Kuomintango: Malsamoj inter versioj

[[Dosiero:Stamp China 1945 2 inauguration.jpg|eta|200px|dekstra|Stamp China 1945 2 inauguration.jpg||[[Jiang Jieshi|Jiang Jieshi (Chiang Kai-shek)]] kun flago de la [[Respubliko Ĉinio|Respubliko Ĉinujo]], [[1945]]]]

La '''Ĉina Nacia Partio''' ([[ĉina skribo|simpligita ĉina skribo]]: 中国国民党; [[ĉina skribo|tradicia ĉina skribo]]: 中國國民黨; [[pinjine]]: Zhōngguó Guómíndǎng; [[Wade-Giles]]: Chungkuo Kuomintang; mallongigo: KMT), ĝenerale konata kiel '''Kuomintango''', estis [[politika partio]] de la [[Respubliko Ĉinio|Respubliko Ĉinujo]], fondita de [[Sun Jatsen]] kaj [[Song Jiaoren]] en [[1912]] post la [[ĉina revolucio de 1911]], kiu detronigis la [[manĉuoj|manĉuan]] [[dinastio Qing|dinastion Qing]].

Poste, estrate de [[Jiang Jieshi|Jiang Jieshi (Chiang Kai-shek)]], ĝi regis grandan parton de la kontinenta [[ĈinujoĈinio]] de la jaro [[1927]]/[[1928]] ĝis la retiriĝo al [[Tajvano]] en [[1949]], venkite de la [[Ĉina Komunista Partio]] en la [[ĉina internaenlanda milito]].

En Tajvano, Kuomintango daŭrigis la Respublikon ĈinujoĈinio tenante la registaron en unu-partia reĝimo (komence fakte [[diktaturo|diktature]]) ĝis la [[demokratio|demokratiĝo]] de Tajvano en [[1990]], post serio da reformoj komenciĝintaj jam fine de la 70aj jaroj. Dum tiu periodo, Tajvano kaj la Respubliko ĈinujoĈinio ofte estis nomataj ''Naciisma ĈinujoĈinio'', simile al la signifo de Kuomintango kaj kontraste kun la ''Komunisma ĈinujoĈinio''.

Diversaj grupoj apogas Kuomintangon en la Respubliko ĈinujoĈinio. La apogo kutimas esti pli forta en la norda Tajvano kaj en urbaj areoj, kie ĝi ricevas la subtenon de etaj kaj mezgrandaj entreprenoj kaj de aŭtonomaj entreprenistoj, kiuj siavice formas la plimulton de la komercaj interesoj en Tajvano. Ankaŭ grandaj kompanioj emas subteni Kuomintangon pro ĉi ties politiko pri tenado de komercaj rilatoj kun la kontinenta ĈinujoĈinio. La partio ricevas fortan apogon ankaŭ de la laboristaro pro la diversaj laboraj avantaĝoj, asekuroj ktp dum la tempo de la kuomintanga regado. Kuomintango tradicie kunlaboras kun [[sindikato]]j, instruistoj kaj registaraj laboristoj. El la [[etno|etnaj]] grupoj en Tajvano, forte subtenas Kuomintangoj [[kontinentanoj (Tajvano)|kontinentanoj]] kaj ĉi ties idoj (pro ideologiaj kialoj) kaj tajvanaj [[aborigeno]]j.

Inter la kontraŭantoj de Kuomintango troviĝas fervoraj subtenantoj de la [[sendependeco de Tajvano]], kaj loĝantoj de kamparaj areoj, ĉefe en la suda Tajvano, kvankam inter partianoj de unuiĝo kun ĈinujoĈinio troviĝas ankaŭ [[hokloj]], kaj kvankam inter sendependistoj troveblas ankaŭ kontinentan(id)oj.

Oponado al Kuomintango ŝuldiĝas al ĝia bildo kiel partio de la kontinentanoj kaj kiel ĉinujaĉina naciisma partio sen ajna kontakto kun la lokaj valoroj. Aldone, multaj kontraŭas ĝin surbaze de ĝia aŭtoritatisma paseopasinto, la tre grandaj [[aktivo]]jfinancaj rezervoj de la partio, supozata [[koruptado]] kaj favorismaj retoj.

