Aragacotno
Aragacotno (armene Արագածոտն, estas provinco de Armenio. Ĝi situas en la okcidenta parto de la lando. La ĉefurbo kaj plej granda urbo de la provinco estas la urbo Aŝtarako. La Nacia Statistika Servo de la Respubliko de Armenio (ARMSTAT) raportis, ke ĝia loĝantaro estis 132.925 en la censo de 2011.
| Aragacotno | ||
|---|---|---|
| provinco de Armenio [+] | ||
| Lando | Armenio | |
| Ĉefurbo | Aŝtarako | |
| - koordinatoj | 40° N, 44° O (mapo)40.41666666666744.166666666667Koordinatoj: 40° N, 44° O (mapo) | |
| Areo | 2 756 km² (275 600 ha) [+] | |
| Loĝantaro | 125 400 [+] (2019) | |
| Horzono | Armenia Time [+] | |
| Poŝtkodo | 0201–0514 [+] | |
| ISO 3166-2 | AM-AG | |
|
||
 |
||
| Aragacotno | ||
 Vikimedia Komunejo: Aragatsotn Province [+] |
||
| En TTT: Oficiala retejo [+] | ||
Etimologio redakti
.jpg)
Laŭvorte signifanta "la piedo de Aragaco" (la plej alta monto de la Respubliko Armenio), ĝi nomiĝas laŭ la kantono Aragacotno de la historia provinco Ajrarato de Antikva Armenio, regata de la nobela familio Amatuni sub la regado de la arsakida dinastio.
Geografio redakti
La provinco Aragacotno okupas la nordokcidentan parton de Armenio kaj kovras areon de 2 756 km² (9,3% de la tuta areo de Armenio). Ĝi havas enlandajn limojn kun la provinco Ŝirako norde, Lori nordoriente, Kotajko oriente, Armaviro sude kaj la urbo Erevano sudokcidente. La rivero Aĥurjan okcidente apartigas Aragacotno de la provinco Kars de Turkio.
Historie la nuna teritorio de la provinco ĉefe okupas partojn la kantonoj Aragacotno, Nig kaj Ŝirak de la provinco Ajrarato de Antikva Armenio.
La nordan parton de la provinco regas la montaro Aragaco. Ĉe la nordoriento kaj la oriento, ĝi aproksimas la montojn de Pambak kaj Caghkunjac respektive. La montoj Arteni regas la nordorientan kaj la centran orientan partojn de la provinco. La eta valo de la rivero Aĥurjan okupas la orientan flankon de Aragacotno. En la sudo kaj sudoriento, Aragacotno okupas la nordokcidentajn partojn de la Ararat-ebenaĵo.
La alteco de la provinco varias inter 950 kaj 4 090 metroj super la marnivelo. Monto Aragaco (4.090 m.) Estas la plej alta pinto de Aragacotno kaj la Respubliko Armenio.
Krom la rivero Aĥurjan, la riveroj Kasagh, Gegharot kaj Amberd estas la ĉefaj akvoresursoj en la provinco. Montaj lagoj inkluzive de Lago Kari, Lesing, Amberd, Tagavor kaj Kuraghbjur troviĝas sur Monto Aragaco. Inter 1962 kaj 1967, la akvorezervejo Aparan estis konstruita en la rivero Kasagh.
La klimato de Aragacotno estas profunde diversigita pro la vasta gamo de altecoj de la regiono. La jara pluvado varias inter 400 mm ĉe la pli malaltaj areoj kaj 1,000 mm ĉe la montaj teritorioj.
Historio redakti
Laŭ Moseo de Ĥoreno, Aramaniak, la filo de la patriarko kaj fondinto de la armena nacio Hajko, kune kun sia klano, ekloĝis en la areo de nuntempa Aragacotno. La tombejoj de la arkeologia ejo de Verin Naver situantaj 3 km okcidente de Aŝtarako, devenas de la periodo inter la 24a kaj 14a jarcentoj a.K.
