Svahila lingvo: Malsamoj inter versioj

|Oficiala lingvo= [[Tanzanio]], [[Kenjo]], [[Ugando]], [[Demokratia Respubliko Kongo]]

|Reguligita de=

|Mapopriskribo =

|Skribo= [[Latina alfabeto]]

Ĉiukaze kaj misiistoj kaj [[koloniismo|koloniismaj]] administrantoj tre ofte malhelpis aŭ almenaŭ ne apogis la disvastigon de lingvo kiu funkcias nur kiel interpopola komunikilo kaj anstataŭe ili preferis aŭ la eŭropajn lingvojn koloniismajn aŭ la lokajn tribajn parolmanierojn, kiujn ili povis kontroli pli facile ol la tro (por ili) etenda interpopola sŭahila.

 

{{Ĉefartikolo|Svahila Marbordo}}

La termino '''Svahila Marbordo''' referencas al marborda areo en [[orienta Afriko|Sudorienta Afriko]] loĝata de parolantoj de la Svahila lingvo. Ĝi ĉefe konsistas el marborda [[Kenjo]], [[Tanzanio]] kaj norda [[Mozambiko]]. La termino povas inkludi ankaŭ kelkajn el la insuloj de la [[Hinda Oceano]], kiaj [[Zanzibaro]], [[Pate]] kaj [[Komoroj]], kiuj kuŝas ĉe la Svahila Marbordo. La Svahila Marbordo havas distingan [[kulturo]]n, [[demografio]]n, [[religio]]n kaj [[geografio]]n, kaj kiel rezulto - kun aliaj faktoroj, kiaj [[ekonomio]] - vidis aperintajn movadojn por separismo.<ref>"Contagion of discontent: Muslim extremism spreads down east Africa coastline," ''The Economist ''(3a de Novembro 2012)</ref>

 

== Trajtoj ==

[[Dosiero:Askari makumbusho matini Kiswahili - Kiarabu.png|250px|eta|Svahila en araba skribmaniero - memortabulo ĉe Askari Monumento, Dar es Salaam]]

Kiel en la aliaj [[bantuaj lingvoj]], en la svahila ekzistas diversaj substantivaj klasoj, kiuj estas signalataj de la prefikso de la substantivo. La verboj kaj adjektivoj devas kongrui kun la substantiva klaso de la ĉefa [[substantivo]].

La svahila skribiĝis per la [[araba alfabeto]] ĝis la [[18a jarcento]], sed la formo skribata kutima en la aktualo uzas la [[latina alfabeto|latinan alfabeton]]. Ĵuse oni disvastigis la skribsistemon Mandombe por kelkaj centrafrikaj lingvoj, inter kiuj estas la svahila, kvankam tiu estas minoritata kaj ligata al la kongaj lingvoj kaj la religio kimbanga. La moderna skribmaniero estas tre [[fonemo|fonembaza]], pro kio ties legado kaj prononcado estas sufiĉe facila, diference ekzemple de la angla kaj franca, kie la etimologia skribmaniero hegemonias super la fonema, partikulare ĉe la vokaloj.

 

==== Salutoj kaj ĉiutagaĵoj ====

[[Dosiero:Swahili-pn.jpg|eta|dekstra|200px|<center>la [[Patro Nia]] en la svahila lingvo, en Jerusalemo]]

* mama: Sinjorino

* pole sana: Mi bedaŭras

* asante / ahsante: Dankon

* kwa heri : Adiaŭ

Noto: ''jambo'' estas vorto dirata al kiu supozeble ne konas aŭ parolas la lingvon. Se oni interkomprenas la svahilan, la respondo estas ''sijambo''; se la interparolanto ne parolas ĝin, la respondo estas ''jambo'' simple.

