Arcaĥa Respubliko: Malsamoj inter versioj

| esperanto-asocio =

}}

 

 

La [[10-an de decembro]] [[1991]], ĉar Sovetio kolapsis, referendumo okazis kaj la Aŭtonoma Oblasto kaj la najbaroj de la regiono Ŝahumjan gvidis al sendependecdeklaro disde Azerbajĝano kiel la Respubliko Montara Karabaĥo. La lando restas neagnoskita de iu ajn internacia organizo aŭ lando, inkluzive de Armenio.

 

Ekde la [[batalhalto]] en 1994, la plej granda parto de Montara Karabaĥo kaj pluraj regionoj azeraj ĉirkaŭe restas sub la karabaĥ-armena regado. Reprezentantoj de la registaroj de Armenio kaj Azerbajĝano poste aranĝis pacnegocadojn gviditajn de la [[Minska Grupo]].

 

 

 

 

== Nomo ==

 

[[Dosiero:Vladimir Lenin and Joseph Stalin, 1919.jpg|eta|maldekstra|225px|Stalino kaj Lenino, 1919. Bildo pri Stalino kiam li estis la Komisario de la Popoloj]]

Malgraŭ tio ke la decido estis atendata, la 11-a ruĝa armeo invadis [[Kaŭkazio]] kaj dum tri jaroj ĝi organizis la malsamajn landojn en la [[Transkaŭkaza Federacia Soveta Socialisma Respubliko]], kiel parto de [[Sovetunio]]. Laŭ inspiro je la organizado de la soveta ŝtato, la bolŝevikoj kreis Kaŭkazan Buroon, konsistanta el sep membroj, supergvidataj de la [[Popolkomisaro|Komisaro de la Popolo por la Naciecoj]]<ref>{{en}} Emmanuel Karagiannis, ''Energy and Security in the Caucasus'', RoutledgeCurzon, [[Londono]], 2002 ISBN 0-7007-1481-2, p. 36, 40.</ref> [[Iosif Stalin]]. Kvankam la buroo voĉdonis 4 kontraŭ 3 favore al regado de [[Montara Karabaĥo]] sub la aŭtoritateco de la ĵus fondita [[Armena Soveta Socialisma Respubliko]], protestoj venintaj el la gvidantoj de la Komunisma Partio de Azerbajĝano, inkluzive de ĝia gvidanto [[Nariman Narimanov]], krom kontraŭsoveta ribeliĝo en [[Erevano]] en [[1921]], tio komplikis la rilatojn inter [[Armenio]] kaj Rusio. Ĉi tiuj faktoroj igis la komitaton revizii la decidon, por fine trovi lokon al la ĵus kreita [[Aŭtonoma Provinco Montara Karabaĥo]] ene de la SSR [[Azerbajĝano]] en [[1923]], lasante la loĝantaron je 94% da armenoj sub regado de registaro el alia nacieco<ref>{{hy}} Viktor Hambardzumyan kaj aliaj, « Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ (ԼՂԻՄ) », en ''Soviet Armenian Encyclopedia'', volume 4, [[Erevano]], 1978, p. 576.</ref><ref>{{en}} A. N. Yamskov, « Ethnic Conflict in the Transcausasus: The Case of Nagorno-Karabakh », en ''Theory and Society'', volumo 20, numero 5 (1991), p. 659.</ref>. La ĉefurbo estis translokigata de [[Ŝuŝi]] al Ĥankendi (rebaptata kiel ''[[Stepanakerto]]'' post iom da tempo).

 

Montara Karabaĥo estas konsiderata kiel unu el la plej minplenaj regionoj de la antaŭa Sovetio. Minoj estis metitaj de 1991-1994 fare de ambaŭ konfliktantaj partioj de la [[milito en Montara Karabaĥo]]. [[Unuiĝintaj Nacioj]] kaj [[Usono]] taksis la nombron de minoj en Montara Karabaĥo je ĉ. 100,000. Ekzistis multaj civilaj viktimoj pro la teraj minoj. La Evoluiga programo de UN diras ke 123 homoj estis mortigitaj kaj pli ol 300 vunditaj pro la teraj minoj proksime de la pridisputata enklavo Montara Karabaĥo ekde kiam la sesjara konflikto inter [[azeroj]] kaj [[armenoj]] finiĝis en 1994. [[HALO Trust]] estas la nura organizo kiu forigas la minojn en Montara Karabaĥo.

