Ramon Lullo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
eNeniu resumo de redakto |
||
Linio 17:
}}
}}
'''Ramon LULLO''',
Ido de riĉa familio el Barcelono, li ludas por la [[kataluna lingvo]] la saman rolon kiel [[Dante Alighieri]] por la itala. Li ne nur kontribuis per romanoj al la kataluna literaturo, sed ankaŭ uzis ĝin (preter la latina) por prezenti siajn ideojn pri rezonado kaj [[teologio]].
Linio 26:
== Vivo de Ramon Lullo ==
'''
* 1229. [[Jakobo la 1-a (Aragono)|Jakobo la 1-a]] konkeras Majorkon, kiu estis loĝata de islamanoj. Katalunoj komencas setli en la insulo.
* 1232. Llull, filo de barcelondevenaj setlintoj, naskiĝas en Majorko.▼
* 1257. Li edziĝas kun Blanca Picany, kaj iĝas seneskalo de la [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|reĝido Jakobo]], filo de Jakobo la 1-a, destinita ekde 1253 estonta reĝo de Majorko.▼
▲1232. Llull, filo de barcelondevenaj setlintoj, naskiĝas en Majorko.
* 1263. Okazas lia “konvertiĝo al pentofarado”.▼
* 1265. Post la pilgrimadoj al [[Rocamadour|Rocamador]] kaj al [[Santiago de Compostela]], li renkontiĝas en Barcelono kun [[Rajmondo el Penjaforto|Ramon de Penyafort]], kiu konvinkas Lullon ne studi en Parizo sed en Majorko. Lullo aĉetas islaman sklavon kiu instruos islaman teologion kaj araban lingvon. Sekvos 9 jaroj dum kiuj li studas plurajn fakojn kaj lernas la latinan kaj la araban.▼
▲1257. Li edziĝas kun Blanca Picany, kaj iĝas seneskalo de la [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|reĝido Jakobo]], filo de Jakobo la 1-a, destinita ekde 1253 estonta reĝo de Majorko.
* 1271-1274. Post la naŭjara studado, li verkas siajn unuajn tekstojn: ''Lògica d'Algatzell'' kaj ''Llibre de contemplació''.▼
* 1274. Mortas la sklavo, kiu instruis al li la araban. Okazas ilumino sur la monto Randa, pro kiu li publikigas sian unuan version de la Arto (''Art abreujada d'atrobar veritat'', mallongigita arto eltrovi la veron).▼
▲1263. Okazas lia “konvertiĝo al pentofarado”.
* 1275. En [[Montpellier|Montpeliero]] la reĝido [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|Jakobo]] alvokas Lullon kaj ordonas al [[Franciskanoj|franciskana]] fratulo analizi la verkojn de Lullo, kaj la fratulo aprobos ilin.▼
* 1276. La 17-an de oktobro papa buleo konfirmas la fondon pri monakejo en Miramar, subtenita de [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|Jakobo la 2-a]], kie 13 franciskanoj lernas la araban kaj la Lullan Arton. Li finas la verkadon de ''[[Doctrina pueril]]'', porinfana [[Kateĥismo|kateĥisma libro]]''.''▼
▲1265. Post la pilgrimadoj al [[Rocamadour|Rocamador]] kaj al [[Santiago de Compostela]], li renkontiĝas en Barcelono kun [[Rajmondo el Penjaforto|Ramon de Penyafort]], kiu konvinkas Lullon ne studi en Parizo sed en Majorko. Lullo aĉetas islaman sklavon kiu instruos islaman teologion kaj araban lingvon. Sekvos 9 jaroj dum kiuj li studas plurajn fakojn kaj lernas la latinan kaj la araban.
* 1283. En Montpeliero Lullo verkas la romanon ''Blaquerna'', kaj denove prilaboras sian sistemon en ''Art demostrativa''.▼
* 1287. Unua vizito al la papa kortego, kie Llull akiras nenion ĉar la papo [[Honorio la 4-a]] forpasis la 3-an de aprilo.▼
▲1271-1274. Post la naŭjara studado, li verkas siajn unuajn tekstojn: ''Lògica d'Algatzell'' kaj ''Llibre de contemplació''.