 

{{Div col|cols = 2}}

* hoteli: [[hotelo]] (de la angla ''hotel'')

* kondomu / kondom / ndomu: [[kondomo]] (de la angla ''condom'')

* mvinyo : [[vino]] (de la portugala "vinho")

* bendera : [[flago]] (de la portugala "bandeira")

* limau : [[citrono]] (de la portugala "limão")

Noto: granda parto de la vortotrezoro devenas de la araba, angla kaj portugala pro historiaj, ekonomiaj kaj koloniaj kialoj.

 

* baridi: malvarma (de la araba ''bārid'')

* chumvi: [[salo]]

* nanasi : [[ananaso]]

 

* jogoo: [[koko]]

* simba: [[leono]]

* twiga: [[ĝirafo]]

 

* sasa: nun

* zaidi: pli (de la araba ''ziyāda'')

* chache zaidi: malpli

 

* meza: tablo

* jua kali: forta suno

* mtoto: infano

* hoteli ya chakula / mkahawa / mgahawa: [[restoracio]]

* chumba: [[ĉambro]]

* choo: [[necesejo]]

* rafiki: amiko (de la araba ''rafīq'', 'kompano')

 

* -eupe: blanka

* -euse: nigra

''Noto: en svahila oni diras ''rangi ya buluu''; koloro '''de''' bluo''

 

* pole pole: malrapide

* bendera, mabendera: flago, flagoj

* hamna shida / hakuna shida / hamna noma / hakuna matatizo / hakuna matata: Ne estas problemoj

 

* Nulo : sifuri (de la araba ''sifar'')

* Unu: moja

* Tria: -a tatu

 

* kulia: dekstre

* kushoto: maldekstre

* kilometa / kilomita: [[kilometro]]

 

* gari: [[aŭto]] (de la angla ''car'')

* pikipiki: [[motorciklo]]

* dala dala: aŭtobuso / aŭ kamioneto de transporto de pasaĝeroj

 

* kusema: paroli

* kusalimu / kuamkia: saluti

* kuhitaji: bezoni (''nahitaji: mi bezonas, sihitaji: mi ne bezonas'')

 

* Januari<ref name="lernolibro">Laŭ "Lehrbuch des modernen Swahili", de Brauner/Herms, sur paĝo 81</ref>: [[januaro]]

* Februari<ref name="lernolibro"/>: [[februaro]]

{{Div col end}}

 

[[Bernard Golden]] en tre interesa kaj bonkvalita eseo ''La sŭahila lingvo kaj Esperanto – komparo kaj kontrasto''<ref>[[Bernard Golden]], ''La sŭahila lingvo kaj Esperanto – komparo kaj kontrasto'', en ''[[Interlingvo inter Lingvoj. Prilingvaj Eseoj]]'', diversaj aŭtoroj, [[UEA]], [[Roterdamo]], [[2015]]. ISBN 9789290171232. 271 paĝoj. paĝoj 15-28.</ref> disvolvigas kuriozan tezon komparante la sŭahilan kun Esperanto. Tiu estas ege interesa eseo, ĉar unuflanke priskribas la fenomenon de ''nenormala'' interpopola [[lingvo]] kia estas la [[sŭahila]], kaj krome ĝi estas komparata en diversaj sencoj kun [[Esperanto]], kaj precipe rilate al ties historio kaj sociologio. Nome oni priskribas la komercan naskiĝon de la sŭahila, kompare al la praktika intereso de komencaj esperantistoj, la malfacilon pri uzado de ambaŭ por [[poezio]], ĉefe en la komencaj stadioj, la atakojn aŭ malhelpojn kontraŭ la sŭahila fare de naciismaj sentoj, de religiaj nuancoj, de edukistoj kaj de politikistoj, kio iel ripetiĝas en la kazo de Esperanto. Tamen oni komparas la du diversajn vojojn por normigo kiuj okazis en ambaŭ lingvoj, kaze de la sŭhila ĉefe ĉirkaŭ la dua kvarono de la 20a jarcento.

