town Hall'' okazis la 30-an de decembro 1945; al la muzikistoj apartenis [[Edmond Hall]], [[Mouse Randolph]], [[Eddie Barefield]], [[Al Hall]] kaj [[J. C. Heard]] same kiel klasika ĉambrorkestro. Je la peco „Cancer“ kunmuzikis kiel stelula solisto Ben Webster, kiu ankaŭ estas aŭdebla je la aldona prezentaĵo. Komparu Cook/Morton, samkiel Dahl, p. 410</ref> kaj partoj el ĝi en 1946 je [[Carnegie Hall]] kiel simfonia versio kun la ''New York Pops Orchestra''. Ŝian suiton, kiun ŝi mem instrumentis, la recenzistaro parte fervore akceptis, parte tamen juĝis ankaŭ kiel „nek viando nek fiŝaĵo“ tre malakorde.<ref>laŭ [[Paul Bowles]], citita laŭ Dahl, p. 167; senescepte pozitive esprimiĝis [[Barry Ulanov]].</ref> Muziksciencisto kaj komponisto [[Andrew Homzy]] indikis, ke la pecoj de la suito staras senlige unu post la alia; li ne trovis muzikan evoluon de la temoj, akcentis tamen la kompozician lertecon de Williams kaj samrangigis ŝin pro la varieco de muzikaj ideoj kaj ŝanĝiĝoj en la unuopaj pecoj kun [[Frank Zappa]].<ref>Andrew Homzy: Akompanteksto por ''The Zodiac Suite: The Complete Town Hall Concert of December 31, 1945'' (Vintage Jazz Classics)</ref> La registraĵoj de la du koncertoj estis ŝtelitaj kaj (nur en Eŭropo) parte riceveblaj kiel ŝtelpresaĵoj.<ref>Williams supozis pli malfrue, ke [[Timme Rosenkrantz]] ŝtele alproprigis la registraĵojn. Komp Dahl, p. 164, pj. 170–175, samkiel Tammy Lynn Kernodle ''Soul on Soul: The Life and Music of Mary Lou Williams'', p. 124.</ref> La kompleta sonregistraĵo de ĉi tiu koncerto en ''Town Hall'' aperis nur en 1991.
Linio 102:
[[Count Basie]] male sentis konkurencon.<ref>„Ĉiam, kiam ŝi estis en la najbarejo, mi kutime elektis miaflanke alian etan teritorion, ĉar Mary Lou allogis ĉiun”, cit. Laŭ la biografio pri Mary Lou Williams ce ''All About Jazz''</ref> Saksofonisto [[Buddy Tate]] opiniesprimis dum intervjuo por la dokumenta filmo de Joanne Burke: „Ŝi ludis flanken ĉiujn el tiuj viroj. Tion ŝi ne faris intence, sed la viroj kredis, ke estas tiel.”<ref>„She was outplaying all those men. She didn’t think so but they thought so.“ citita laŭ ''All About Jazz''</ref>
Joanne Burke dokumentis en sia filmo el la jaro 1989 „Music on My Mind“ vivon kaj verkadon de Mary Lou Williams. Ĉi tiun en 1994 ankaŭ estimis la dokumenta filmo „A Great Day in Harlem“.
Aŭguston de 2010 la bando ''Trio 3'', konsista el [[Oliver Lake]], [[Reggie Workman]] kaj [[Andrew Cyrille]] kun [[Geri Allen]], ludis en la novjorka ĵazklubejo [[Birdland (ĵazklubejo)|Birdland]] kvin vesperojn sinsekve komponaĵojn de Mary Lou Williams. Kelkajn el la pecoj publikigis la svisa diskeldonejo [[Intakt Records]] sub la titolo ''Celebrating Mary Lou Williams''.<ref>[http://intaktrec.ch/187-a.htm Intakt Records]</ref>
Linio 143:
{{Vivtempo|1910|1981|Williams, Mary Lou}}
[[Kategorio:Usonaj ĵazpianistoj]]
| |||