Situante en la koro de la provinco Ajrarato en la centro de la Armena Altebenaĵo, Aragacotno estis inter la plej strategiaj regionoj en la historio de Armenio, precipe ekde la starigo de la Reĝlando Armenio en 331 a.K. de la Orontida Dinastio. Poste en 190 a.K., la Artaksia dinastio transprenis la regadon de la Armena Reĝlando. Dum la 2-a jarcento a.K., la urboj Kasala (la helenigita versio de Kasagh, nun Aparan), kaj Talina (nun Talin) estis menciitaj de Ptolemeo dum la regado de la arsakida dinastio de Armenio. La teritorio de Nig-kantono inkluzive de la areo de Aparan estis sub la administrado de la armena nobela familio Gntunjan, dum la teritorio de la kantono Aragacotno inkluzive de la areo de Aŝtarako estis regita fare de la nobela familio Amatuni.
Sekvante la dispartigon de Armenio fare de la Orientromia imperio kaj Sasanida Persio en 387 kaj en 428, Orienta Armenio inkluzive de Aragacotno fariĝis sub la regado de Sasanida Persio. La Baziliko de la Sankta Kruco de Kasagh, de la 4-a jarcento, situanta ĉe la periferio de nuntempa Aparan, estas inter la plej fruaj pluvivaj provaĵoj de la armena preĝeja arkitekturo .
En 658, Armenio estis konkerita de la arabaj invadantoj. Fine de la 9-a jarcento, Aragacotno fariĝis parto de la nove establita Bagratida Armenio. La armenaj nobelaj familioj Kamsarakan kaj Pahlavuni regis pri Aragacotno sub la Bagratidaj reĝoj.
Tamen, inter la 11-a kaj 15-a jarcentoj, Aragacotno kune kun la resto de la historiaj teritorioj de Armenio suferis respektive de la invadoj de selĝukoj, mongoloj, ak-kojunloj kaj kara-kojunloj. Komence de la 16-a jarcento, Aragacotno iĝis parto de la Erivan Beglarbegi ene de la Safavida Irano. Dum la unua duono de la 18-a jarcento, Aragacotno iĝis parto de la Ĥanato de Erevano sub la regado de la afŝaridoj kaj poste sub la kaĝara dinastio de Irano. Ĝi restis sub la persa regado ĝis 1827-1828, kiam Orienta Armenio estis cedita de la Rusa Imperio kiel rezulto de la Rusa-Persa Milito de 1826–1828 kaj la subskribo de la Traktato de Turkmenĉajo.
Post la falo de la Rusa Imperio en 1917, la armenaj, kartvelaj kaj islamaj gvidantoj de Suda Kaŭkazio kuniĝis por formi la Transkaŭkazan Federacian Respublikon kaj proklamis la secesion. Tamen temis pri delikata mallongdaŭra federacio, kiu kolapsis en majo 1918, dum la turka armeo antaŭeniris en orientan Armenion tra Gjumri, Aragacotno kaj Sardarapat. La 21-an de majo 1918, la turkaj trupoj atakis tra Aparan en Aragacotno provante atingi Erevanon. La turkoj estis kontraŭbatalitaj fare de la armenaj trupoj sub la ordonrajto de Dro en la ĉirkaŭaĵoj de Aparan. Post tri tagoj da furioza batalado, la armenoj lanĉis kontraŭatakon la 25-an de majo, kaj la turkaj trupoj estis devigitaj retiriĝi norden la 29an de majo. Kiel rezulto de la decidaj venkoj super la turkoj en la bataloj de Sardarapat, Aparan kaj Karakilisa, la armenoj deklaris la sendependecon la 28-an de majo 1918.
Post 2 jaroj da mallonga sendependeco, Armenio fariĝis parto de Sovetunio en decembro 1920. De 1930 ĝis 1995, nuntempa Aragacotno estis dividita en 3 raionojn ene de la Armena SSR: Talin-rajono , Aparan-rajono kaj Aŝtarak-rajono. Kun la teritoria administracia reformo de 1995, la 3 rajonoj kunfandiĝis por formi la provincon Aragacotno.
