Tetiso (pramaro): Malsamoj inter versioj

▲La Tetismaro aǔ Tetiso estis [[oceano]] en la [[geologi]]a erao de [[mezozoiko]]. La nomo venas el la greka [[mitologio]], kie Tetiso estas la fratino kaj edzino de la [[titano]] [[Okeano]].

▲La Tetismaro estis, samkiel ĝia antaǔulo, la [[Paleo-Tetiso]], [[profundoceano]] oriente de la [[superkontinento]] [[Pangeo]]. Ĝi etendiĝis inter la nordorienta parto de [[Pangeo]], la formiĝonta [[Azio]], kaj la sudorienta parto de [[Pangeo]] (orienta [[Gondvano]]) proksimume komencanta en la hodiaǔa [[Mezeǔropo]] kaj atingante ĝis oriente de la nuna [[Novgvineo]]. Al tiu ĉi [[oceano]] laǔlonge de la [[kontinento]] apartenis vastaj malprofundaj [[marĝenmaro]]j, precipe en la regiono de [[Eǔropo]]. Ekde la disrompiĝo de [[Pangeo]] en [[Laǔrazio]] kaj [[Gondvano]] dum la [[Juraso]] (antaǔ ĉirkaǔ 200 – 150 milionoj da jaroj) la [[Tetis]]maro etendiĝis en la direkto al [[Eǔropo]], kaj kie antaǔe situis malprofundakvaj zonoj aǔ eĉ [[kontinento]], nun ekestis profundmara pelvo – la [[Paratetiso]]. Tiu marĝenmaro etengiĝis inter [[Italio]] kaj [[Mezeǔropo]], samkiel inter [[Balkano]] kaj [[Ruslando]]. Ĉi tie nun ekestis [[sedimenttavolo]]j plurajn mil metrojn dikaj, kiuj poste dum la ekesto de la [[Alpoj]], de la [[Balkano]] kaj de la [[Karpatoj]] denove aperis. Dum la epoko de [[Kreto]] la Tetismaro denove malfermiĝis inter la restoj de [[Gondvano]] – [[Afriko]] kaj [[Hindio]] -, kiuj kontraǔ la senco de la horloĝa montrilo drivis nordorienten, kaj [[Eǔrazio]], kiu drivis laǔ la senco de la horloĝa montrilo suden kaj sudokcidenten.

▲Kiel sekvoceanoj de la frua [[Paratetiso]] ekestis dum la [[Paleogeno]] sude de [[Italio]] la [[Mediteraneo]], en [[Centra Eǔropo]] la [[Panonia Maro]], la [[Nigra Maro]], la [[Kaspio]] kaj [[Aralo]]. Sude de [[Hindio]] la [[Hindia Oceano]] ekestis kiel posteulo de la Tetiso.

▲Ĉar kaj tiu parto de [[Pangeo]], kiu hodiaǔ estas [[Afriko]] kaj ankaǔ tiu, kiu hodiaǔ estas [[Eǔropo]], situis evidente pli sude ol [[Afriko]] kaj [[Eǔropo]] hodiaǔ, en la regiono de [[Tetiso]] regis plejparte [[tropik]]a, en la [[eǔrop]]a regiono almenaǔ [[subtropik]]a klimato kun [[koralrifoj]] kaj varieco da aliaj [[marbestoj]].

▲Kaǔze de la ĉirkaǔfermiĝo de Tetiso per landmasoj kaj do per kontinentrandoj, en la tetisaj [[sedimentoj]] troviĝas multnombraj [[fosilioj]].

▲Krome, ĉar Tetiso ekzistis de la fino de [[Permo]] ĝis la fino de [[Kreto]], en ĝiaj [[sedimentoj]] oni povas evidentkompreni la komencon de la evoluo de novaj vivoformoj post la amasa formortado fine de [[Permo]]. Ankaǔ la formortado konstatebla fine de la [[Kreto]] (inter aliaj de la [[dinosaǔroj]], sed ankaǔ der maraj bestogrupoj) en la [[sedimento]] de Tetiso estas bone dokumentita.