* 1287-1289. Unua vizito en [[Parizo]]. Li renkontiĝas kun la reĝo [[Filipo la 4-a (Francio)|Filipo la 4-a]], kontaktas kun Petro de Limoĝo. Li klopodas sensukcese instrui sian Arton je la universitata nivelo. Dum tiu estado en Parizo li verkas la romanon ''Fèlix o llibre de meravelles'', enhavanta la ''Llibre de les bèsties'', kiun li dediĉos al Filipo la 4-a.▼
* 1290. En Montpeliero li simpligas kaj reformuligas sian sistemon en ''Ars inventiva veritatis'' (arto eltrovema de la vero). Lullo ricevas rekomendan leteron de la ĝenerala ministro de la franciskanoj, [[:it:Raimondo_Gaufridi|Raimondo Gaufridi]], kiu rajtigas Lullon instrui en italaj konventoj.▼
▲1274. Mortas la sklavo, kiu instruis al li la araban. Okazas ilumino sur la monto Randa, pro kiu li publikigas sian unuan version de la Arto (''Art abreujada d'atrobar veritat'', mallongigita arto eltrovi la veron).
* 1292. En Romo Lullo dediĉas al la papo [[Nikolao la 4-a (papo)|Nikolao la 4-a]] sian unuan verkon pri la krucmilito.▼
* 1293. En [[Ĝenovo]] li spertas mensan krizon, kaj poste vojaĝas unuafoje al Afriko (en Tunizio).▼
▲1275. En [[Montpellier|Montpeliero]] la reĝido [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|Jakobo]] alvokas Lullon kaj ordonas al [[Franciskanoj|franciskana]] fratulo analizi la verkojn de Lullo, kaj la fratulo aprobos ilin.
* 1294. Estado en Napolo, kun rapidaj vizitoj al Majorko kaj Barcelono. Li finas la verkon ''Taula general'', komencitan dum la antaŭa jaro en Tunizio, kaj verkas la tekston ''Petició'' al la papo [[
* 1295. Estado en Romo, kie li verkas similan peton por [[Bonifaco la 8-a]], nova papo ekde decembro 1294. Li verkas la poemon ''Desconhort'', kaj komencas la verkadon de ''Arbre de ciència'', kiun li finos la 1-an de aprilo de la posta jaro.▼
▲1276. La 17-an de oktobro papa buleo konfirmas la fondon pri monakejo en Miramar, subtenita de [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|Jakobo la 2-a]], kie 13 franciskanoj lernas la araban kaj la Lullan Arton. Li finas la verkadon de ''[[Doctrina pueril]]'', porinfana [[Kateĥismo|kateĥisma libro]]''.''
* 1297-1299. Dua vizito en Parizo, kie li dediĉas al la gereĝoj de Francio la verkon ''Arbre de filosofia d'amor''. Ankaŭ en Parizo li verkas ''Declaratio per modum dialogi edita contra aliquorum philosophorum opiniones'', ''Tractat d'astronomia'' kaj ''Liber de geometria nova''.▼
* 1299. La tri lastajn monatojn li pasigas en Barcelono, kie li dediĉas ''Dictat de Ramon'' kaj ''Llibre d'oració'' al Jakobo la 2-a, kiu rajtigas Lullon prediki en ĉiuj moskeoj kaj sinagogoj de liaj teritorioj.▼
▲1283. En Montpeliero Lullo verkas la romanon ''Blaquerna'', kaj denove prilaboras sian sistemon en ''Art demostrativa''.
* 1300. Por la unua fojo li vizitas Majorkon post multaj jaroj ekstere. Tie li verkas ''Cant de Ramon''.▼
* 1300-1301. Vojaĝoj al [[Kipro]] kaj al [[Armena reĝlando en Kilikio]], kaj verŝajne ankaŭ al Jerusalemo. Tiam li verkas ''Rhetorica nova''.▼
▲1287. Unua vizito al la papa kortego, kie Llull akiras nenion ĉar la papo [[Honorio la 4-a]] forpasis la 3-an de aprilo.