Demografio redakti
Loĝantaro redakti
Laŭ la oficiala censo de 2011, Aragacotno havas loĝantaron de 132.925 (66.738 viroj kaj 66.187 virinoj), formante ĉirkaŭ 4.4% de la tuta loĝantaro de Armenio. La urba loĝantaro estas 31,376 (23,6%) kaj la kampara estas 101,549 (76,4%). Aragacotno havas la plej altan procenton de kamparana loĝantaro en Armenio.
La provinco havas 3 urbajn kaj 111 kamparajn komunumojn. La plej granda urba komunumo estas la provinca centro Aŝtarako, kun 19 615 loĝantoj. La aliaj urbaj centroj de Aparan kaj Talin havas loĝantaron de 6.451 kaj 5.310 respektive.
Kun 4.780 loĝantoj, la vilaĝo Oŝakan estas la plej granda kampara komunumo Aragacotno.
Etnoj kaj religio redakti
La provinco estas ĉefe loĝata de armen-tatoj, kiuj apartenas al la Armena Apostola Eklezio. La reguliga korpo de la eklezio estas la Diocezo de Aragacotn, estrita de episkopo Mkrtiĉ Proŝjan. La Preĝejo Sankta Mesrop Maŝtoc de Oŝakan estas la sidejo de la diocezo.
Tamen estas signifa ĉeesto de la jezidaj malplimultoj. La 20 sekvajn vilaĝojn de Aragacotno estas preskaŭ tute loĝata de jezidoj: Alagjaz, Arevut, Avŝen , Ĉarĉakis, Ddmasar, Hako, Ĝamŝlu, Kanĉ, Kaniaŝir, Mecadzor, Miĝnatun, Mirak, Otevan, Rja Taza, Sadunc, Ŝamiram, Ŝenkani, Sipan, Sorik kaj Tlik. La vilaĝoj Arteni, Oŝakan, Vardenut kaj Voskevaz havas signifan jezidan loĝantaron ankaŭ. Jezidoj ankaŭ troviĝas en la urboj Aparan kaj Talin.
La vilaĝo Alagjaz ankaŭ estas hejmo de malmultaj kurdoj[1][2].
Kulturo redakti
.jpg)
La urbaj setlejoj de la provinco estas hejmo de kulturaj palacoj kaj multaj publikaj bibliotekoj. La domo-muzeo de romanverkisto Perĝ Proŝjan fondita en 1948, situas en la urbo Aŝtarako ene de la familia domo Proŝjan. Ĝi laste estis restaŭrita en 2008.
Aragacotno ankaŭ estas hejmo de la parko pri Armena Alfabeto situanta proksime al la urbo Aparan.
La Aŝtaraka Juglanda Festo okazas ĉiujare dum la monato oktobro por reklami la faman juglandon de Aŝtarako. Ĝi unue estis festita en 2012.
Talin havas sian lokan semajnan gazeton "Talin Aŝĥarh".
Fortikaĵoj kaj arkeologiaj lokoj redakti
- Fortikaĵo Uŝiberd de la Ferepoko,
- Verin Naver arkeologia ejo, 24a-14a jarcentoj a.K.
- Fortikaĵo Amberd de la 7-a jarcento,
- Fortikaĵo Daŝtadem de la 9-a jarcento.