 

La aliro al la literaturo estis avantaĝo por Esperanto, dum la troa ligo al kulturaj naskokernoj (Islamo kaj komerco por la suahila, eŭropaj intelektuloj por Esperanto) similigis malavantaĝojn. Alia diferenco estas ke en la procezo de disvastigo kaj normigo ĉe la sŭahila gravan rolon ludis komercistoj, misiistoj, administrantoj kaj politikistoj, dum ĉe Esperanto apenaŭ. Fina konkludo estas ke spite malhelpojn la sŭahila venkis, dum al Esperanto mankas ankoraŭ multo por tio.

 

La plej uzata formo de komenca poezio estis la ''utendi'' aŭ ''utenzi'', kaj estis rilata al religiaj temoj, nome la legendaj heredoj de la araba kultura influo.

 

Oni povas paroli kaj pri [[dialekto]]j rilataj al lokaj areoj kaj pri parolmanieroj rilataj al la diversaj uzaĵoj de la lingvo. Ekzemple ''ki-setla'' estus la sŭahila de la koloniismaj aŭ poste eŭropaj parolantoj, tro simpligita al nura komunikado kun servistoj aŭ subuloj; el tie iĝis fame konataj esprimoj kiaj ''bwana'', ''hakuna matata'', ''simba'', uzataj en romanoj, filmoj ktp. ''Swahili safi'' estus la pura [[lingvo]].

 

[[Bernard Golden]], en sia artikolo ''Piĝinoj, kreolaj lingvoj kaj planlingvoj'',<ref>Bernard Golden, ''Piĝinoj, kreolaj lingvoj kaj planlingvoj'' [1988] en ''[[Interlingvo inter Lingvoj. Prilingvaj Eseoj]]'', diversaj aŭtoroj, [[UEA]], [[Roterdamo]], [[2015]]. ISBN 9789290171232. 271 paĝoj. paĝoj 29-46.</ref> eliras el la konceptoj de [[piĝino]]j kiel porokazaj helplingvoj, nenies gepatraj lingvoj kaj [[kreolaj lingvoj]] kiel jam primaraj lingvoj devenaj el piĝinoj. Tradicie [[lingvisto]]j iom malatentis ilin, kvankam ja ili konstituas interesajn lingvajn fenomenojn, kaj fakte modelojn por planlingvoj, kiuj siavice plej ofte havas piĝinajn interetnajn celojn, kaj same kiel ili estas mikslingvoj. Kreolaj plej ofte estas facilaj lingvoj mikse inventitaj de filoj de parolantoj de piĝinoj. Tre interesaj kazoj de tiaj lingvoj estas [[papiamento]] kaj la sŭahila. Esperanto povus profiti el tiaj fenomenoj, se ĝi pligrandigas sian facilecon kaj piĝinecon, dum povas esti malhelpita en sia etendiĝo pro alproksimiĝo al funkciado de nacilingvoj. Paŝoj al tiu piĝiniĝo estus la bazaj vortaroj kaj evito de gramatikaj komplikaĵoj de la "trunko" de [[Kalocsay]], la facila lingvaĵo de la revuo ''[[Kontakto]]'' aŭ la [[Zagreba Metodo]].

 

* [[Svahiloj]]

 

* [[Bernard Golden]], ''La sŭahila lingvo kaj Esperanto – komparo kaj kontrasto'', en ''[[Interlingvo inter Lingvoj. Prilingvaj Eseoj]]'', diversaj aŭtoroj, [[UEA]], [[Roterdamo]], [[2015]]. ISBN 9789290171232. 271 paĝoj. paĝoj 15-28.

* Wilfred Whiteley, ''Swahili: The Rise of a National Language'', Lonfdono, Methuen.

* [https://eo.wikibooks.org/wiki/Svahila] Baza swahila-kurso cxe Vikilibroj

 

 

 

[[Kategorio:Svahila lingvo| ]]