 

[[Dosiero:Location Artsakh en.png|eta|maldekstra|300px|Mapo de Respubliko Montara Karabaĥo inter Armenio kaj Azerbajĝano]]

Hodiaŭ, Montara Karabaĥo estas fakta sendependa ŝtato, nomante sin Respubliko Montara Karabaĥo. Ĝi estas proksime ligita al la Respubliko Armenio kaj uzas la saman [[valuto]]n, la [[armena dramo]]. Laŭ [[Human Rights Watch]], "de la komenco de la konflikto en Karabaĥo, Armenio disponigis helpon, armilojn, kaj volontulojn. Armena implikiĝo en Karabaĥo [[eskaliĝo|eskaladis]] post azera ofensivo en decembro 1993. Amenio komencis sendi soldatojn kaj regulan armeon kaj trupojn de la Ministron pri Internaj Aferoj por batali en Karabaĥo<ref>[http://www.hrw.org/reports/1995/WR95/HELSINKI-01.htm Human Rights Watch World Report 1995]</ref> . La politiko de Armenio kaj la fakta Respubliko Montara Karabaĥo estas tiel miksita ke eksprezidento de Respubliko Montara Karabaĥo [[Robert Koĉarjan]], iĝis unue ĉefministro (1997) kaj poste prezidento de Armenio (1998 - 2008).

 

== Internacia statuso ==

La suverena statuso de la Respubliko Montara Karabaĥo ne estas rekonata de iu ajn ŝtato, inkluzive de Armenio. Tri rezolucioj de la [[Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj]] (853, 874, kaj 884) kaj rezolucioj de la [[Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj]] 49/13 kaj 57/298 nomas Montaran Karabaĥon kiel regionon de Azerbajĝano<ref name="transgovt">{{en}} [http://pridnestrovie.net/foreignpolicy_full.html "In detail: The foreign policy of Pridnestrovie", retejo pridnestrovie.net (Ĉednestrio), la 26-an de majo 2010]</ref>. Neniu el tiuj rezolucioj estis aprobitaj laŭ la Sepa Ĉapitro (Ago kun Respekto al Minacoj, al la Paco, Rompoj de la Paco, kaj Agoj de Agreso) de la Ĉarto. Kelkaj politikistoj kaj akademiuloj esprimis la vidpunkton ke rezolucioj nur laŭleĝe ligas se ili estas faritaj sub la Sepa Ĉapitro de la Ĉarto<ref>"Additionally it may be noted that the Security Council cannot adopt binding decisions under Chapter VI of the Charter" (André De Hoogh: ''Obligations Erga Omnes and International Crimes'', Martinus Nijhoff Publishers, la 1-an de januaro 1996, p. 371).</ref>. Laŭ raporto ellaborita de brita parlamentano kaj raportanto David Atkinson, prezentita al Komitato de Politikaj Afero de la Parlamenta Asembleo de la Konsilio de Eŭropo, "la limoj de Azerbajĝano estis internacie rekonitaj dum la lando estis rekonita kiel sendependa ŝtato en 1991" kaj "la teritorio de Azerbajĝano inkluzivis la regionon Montara Karabaĥo"<ref>"Council recommendations under Chapter VI are generally accepted as not being legally binding". (Magliveras, Konstantinos D. ''Exclusion from Participation in International Organisations'', Martinus Nijhoff Publishers, la 1-an de januaro 1999, p. 113).</ref><ref>"Under Chapter VI, the Security Council may only make recommendations but not binding decisions on United Nations members". (Wallace-Bruce, Nii Lante. ''The Settlement of International Disputes'', Martinus Nijhoff Publishers, la 1-an de januaro 1998, pp. 47-4 ).</ref>

 

La plej lasta rezolucio, #1416, adoptita de [[Parlamenta Asembleo de la Konsilio de Eŭropo|PAKE]], deklaris ke "Konsiderindaj partoj de la teritorio de Azerbajĝano estas okupataj de armenaj fortoj, kaj separatismaj trupoj daŭre okupas la regionon Montara Karabaĥo". La rezolucio plue deklaris "ke Asembleo daŭre diras ke la okupado de fremda teritorio farita de alia membroŝtato konsistigas gravan malobservon de la devoj de la membroŝtatoj de la Konsilio de Eŭropo kaj reasertas la rajton de rifuĝintoj de la konflikta areo reveni al iliaj hejmoj sekure kaj kun digno". Memorante la Rezoluciojn 822, 853, 874, kaj 884 (ĉiuj en 1993) de la Sekureckonsilio de UN, [[Parlamenta Asembleo de la Konsilio de Eŭropo|PAKE]] instigis "la partiojn koncernitajn por observi ilin, aparte per sindetenado de armitaj malamikecoj kaj per retirado de militfortoj de iuj loĝataj teritorioj". La rezolucio ankaŭ vokis al "la Registaro de Azerbajĝano por establi kontakton, sen antaŭkondiĉoj, kun la politikaj reprezentantoj de ambaŭ komunumoj de la regiono Montara Karabaĥo koncerne ĝian estontan statuson"<ref>{{en}} [http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/TA05/ERES1416.htm Rezolucio 1416: "The conflict over the Nagorno-Karabakh region dealt with by the OSCE Minsk Conference"] adoptita per la [[Parlamenta Asembleo de la Konsilio de Eŭropo]] la 25-an de januaro 2005</ref>.