Preĝejoj kaj monaĥejoj redakti
- Maŭzoleo de Arsakidaj Reĝoj kaj Baziliko de la 4-a jarcento,
- Baziliko Kasagh de la 4a jarcento,
- Monaĥejo Astvacenkal, 4a-5a jarcentoj,
- Preĝejo Sanktaj Paŭlo kaj Petro de Zovuni , 4a-5a jarcentoj,
- Preĝejo Sankta Johano de Mastara, 5-a jarcento,
- Preĝejo Sankta Georgo de Garnahovit de la 7-a jarcento,
- Aruĝavank, katedralo de la 7-a jarcento
- Monaĥejo Sankta Kristoforo de la 7-a jarcento,
- Preĝejo-monaĥejo Artavazik de la 7-a jarcento,
- Katedralo de Talin de la 7-a jarcento,
- Preĝejo Sankta Johano de Voskevaz , 7-a jarcento
- Kapelo Tuĥ Manuk de Lusagjugh , 7-a jarcento
- Monaĥejo Sankta Sarkis de Uŝi, 7-a jarcento
- Preĝejo Jeghipatruŝ de la 10a jarcento,
- Preĝejo Sankta Johano de Bjurakan de la 10-a jarcento,
- Preĝejo Vahramaŝen de la 11-a jarcento,
- Kapelo Tuĥ Manuk de Kuĉak, 12a-13a jarcentoj
- Sanktejo Tuĥ Manuk de Oŝakan, 12-13-jarcentoj,
- Monaĥejo Hovhannavank de 1216,
- Monaĥejo Tegher de la 13-a jarcento,
- Monaĥejo Saghmosavank de la 13-a jarcento,
- Fortikaĵo kaj preĝejoj Koŝ, 13a-14a jarcentoj,
- Monaĥejo Mugni de la 14-a jarcento,
- Preĝejo Sankta Dipatrino de Karbi, 17-a jarcento,
- Preĝejo Sankta Mesrop Maŝtoc de 1879 en Oŝakan,
- La preĝejoj Spitakavor, Karmravor, Ciranavor, Sankta Mariane kaj Sankta Sarkis en Aŝtarako.
Transportado redakti
La provinco estas ligita kun la ĉefurbo Erevano per la aŭtovojo de Aŝtarako.
La Aŭtovojo M-1 ligas Aragatsotn kun nordokcidenta Armenio, inkluzive la urbon Gjumri, dum la Aŭtovojo M-3 ligas la provincon kun nordorienta Armenio ĝis la kartvela limo.
Ekonomio redakti
Agrikulturo redakti
La kamparana loĝantaro de la provinco estas 3-oble pli granda ol la urba. Tiel, la plimulto de la loĝantaro okupiĝas pri agrikulturo, inkluzive terkultivadon kaj bredadon. Estante grava agrikultura regiono, Aragacotno kontribuas kun 9,7% en la jara totala agrikultura produkto de Armenio.
Ĉirkaŭ 79% (2,178 km²) de la tuta areo de la provinco estas kultiveblaj teroj, el kiuj 25% (542 km²) estas plugitaj. Plejmulto el la farmoj estas okupitaj pri grajnoj kaj sekaj semoj. Ĉirkaŭ 40% de la 47 km 2. La fruktoplantejoj en Aragacotno estas okupitaj per vinberoj. Kultivado de terpomoj okupis ĉirkaŭ 16 km 2, dum legomoj estas disvastiĝis pli ol 10 km 2 da bienoj.
Ĉirkaŭ la altebenaĵoj de Monto Aragaco, precipe en la regionoj de Aparan kaj Talin, brutbredado estas pli ofta en la kamparaj komunumoj. Abelbredaj bienoj troviĝas ankaŭ ĉe pli altaj arbaroj. La vilaĝo Voskehat estas hejmo de la kokinbredejo "Ashtarak Dzu", dum la vilaĝo Aragac estas hejmo de la "Bredobirdoj Aragats".
Industrio redakti
Aragacotno havas malbonan industrian strukturon kompare kun aliaj provincoj en Armenio. Ĝi havas nur parton de 2% en la ĉiujara totala industria produkto de Armenio. La ekzistantaj industriaj firmaoj ĉefe baziĝas super nutraĵa prilaborado, laktaĵoj, produktado de alkoholaj trinkaĵoj, akvobotelado kaj produktado de konstrumaterialoj.
