Fasilo
Fasile21 estas internacia planlingvo-projekto proponita de brazila eks-esperantisto B. Egon Breitenbach (1949-) en 1999. La kreanto de Fasile21 disvastigis Esperanton en brazila preso kaj televido, prezidis esperantistan societon en urbo Porto Alegre. Li verkis proesperantan A Língua das Nações (La Lingvo de la Nacioj), eldonita en 1974. Partoprenis Universalan Kongreson okazinta en Brazilo.
La nomo de la lingvo venas de fas-il-e (facil-il-o) + 21 (jarcento), kaj tiel signifas "facililo por 21-a jarcento".
Gramatiko
redaktiAlfabeto kaj prononco
redakti- Vokaloj: a e i o u;
- Duonvokaloj: w (ŭ), y (j);
- Konsonantoj: b d f g h j k l m n p r s t v x z (ĵ kaj ŝ en Esperanto – y kaj x en Fasile21)
La akcenta silabo estas sur vokalo antaŭ lasta konsonanto en ne verbaj vortoj, kaj sur lasta silabo en verbaj vortoj.
Morfologio
redaktiBaza vortaro konsistas el unusilabaj radikaloj: dog-o (hundo), libr-e (libereco), mig-uy (geamikoj), man-a (virino).
Estas kvar finaĵoj por substantivoj: -e por ne vivantaj kaj -o, -a, -u por vivantaj estoj. Finaĵoj: "o" por viraj substantivoj; "a" por virinaj substantivoj; "u" por ge-ideo aŭ nekonata sekso. Finaĵo "y" por pluralo. Pro strukturo Nominativo → Verbo → Akuzativo oni ne bezonas diferencigon, kia estas -n en Esperanto.
Verbaj vortoj finitaj per "s" estas akcentitaj en lasta silabo: kantar (kanti), vidar (vidi); verbaj imperativoj: kantes (kantu), vides (vidu). Verboj havas pli kompletan kaj ne tiom "nazaligitan" sistemon de participoj rilate Esperanton:
- asi – anta
- esi – imperativo
- isi – inta
- osi – onta
- usi – "unta"
- adi – ata
- edi – enda
- idi – ita
- odi – ota
- udi – "uta"
Akcentigo sur lasta silabo okazas en adverboj kaj vortoj ne finitaj per vokalo. Ekzemploj: setan (set+an), setel (set+el) ("nun", kaj "ĉi tiel" en Esperanto).
Finaĵo "-i" por adjektivo; multaj fioj ĉe la adverboj: olel (ĉiel), olin (ĉie),olon (ĉio), olan (ĉiam), antan (antaŭe), antin (loke antaŭe). Ekzistas multaj aliaj eblecoj. En kazoj kiam klareco permesas oni povas uzi solan radikalon kiel adverbon.
Sintakso
Bazaj, preferinda strukturo: SVO (subjekto-verbo-objekto).
Komparo Fasile21/Esperanto
redaktiAlfabeto
redaktiEsperanto: 28 literoj
Fasile21: 24 literoj.
Sufiksoj ne oficialaj
redaktiEsperanto: multaj (scopo, atro, atrio, iko, ito, metro, toro, teko, io/ujo/lando, aŭ)
Fasile21: Nenia
Akuzativo
redaktiEsperanto: Li vidis Karlon.
Kreas malfacilajn sonojn kaj modifas proprajn nomojn
Fasile21: Lo vidis Karlo.
Sinonimoj
redaktiEsperanto: Granda. Ega/granda, tiam/tiutempe, cento/centavo/centimo/cendo.
Fasile21: Nenia. Ogi, datan, xenune.
Akureco
redaktiEsperanto: Ino. Vir. Ge. Ne distingas vivantan kaj nevivantan.
Fasile21: A. O. U. Y. pluralo. E: senanima.
Malfacilaj sonoroj
redaktiEsperanto: Sign, lingv, scienco, psikologio, sfigmo, absoluta, kserografio, librojn
Fasile21: Nenia
Reguloj por vorto kreado
redaktiEsperanto: Konfuzaj aŭ ne ekzistantaj
Fasile21: Klaraj
Arkaismoj
redaktiEsperanto: Omnibuso, aŭtomobilo, scienco.
Fasile21: Base, kare, ike.
Vortaro
redaktiEsperanto: Malalta produktemo
Fasile21: Altega produktemo
Konfuzo inter terminoj kaj sufiksoj
redaktiEsperanto: Kataro - aro da katoj aŭ el nazaĵo?
Kolego - granda kolo?
Fasile21: Ketiro - aro da katoj. Kono: kolego, kona: kolegino; konu: kolego/kolegino
Kohereco
redaktiEsperanto: Eks, ankaŭ, ej, sezono, per, januaro, horloĝo, teksto, gramatiko, taŭro, vir-bovo, bovo, bovino.
Fasile21: Isi, kayon, in, seze, il, unani mese, anile, frazire, frazike, bovo, bovo, naw ferti bovo, bova.
Minimigo
redaktiEsperanto: Lernendaj vortoj. Kurteno, ŝtrumpo, ganto.
Fasile21: Vortoj simple kombinitaj. Vindi vebe, futi veste, kiri veste.
