Pseŭdoscienco
Pseŭdoscienco (aŭ ŝajnscienco) estas instruaro aŭ praktikado kiu asertas baziĝi sur sciencaj principoj, sed kiu ne sekvas la normojn ĝenerale akceptitajn por la scienca esploro, kaj ne posedas la saman bazon aŭ rigoron kiel la cetero de la sciencaj branĉoj. Pli neŭtrala termino estas parascienco.
Ĝenerale, la asertoj de ajna pseŭdoscienco ne povas esti pruvataj pere de sendependa testado, aŭ ne permesas sian reproduktadon en kontrolitaj kondiĉoj. Tial, multaj el ili baziĝas sur la fido al la defendantoj, kaj ne per objektiva kontrolo.
Kelkaj trajtoj kiuj permesas la konsideradon de iu praktiko kiel pseŭdoscienca estas:
- Ĝi asertas faktojn sen eksperimenta bazo.
- Ĝi asertas faktojn malferme kontraŭdirantajn bone pruvitajn eksperimentajn rezultojn.
- Ĝiaj principoj ne estas eksperimente pruveblaj.
- Ne respektas la principon konatan kiel razilo de Occam (kiam pluraj eksplikoj estas egale probablaj, oni elektu la plej simplan)
- Ĝi havas klarigon por ĉio, ŝajne paradoxo, tio bone korespondas al la koncepto de Karl Popper pri malverigebleco: laŭ li scienca hipotezo estas hipotezo, kiun eblas pruvi malvera, kaj kiun oni ne sukcesis pruvi tia. Sed teorio kiu ĉiam sukcesas trovi klarigon (ekzemple Psikanalizo) ne estas scienca.
La uzo de la prefikso pseŭdo- montras ĝenerale negativan konnotacion, kaj tial ĝi estas rifuzata fare de la defendantoj de tiuj praktikoj, kiuj jen konsideras ilin vere sciencaj, jen rifuzas la metodon de la scienca praktiko.
La sinteno de la skeptikoj povas esti neŭtra, konsiderantaj pseŭdosciencojn kiel simplan amuzaĵon, aŭ kontraŭa, jen pro la riskoj de trompado kiujn kelkaj tiaj praktikoj povas enhavi, jen pro ties malŝato al racio kaj scienca kulturo.
Pseŭdosciencoj redakti
Tiu ĉi termino ofte aplikiĝas al i.a.: alĥemio (kontraste kun ĥemio), astrologio (kontraste kun astronomio), ĥiromancio (kaj aliaj mancioj), esoterismo, ktp. Ankaŭ al eraraj kredoj kiaj la popolaj etimologioj.
Aliaj redakti
En Esperanto aperis redakti
- Scienco kaj Pseŭdoscienco pri Heredo kaj Raso, de Paul Neergaard