Aŝtarako estas hejmo de la kompanio "Aŝtarak-Kat" (fondita en 1995), la ĉefa fabrikanto de glaciaĵoj kaj laktaĵoj en Armenio. La urbo ankaŭ estas hejmo de la ĉokolada fabriko "Gourmet Dourme" fondita en 2007, la "Grupo P & D Armenia" por plastaj ujoj fondita en 2007, same kiel la fabriko "Milen Art" kaj la "Kooperativo Kharam" por konstrumaterial-produktado.
Aparan estas hejmo de la "Nig" fabriko por elektraj produktoj fondita en 1964, la "Aparan Cheese Factory" fondita en 1982 (privatigita en 1995), kaj la "Aparan Group LLC" por botelakvo, nealkoholaĵoj kaj laktaĵoj, fondita en 2006, kaj la fabriko "Gntunik" por bakejo kaj laktaĵoj.
Aragacotno estas ĉefa centro por laktaĵoj kaj sekfruktoj. Talin estas hejmo de la fabriko "Bonilat" por laktaĵoj kreita en 2005, surbaze de la eksa fromaĝfabriko Talin. Aliaj produktantoj de laktaĵoj inkluzivas la fabrikon "Gloria Cheeses" fonditan en 2005 en Aragacavan, la fabriko "Anulik" de Nigavan , la fabriko "Mastarchedo" de Mastara. La planto "Tamara Fruit" de Karbi (fondita en 1985), la planto "Gyughi Tatik" de Oŝakan (fondita en 2002), la planto "Astghunk" de Aghdzk, kaj la planto "Byurakan Chir" de Bjurakan estas specialigitaj pri sekigita fruktoproduktado. Aliaj famaj nutraĵ-prilaboraj fabrikoj de Aragacotno inkluzivas la kunven-prilaborejon "Vilaĝa Domo" en Agarak, la "Vianta Arto" por kunvenaj produktoj en Getap, la uzinon "Avetsiyan Aghek" por nealkoholaĵoj en Talin, la "Aparani Lavash" por bakejaj produktoj en Davtaŝen,
Aragatsotn havas multajn grandajn industriajn firmaojn por produktado de alkoholaj trinkaĵoj, inkluzive de la Voskevaz-Vinfarejo fondita en 1932 en Voskevaz (privatigita en 2004), la ArmAs-Vinfarejo fondita en 2007 en Nor Jedesia, la Armenia Vina Vendejo fondita en 2008 en Sasunik, la "Grupo Hayasy" por brando, vodko, biero kaj sukoj fonditaj en 2011 en Voskevaz, la Vinfarejo fondita en 2011 en Aghdzk, kaj la "Vinfarejo Van Ardi" fondita en 2013 en Sasunik.
La provinco havas multajn grandajn firmaojn por produktado de konstrumaterialoj, inkluzive de la fabriko "Aragats Perlite" por dispremita ŝtono fondita en 1961 en Aragacavan, la kompanio "Arus" por ŝtonaj strukturoj en Parpi, kaj la "Levadan LLC" por konstrumaterialoj. Aliaj famaj firmaoj ene de la provinco inkluzivas la entreprenon "SKIFF" por farbaj materialoj fonditan en 2008 en Sasunik, kaj la fabrikon "Diamotech" por gemoj en Talin.
Turismo redakti
Aragacotno estas grava centro por ekoturismo kaj amantoj de ekstrema turismo. Aragaco estas la plej alta monto de nuntempa Armenio. Ĝi estas ununura formortinta vulkano konsistanta el 4 pintoj: la nordaj (4090 m.), Okcidentaj (4080 m.), Orientaj (3916 m.) kaj sudaj (3879 m.) Pintoj. Tiel, ĝi ofte allogas migrantojn kaj aventurajn vojaĝantojn, kun sia monta lago Kari situanta en alteco de 3250 metroj.
La bone konservitaj praaj monaĥejoj kaj mezepokaj fortikaĵoj ankaŭ estas inter la ĉefaj allogaĵoj de la provinco.
