Wałcz: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Bot: anstataŭigas evitindan ŝablonon per nova ŝablono |
Kozyra (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 45:
}}
'''Wałcz''' estas urbo en [[Okcidenta Pomerio]] en [[Pollando]]. Ĝi apartenas al [[komunumo Wałcz]] en [[distrikto Wałecki]].
== Historio ==
=== Historio de Wałcz en [[Mezepoko]] ===
W okresie powstawania państwowych organizacji plemiennych dzisiejszy obszar
leżała na pograniczu wpływów Pomorzan i Polan. Należy przyjąć, że do czasów
przedpaństwowych Polski, ziemie te były pod kulturowym i politycznym wpływem
Pomorzan i związane były z losem dziejowym Pomorza Zachodniego. Poprzez wyprawy
wojenne na Pomorze organizowane w pierwszej połowie XII wieku przez Bolesława
III Krzywoustego okolice te zostały włączone do państwa polskiego, stanowiąc
północne rubieże Wielkopolski. Z tego okresu pochodzi pierwsza wzmianka o
grodzie w okolicy współczesnego miasta. Krzywousty zdobył i spalił ten gród, a
jego mieszkańców uprowadził w niewolę. Na początku XIV wieku okoliczne ziemie
zajęła Marchia Brandenburska. 23 kwietnia 1303 roku Urlich Schoning i Rudolf
Liebenthal otrzymali od margrabiów brandenburskich: Ottona, Konrada, Jana i
Waldemara przywilej na założenie miasta Arenscrone (obecny Wałcz). Miasto
zostało wyposażone w 208 łanów ziemi ornej, łąki oraz dwa jeziora z wyspami i
półwyspem. Dodatkowo miasto było zwolnione z płacenia podatków przez 16 lat. W
1368 roku Kazimierz III Wielki w wyniku układu z Marchią Brandenburską odzyskał
dla Polski Wałcz wraz z okolicznymi ziemiami. Potwierdził przywilej lokacyjny
miasta, a na zamku osadził swojego starostę. Wówczas miasto stanowiło ośrodek
rzemieślniczo-handlo W latach 1409 i 1460 było palone przez Krzyżaków.
=== Historio de Wałcz de la 16a ĝis la 19a jc ===
W 1524 roku miasto zostało wyznaczone przez króla Zygmunta I Starego na stację
celną dla dużych stad wołów pędzących na zachód Europy. W 1535 roku nastąpiło
zajęcie kościoła katolickiego przez zwolenników reformacji i zamienienie go na
zbór ewangelicki. W 1577 roku miał miejsce wielki pożar miasta. Aby pomóc
mieszkańcom w odbudowie zniszczeń Stefan Batory przyznał miastu prawa do
cotygodniowych targów, a później jeszcze trzech dodatkowych jarmarków w ciągu
roku. Wszystkim zaś kupcom zagwarantował bezpieczeństwo, wolność i opiekę
prawną. Od połowy XVI wieku znajdowało się tutaj starostwo grodowe. Od XVII
wieku Wałcz stanowił ośrodek działalności kontrreformacyjnej jezuitów, którzy w
1618 roku założyli tu kolegium, zwane Atenami Wałeckimi, znane z wysokiego
poziomu nauczania. W XVI wieku obok Wałcza powstała odrębna gmina miejska,
mająca od 1633 roku własne prawa miejskie. Był to ośrodek
rzemieślniczy, konkurencyjny wobec starego miasta. Jednak po zniszczeniach
w czasie najazdu szwedzkiego w połowie XVII wieku, w latach 1658-1662 obie
części zostały połączone w jedno miasto. W 1706 roku Szwedzi
podczas rabunku podpalają Wałcz, obracając w popiół 77 domów. Szczególnie
ucierpiała zabudowa dawnego nowego miasta. W kolejnych latach pożary i epidemie
przywleczone przez wojsko dziesiątkują miasto. Mieszkańcy w większości
opuszczają miasto. Stąd w 1729 roku starosta Henryk Golc zwolnił mieszczan od
świadczeń, by zachęcić ludzi do osiedlania się w Wałczu i odbudowy miasta. W
1772 roku Wałcz zamieszkiwało 1155 mieszkańców, a liczba posesji wynosiła 205.
W tym też roku na mocy I rozbioru Polski Wałcz został zagarnięty przez Prusy. W
XIX wieku rozpoczęła się germanizacja miasta, wskutek zwiększenia się liczby
ludności niemieckiej. Pod koniec XIX wieku miasto uzyskało połączenie kolejowe
i powstały drobne zakłady przemysłowe, między innymi tartaki, fabryki mebli,
maszyn), rozwinął się handel drewnem.
=== Historio de Wałcz dum la 20a jc ===
Po I wojnie światowej Wałcz pozostał w granicach Niemiec. Od 1934 roku w
mieście i okolicy trwała budowa umocnień wojskowych fragmentu Wału
Pomorskiego. W okresie II wojny światowej brały w niej udział liczne oddziały
robocze jeńców francuskich, polskich, sowieckich, brytyjskich, amerykańskich. W
mieście istniał obóz pracy przymusowej. Wałcz został zdobyty 5-6 lutego 1945
roku w trakcie ciężkich walk wojsk polskich i sowieckich o przełamanie
Wału Pomorskiego. W trakcie działań wojennych w 1945 roku miasto zostało
zniszczone prawie w połowie. Miejscowa ludność niemiecka w większości opuściła
miasto w obawie przed zbliżającym się frontem, pozostała została wysiedlona do
Niemiec po zakończonej wojnie. Do miasta przybyli nowi osadnicy z różnych stron
dawnej Polski. 7 maja 1946 roku zatwierdzono obecną nazwę miasta. Od 1999 roku
Wałcz należy do województwa zachodniopomorskiego.
=== Bibliografio ===
* Zygmunt Boras, Ryszard Walczak, Andrzej Wędzki, Historia powiatu wałeckiego w zarysie, [[Poznano]]: Wydawnictwo Poznańskie, 1961.
* Jan Ignacy Bocheński, Eleonora Jackowska, Ludwik Bąk, Marcin Hlebionek, Adam Szweda, Historia kościoła parafialnego w Wałczu, [[Wałcz]]: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy Pozka 2002.
* Bronisław Chlebowski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów, tom 12, [[Varsovio]]: Nakładem Władysława Walewskiego, 1892.
* Marcin Dudek, Jerzy Sadowski, Fortyfikacje Wału Pomorskiego w Wałczu, Wałcz: Wydawnictwo Infort, 2006.
* Sławomir Klonowski, Niezależne Samorządne Związki Zawodowe „Solidarność” w Wałczu w latach 1980-1989, [[Wałcz]]: Regionalne Towarzystwo Historyczne Ziemi Wałeckiej, 2009.
* Michał Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, [[Strzałków]]: Michał Pawlikowski, 2012.
== Famuloj ==
Linio 58 ⟶ 143:
* [http://www.walcz.um.pl/ Oficiala Interreta Paĝo de Urb-Oficejo Wałcz]
| |||