 

Nomoj de monaĥejoj en [[Montara Karabaĥo]], kiel en la resto de historia Arcaĥo kaj Armenio, kutime inkluzivas la armenan vorton "vank" (վանք ''monaĥejo'' ). Ekzemploj de tiuj monaĥejoj estas: Dadivank, Gtiĉavank, Ĥunisavank, Ĥadavank, Ĥatravank, Jeric Mankanc Vank, ktp. La monaĥejoj ofte estas situantaj proksime de setlejoj kiuj portas la nomon Vank; la plej rimarkindaj kazoj inkluzivas la monaĥejon Dadivank, monaĥejon Gandzasar kaj monaĥejon Spitak Ĥaĉ Vank. Nomoj de kasteloj kaj fortikaĵoj en Montara Karabaĥo samkiel la resto de Armenio, kutime inkluzivas la armenan vorton "berd" (բերդ) kiu signifas "fortikaĵo". Ekzemploj: Jraberd, Handaberd, Majraberd, Ĥoĥanaberd, ktp.

 

"[[Ni Estas Niaj Montaroj]]" (armene:Menk enk mer sarerê) de Sargis Baghdasarjan estas monumento situanta en [[Stepanakerto]]<ref>''Artsakh: A Photographic Journey'' fare de Hrair Khatcherian, p. 49. ISBN 0-9697620-0-7</ref>. La skulptaĵo estas vaste rigardita kiel simbolo de la fakta sendependa Respubliko Montara Karabaĥo. Ĝi estas granda monumento de tofo de maljuna armena viro kaj virino hakita de roko, reprezentante la montohomojn de Karabaĥo. Ĝi ankaŭ estas konata kiel "Avnjo kaj Avĉjo". La skulptaĵo estas starigita sur la blazonŝildo de Montara Karabaĥo.

Arcaĥa Ŝtata Muzeo estas la historia muzeo de la Respubliko Montara Karabaĥo. Situante en la numero 4 de la strato Sasunci David, en Stepanakert, la muzeo ofertas montradon de diversaj objektoj el antikvaj epokoj kaj kristanaj manuskriptoj. Ĝi ankaŭ havas pli modernajn objektojn, de la 19-a jarcento ĝis la Dua Mondmilito kaj de la okazintaĵoj de la Respubliko Montara Karabaĥo.

 

 

Ankaŭ kiel rezulto de la karabaĥa konflikto, ankaŭ ekzistis serioj de naciismaj kantoj faritaj de armen-karabaĥaj artistoj same kiel artistoj de Armenio kaj la armena diasporo kiuj kolektis subtenon por la karabaĥa sendependecmovado akompanita de videofilmo de karabaĥaj kampanjoj. Tiuj povas esti trovataj abunde en popularaj retaj ejoj kiel ekzemple YouTube ktp, kun viglaj diskutoj pro kaj kontraŭkarabaĥaj, kiujn tiuj filmoj preskaŭ ĉiam generas.

Karabaĥaj teamoj kaj unuopaj sportistoj ankaŭ partoprenas la [[Tut-Armenaj Ludoj|Tut-Armenajn Ludojn]] organizitajn en la armena ĉefurbo [[Erevano]].

 

{| class="wikitable"

|-

 

La Erevana Administrad-Universitato ankaŭ havas filion en [[Stepanakerto]].

 

==Vidu ankaŭ==

 

| url = http://stanobelov.blogspot.com/2020/10/kio-okazas-en-montara-karabaho.html

| titolo = Kio okazas en Montara Karabaĥo?

}} ''(skizo de la konflikto, ĝiaj partoprenantoj kaj eksteraj fortoj)''

 

{{referencoj|2}}