* 1303-1305. Estadoj en Ĝenovo kaj Montpeliero, eble ankaŭ en Parizo.▼
* 1305. En Montpeliero Llull verkas ''Liber de ascensu et descensu intellectus'' kaj sian plej gravan verkon pri politiko, ''Liber de fine''. En Barcelono dum la somero li ricevas du subvenciojn de la reĝo. En oktobro li reiras al Montpeliero, kie li ĉeestas la intervjuon inter la nova papo Klemento la 5-a kaj la reĝoj de Aragono kaj Majorko. La 14-an de novembro Lullo ĉeestas la enpostenigon de Klemento la 5-a en Liono kaj vane sendas peton al ĉi tiu papo. Lullo komencas la definitivan formuladon de sia sistemo, ''Ars generalis ultima''.▼
▲1287-1289. Unua vizito en [[Parizo]]. Li renkontiĝas kun la reĝo [[Filipo la 4-a (Francio)|Filipo la 4-a]], kontaktas kun Petro de Limoĝo. Li klopodas sensukcese instrui sian Arton je la universitata nivelo. Dum tiu estado en Parizo li verkas la romanon ''Fèlix o llibre de meravelles'', enhavanta la ''Llibre de les bèsties'', kiun li dediĉos al Filipo la 4-a.
* 1307. Dua vojaĝo al norda Afriko, en [[Beĵaja]], kie li estas malliberigita dum ses monatoj kaj finfine forpelita. La ŝipo per kiu li vojaĝas sinkas proksime al [[Pizo (Italio)|Pizo]].▼
* 1308. En Pizo li verkas ''Ars brevis'', li finas ''Ars generalis ultima'', kaj denove komencas la verkon komencitan en Beĵaja kaj perditan pro la ŝipsinko, ''Disputatio Raimundi christiani et Homeri saraceni.'' En Pizo kaj Ĝenovo li provas organizi krucmiliton. En Montpeliero li dediĉas al [[Klemento la 5-a]] kaj al [[Filipo la 4-a (Francio)|Filipo la 4-a]] la verkon ''Ars Dei'', lasta larĝversia formulaĵo de lia sistemo. Probable okazis renkontiĝo en Marsejlo kun [[Arnoldo de Vilanova|Arnau de Vilanova]].▼
▲1290. En Montpeliero li simpligas kaj reformuligas sian sistemon en ''Ars inventiva veritatis'' (arto eltrovema de la vero). Lullo ricevas rekomendan leteron de la ĝenerala ministro de la franciskanoj, [[:it:Raimondo_Gaufridi|Raimondo Gaufridi]], kiu rajtigas Lullon instrui en italaj konventoj.
* 1309. En Montpeliero li verkas novan libron pri krucmilito, ''Liber de acquisitione Terrae sanctae'', leteron al [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|Jakobo la 2-a]] kaj serion de verkoj por ebenigi la vojon por la nova vizito en Parizo.▼
* 1309-1311. Kvara kaj lasta vizito en Parizo, kie li verkas 30 librojn, la plej multajn kontraŭ [[Ibn-Ruŝd]]. En 1310 kvardek majstroj kaj bakalaŭroj subskribas dokumenton per kiu ili aprobas ''Ars brevis'', kaj Lullo ricevas rekomendan leteron de Filipo la 4-a. En 1311 li verkas ''Liber natalis parvi pueri Jesu'' kaj ''Liber lamentationis philosophiae'', li diktas la tekston ''Vita coetanea'', kaj ricevas aprobon de la kanceliero de la Universitato de Parizo. Li iras al la koncilio de la Eklezio en [[Vienne (Isère)|Vianna dau Daufinat]], verkas la poemon ''Lo concili'', kaj la dialogan broŝuron ''El fantàstic''. Li ĉeestas la koncilion en Vianna ĝis la printempo de la sekva jaro.▼
▲1292. En Romo Lullo dediĉas al la papo [[Nikolao la 4-a (papo)|Nikolao la 4-a]] sian unuan verkon pri la krucmilito.