Korelativoj
redaktiEsperanto: Manka, kontraŭdira, nekompleta. Kial? ĉar. Kiam? Nun.
Fasile21: Pli ampleksa, konsista kaj logika. Kaw al? Al. Kaw an? Setan.
Eŭfonika klareco
redaktiEsperanto: Sur-sub, ĉi-ti. Kreas konfuzon
Fasile21: Sor-sub, set-dat. Evitas konfuzon
Reguloj por redaktado
redaktiEsperanto: Difuzaj.
Fasile21: Klare proponataj
Adaptebleco
redaktiEsperanto: Personaj pronomoj prezentas samajn limigojn ekzistantajn en Angla lingvo
Fasile21: Efika sistemo por personaj pronomoj
Dedukteco
redaktiEsperanto: Miaŭo, bojo, cento/centavo/centimo/cendo, Brazilo, januaro, teksto.
Fasile21: Keti vose, dogi vose, xenune, BR-nase, unani mese, frazire.
Rimarko: en Esperanto "c" estas prononcata "ts".
Formigo de vortaro
redaktiEsperanto: Preskaŭ tute kreita de Zamenhof, kun tro da literaturo-influo
Fasile21: Demokratia kaj praktika
Grado de renovigo
redaktiEsperanto: Jam aĝas preskaŭ unu kaj duoncento da jarcento
Fasile21: Revolucia projekto, novigema laŭ multaj aspektoj
Komputera Procezeco
redaktiEsperanto: Meza. Prezentas multajn problemojn
Fasile21: Altega
Bezono da lingvaj protezoj
redaktiEsperanto: Ega
Fasile21: Nenia
Antaŭa Lingvistiko
redaktiEsperanto: Malgranda
Fasile21: Granda. Kreanto de Fasile21 estas eks-esperantista kaj studas Lingvistikon ktp
Diskonigo
Esperanto: Improvize dependas de voluntarismo. Difuza fokuso: idealo, religio ktp
Fasile21: Profesia, sur baze de universitatoj, entreprenoj, asocioj, komercigo. Fokuso: praktika solvo
Gramatika Demokratio
redaktiEsperanto: Limigita
Fasile21: Perfektigo ekde projekto-prezento, en Aprilo de 1999
Historia antaŭeco
redaktiEsperanto: Granda
Fasile21: Nenia
Klopodo por neeŭropanoj
redaktiEsperanto: Granda.
Fasile21: Malkonsiderenda
Tempo por lernado
redaktiEsperanto: Meza.
Fasile21: Malmulte
Ekzemploj
redaktiPatro Nia
redaktiLa preĝo Patro Nia en Fasile21:
- Preje tem juyi pamo
- Juyi pamo, iri in sele: vui nome santedes.
- Vui kinge venes tem juy.
- Lawijes vui vole, in tere el in sele.
- Gives pane di eji dage tem juy.
- Pardes juyi fensey el juy pardas datuy fensigi juy.
- Naw permes juy law pekigar,
- sed protes juy ril bonawe.
- Setel ijes.
Tore di Bable
redaktiLa historio pri la Babela turo, de Genezo (11:1-9) en la Biblio:
- 1. Kay oli rejire abis soli linge kay simi vordey.
- 2. Kay an publu, ivasi tem Oyste, trovis lizi feyse in Ximar, kay genevitis datin.
- 3. Kay luy intel palis:
- Juy genes! Juy iges brikey kay kokes ley il fayre. Luy usis brikey el roke kay trare el gluigaje.
- 4. Kay luy palis:
- Juy genes! Juy konstros por juy un urbe kay un tori tope til sele! Kay juy iges fami title por juy, por juy naw es disigidi trans oli feyse di rejire!
- 5. Kay Godo ivis subin por vidar urbe kay tore konstradi il publu.
- 6. Posan Godo palis:
- Eys! Luy unepublas kay unelingas, kay luy geneigas sete! Setan, ebijos ole luy volos igar!
- 7. Juy ives! Juy subives kay juy konfiges luyi linge gol eju naw prenos altru!
- 8. Kordel Godo disigis luy trans oli feyse di Tere, kay law grade luy dal konstris urbe.
- 9. Al sete le nomas Bable, al Godo datin konfigis linge di ol rejire, kay dan Godo disigis puble trans oli feyse di rejire.
Norti Vinde kay Sune
redakti- Norti Vente kay Sune argazis kaw e aras mas forsi, an tripo venis volvidi il hoti mantle. Ley kordes date unan susos igar tripo dal vestar loi mantle ares sidridi mas forsi ril altri.
- Tam Norti Vente blovis forsel law le povis, sed mas le blovis, mas tripo mas nirel foldis loi mantle sirkel le; kay finan Norti Vente dal volis trayar. Tam Sune brilis hotel, kaj tuy tripo dal vestis mantle.
- Kay setel Norti Vente esis fesar: Sune as mas forsi intel ley.
Bibliografio
redakti- Breitenbach, Balduino Egon (1949-): Projeto da Língua Mundial. Porto Alegre : Planeta i - Informática, 1999. 184p., 23cm. ISBN 85-87337-01-7 (broch.)
Eksteraj ligiloj
redakti- https://freefasile21.blogspot.com