Luksaj hoteloj troviĝas en Bjurakan, Aghck kaj Aŝtarako. Bjurakan ankaŭ estas hejmo de la Observatorio de Bjurakan.
La monto Aragaco kaj lago Kari estas inter la turismaj celoj de la provinco. La areo estas protektita de la registaro, ĉar natura rifuĝejo nomiĝis Rezervejo de Alpa Aragaco.
La Monumento de Batalo de Aparan kaj la parko de la Armena Alfabeto proksime al Aparan estas ankaŭ inter la plej vizitataj lokoj de Aragacotno.
Edukado redakti
Ekde la lerneja jaro 2015-2016, la provinco Aragacotno havas 123 lernejojn, el kiuj 119 estas administrataj de la provinca administracio, dum 4 estas sub la rekta superrigardo de la Ministerio pri Edukado kaj Scienco. La tutalo de la lernejoj inkluzivas la 20 lernejojn nomumitajn por la etnaj jezidaj kaj kurdaj malplimultoj. Je la fino de 2015, la nombro de la lernantoj en la lernejoj de la provinco estas 17 010. Ekzistas ankaŭ unu lernejo por specialaj bezonoj en la provinco[3].
En la urbo Aŝtarako troviĝas 2 ĉefaj esploraj institucioj: la Instituto Mikael Ter-Mikaeljan por Korpa Esplorado kaj la Instituto pri Radiofiziko kaj Elektroniko[4].
La vilaĝo Bjurakan estas hejmo de la Observatorio de Bjurakan funkciigita de la Armena Akademio de Sciencoj[5].
La domo-muzeo de romanverkisto Perĝ Proŝjan fondita en 1948 en Aŝtarako, estas inter la plej signifaj kulturaj centroj de la provinco[6].
Sporto redakti
Piedpilko estas la plej populara sporto en Aragatsotn. La provinco estis reprezentita ĉe la Armena F.A.Supra Ligo fare de FC Mika de Aŝtarako ĝis 2007 kiam ili estis translokigitaj al Erevano .
La Kasaghi Marzik Stadiono en Aŝtarako estas la plej granda sportejo en la provinco. La sportaj centroj en Aŝtarako estis tute renovigitaj kaj malfermitaj en julio 2017, kun proksimuma kosto de 1 miliono da usonaj dolaroj. Aŝtarako ankaŭ estas hejmo de la Ajrudzi ĉevalvetkura klubo.
Oni planas konstrui modernan sportan komplekson en la vilaĝo Parpi. La futbala stadiono de la komplekso estis malfermita en 2013.
Je alteco de 2000 metroj super la marnivelo, la urbo Aparan havas skiejon servatan kun telfero[7].
Galerio redakti
-
Vahramaŝen de 1026 -
Monaĥejo Saghmosavank, 13a jarcento -
Monaĥejo Mughni, 14a jarcento -
Fortikaĵo Amberd kaj la preĝejo Vahramaŝen -
Rivervalo Amberd
Referencoj redakti
- ↑ Yazidi communities in Aragatsotn. Arkivita el la originalo je 2018-09-12. Alirita 2015-11-16. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2018-09-12. Alirita 2020-10-31.
- ↑ Yazidis or Kurds. Arkivita el la originalo je 2019-11-17. Alirita 2020-10-31.
- ↑ Aragatsotn province schools. Arkivita el la originalo je 2016-03-04. Alirita 2015-12-07. Arkivigite je 2016-03-04 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2016-03-04. Alirita 2020-10-31.
- ↑ Aragatsotn Province educational conference
- ↑ Institute of Physical Research. Arkivita el la originalo je 2021-05-06. Alirita 2020-10-31.
- ↑ Charents Museum of Literature and Arts. Arkivita el la originalo je 2011-08-20. Alirita 2015-12-14. Arkivigite je 2011-08-20 per Archive.today Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-08-20. Alirita 2020-10-31.
- ↑ About the town of Aparan
Vidu ankaŭ redakti
Eksteraj ligiloj redakti