* 1312-1313. Vojaĝante al Majorko li pasas tra Montpeliero, kie li verkas serion de 182 paroladoj kaj en aprilo 1313 li diktas sian testamenton.▼
* 1313-1314. Li estas en [[Mesino]].▼
▲1293. En [[Ĝenovo]] li spertas mensan krizon, kaj poste vojaĝas unuafoje al Afriko (en Tunizio).
* 1314-1315. Tria vojaĝo al norda Afriko, denove en Tunizio. Li dediĉas verkojn al la sultano kaj interŝanĝas leterojn kun Jakobo la 2-a, al kiu li petas ke franciskano helpu lin traduki siajn tekstojn en la latinan lingvon. Liaj lastaj verkoj datas de decembro 1315.▼
* 1316. Dum marto aŭ eble antaŭe li mortis aŭ en Tunizio, aŭ surŝipe revenante, aŭ en Majorko. Verŝajne li aĝis 85 jarojn.▼
▲1294. Estado en Napolo, kun rapidaj vizitoj al Majorko kaj Barcelono. Li finas la verkon ''Taula general'', komencitan dum la antaŭa jaro en Tunizio, kaj verkas la tekston ''Petició'' al la papo [[Celesteno la 5-a|Celesteno la 5-a]], kiu okupis la postenon dum nur 5 monatoj.
▲1295. Estado en Romo, kie li verkas similan peton por [[Bonifaco la 8-a]], nova papo ekde decembro 1294. Li verkas la poemon ''Desconhort'', kaj komencas la verkadon de ''Arbre de ciència'', kiun li finos la 1-an de aprilo de la posta jaro.
▲1297-1299. Dua vizito en Parizo, kie li dediĉas al la gereĝoj de Francio la verkon ''Arbre de filosofia d'amor''. Ankaŭ en Parizo li verkas ''Declaratio per modum dialogi edita contra aliquorum philosophorum opiniones'', ''Tractat d'astronomia'' kaj ''Liber de geometria nova''.
▲1299. La tri lastajn monatojn li pasigas en Barcelono, kie li dediĉas ''Dictat de Ramon'' kaj ''Llibre d'oració'' al Jakobo la 2-a, kiu rajtigas Lullon prediki en ĉiuj moskeoj kaj sinagogoj de liaj teritorioj.
▲1300. Por la unua fojo li vizitas Majorkon post multaj jaroj ekstere. Tie li verkas ''Cant de Ramon''.
▲1300-1301. Vojaĝoj al [[Kipro]] kaj al [[Armena reĝlando en Kilikio]], kaj verŝajne ankaŭ al Jerusalemo. Tiam li verkas ''Rhetorica nova''.
▲1303-1305. Estadoj en Ĝenovo kaj Montpeliero, eble ankaŭ en Parizo.
▲1305. En Montpeliero Llull verkas ''Liber de ascensu et descensu intellectus'' kaj sian plej gravan verkon pri politiko, ''Liber de fine''. En Barcelono dum la somero li ricevas du subvenciojn de la reĝo. En oktobro li reiras al Montpeliero, kie li ĉeestas la intervjuon inter la nova papo Klemento la 5-a kaj la reĝoj de Aragono kaj Majorko. La 14-an de novembro Lullo ĉeestas la enpostenigon de Klemento la 5-a en Liono kaj vane sendas peton al ĉi tiu papo. Lullo komencas la definitivan formuladon de sia sistemo, ''Ars generalis ultima''.
▲1307. Dua vojaĝo al norda Afriko, en [[Beĵaja]], kie li estas malliberigita dum ses monatoj kaj finfine forpelita. La ŝipo per kiu li vojaĝas sinkas proksime al [[Pizo (Italio)|Pizo]].
▲1308. En Pizo li verkas ''Ars brevis'', li finas ''Ars generalis ultima'', kaj denove komencas la verkon komencitan en Beĵaja kaj perditan pro la ŝipsinko, ''Disputatio Raimundi christiani et Homeri saraceni.'' En Pizo kaj Ĝenovo li provas organizi krucmiliton. En Montpeliero li dediĉas al [[Klemento la 5-a]] kaj al [[Filipo la 4-a (Francio)|Filipo la 4-a]] la verkon ''Ars Dei'', lasta larĝversia formulaĵo de lia sistemo. Probable okazis renkontiĝo en Marsejlo kun [[Arnoldo de Vilanova|Arnau de Vilanova]].
▲1309. En Montpeliero li verkas novan libron pri krucmilito, ''Liber de acquisitione Terrae sanctae'', leteron al [[:ca:Jaume_II_de_Mallorca|Jakobo la 2-a]] kaj serion de verkoj por ebenigi la vojon por la nova vizito en Parizo.
▲1309-1311. Kvara kaj lasta vizito en Parizo, kie li verkas 30 librojn, la plej multajn kontraŭ [[Ibn-Ruŝd]]. En 1310 kvardek majstroj kaj bakalaŭroj subskribas dokumenton per kiu ili aprobas ''Ars brevis'', kaj Lullo ricevas rekomendan leteron de Filipo la 4-a. En 1311 li verkas ''Liber natalis parvi pueri Jesu'' kaj ''Liber lamentationis philosophiae'', li diktas la tekston ''Vita coetanea'', kaj ricevas aprobon de la kanceliero de la Universitato de Parizo. Li iras al la koncilio de la Eklezio en [[Vienne (Isère)|Vianna dau Daufinat]], verkas la poemon ''Lo concili'', kaj la dialogan broŝuron ''El fantàstic''. Li ĉeestas la koncilion en Vianna ĝis la printempo de la sekva jaro.
▲1312-1313. Vojaĝante al Majorko li pasas tra Montpeliero, kie li verkas serion de 182 paroladoj kaj en aprilo 1313 li diktas sian testamenton.
▲1313-1314. Li estas en [[Mesino]].
▲1314-1315. Tria vojaĝo al norda Afriko, denove en Tunizio. Li dediĉas verkojn al la sultano kaj interŝanĝas leterojn kun Jakobo la 2-a, al kiu li petas ke franciskano helpu lin traduki siajn tekstojn en la latinan lingvon. Liaj lastaj verkoj datas de decembro 1315.
▲1316. Dum marto aŭ eble antaŭe li mortis aŭ en Tunizio, aŭ surŝipe revenante, aŭ en Majorko. Verŝajne li aĝis 85 jarojn.
=== Vita coetanea ===
Linio 133 ⟶ 103:
'''Fèlix o Llibre de meravelles'''
''Felikso aŭ libro pri mirindaĵoj'' estis unu el la du grandaj romanoj kiujn verkis Ramon Llull. Temas pri instrua romano kiun Llull verkis dum vizito en Parizo, inter 1287 kaj 1289. La protagonisto, Felikso, estas pilgrimulo kiu observas la realon malkovrante kun dolorplena surprizo la distancon inter la homa konduto kaj la Dia ordo de la kreaĵaro.
Linio 226 ⟶ 197:
Ankaŭ [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] ege interesiĝis pri la logiko de Lullo, kaj pri liaj ideoj pri universalaj lingvo kaj scienco. Oni scias, ke Leibniz mem laboris pri similaj celoj.
La invento de la [[Ventorozo]] estas atribuita al Ramon Lullo, kvankam detala priskribo jam verkita de [[Plinio la Maljuna]] en libro II eble estis lia baza referenco.<ref> Plinio el viejo [http://www.historia-del-arte-erotico.com/Plinio_el_viejo/libro2.htm#119 Historia Naturalis] libro II, parrafo 103 </ref>
== Bibliografio ==
| |||