Kuomintangon fondis en la provinco Guangdong[[Gŭangdongo]] la 25an[[25-an de aŭgusto]] [[1912]] pluraj revoluciaj grupoj sukcese detronigintaj la [[Qing-dinastiondinastio]]n en la [[Xinhai-revolucio]], inter ili la Revolucia Alianco, kiel modera demokratia socialisma partio. Tiel, la partio retrospuras siajn radikojn ĝis la Societo Revivigu ĈinujonĈinion, fondita en [[1895]] kaj fandiĝinta kun aliaj [[monarĥiomonarkio|kontraŭmonarĥiajkontraŭmonarkiaj]] societoj kiel la Revolucia Alianco en [[1905]].

Sun Jatsen, ĵus demisiintan kiel provizora prezidento de la Respubliko ĈinujoĈinio, oni elektis kiel ĝian gvidanton kun la titolo '''[[premiero]]ĉefministro''' (tradicia ĉina skribo: 總理; pinjine: ''zǒnglǐ''), kaj Huang Xing estis elektita viculo de Sun. Tamen, la plej influa partiano estis la tria en la vico, Song Jiaoren, kiu mobilizis amasan apogon de burĝoj kaj komercistoj por ke Kuomintango venku en la elektado de la Nacia Asembleo en [[1912]], surbaze de platformo defendanta [[konstitucio|konstitucian]] [[parlamento|parlamentan]] [[demokratio]]n. Kvankam la partio havis nekontesteblan plimulton en la unua Nacia Asembleo, la prezidento [[Yuan Shikai]] ekignoris la parlamentan organon en la prenado de prezidentaj decidoj, kontraŭe al la Konstitucio, kaj murdis la parlamentan gvidanton Song Jiaoren en [[ŜanghajoŜanhajo]] in [[1913]]. Kuomintanganoj gvidataj de Sun ekigis la Duan Revolucion en julio 1913, misplanitan kaj nesufiĉe subtenitan armitan provon renversi Yuan'on; la provo fiaskis. Yuan malfondis aŭ dissolvis Kuomintangon en novembro (ĝiaj membroj dume plejparte fuĝis al la [[ekzilo]] en [[JapanujoJapanio]]) kaj nuligis la parlamenton komence de [[1914]]. Yuan Shikai proklamis sin mem [[imperiestro]] en decembro [[1915]].

Jiang Jieshi reprenis la gvidantecon de Kuomintango post la morto de Sun en [[1925]]. Ekzilite en JapanujoJapanio en 1914, Sun establis la ĈinujanĈinian Revolucian Partion, sed multaj el liaj iamaj revoluciaj kamaradoj, inter ili [[Huang Xing]], [[Wang Jingwei]], [[Hu Hanmin]] kaj [[Chen Jiongming]], rifuzis aliĝi al li aŭ subteni liajn strebojn komenci armitan ribelon kontraŭ Yuan Shikai. Por membri en la ĈinujaĈinia Revolucia Partio, oni devis ĵuri personan lojalecon al Sun, kion multaj malnovaj revoluciuloj rigardis kiel maldemokratian kaj kontraŭan al la spirito de la revolucio. Tial, multaj malnovaj revoluciuloj ne aliĝis al la nova organizo de Sun, kaj oni ofte marĝenigis lin ene de la revolucia movado dum tiu ĉi periodo. Sun reiris al ĈinujoĈinio en 1917 por establi rivalan registaron en Guangzhou, sed oni baldaŭ igis lin resti senpostena kaj ekziliĝi en Ŝanghajon. Tie, kun renovigita apogo, li revivigis Kuomintangon la 10an de oktobro [[1919]], sed sub la nomo Ĉina Kuomintango, dum la oldan partion oni nomis tutsimple Kuomintango. En [[1920]], Sun kaj Kuomintango reestabliĝis en Guangdong. En [[1923]], Kuomintango kaj ĉi ties registaro akceptis helpon de [[Sovetio]] post rifuzo de rekono fare de la [[okcidento|okcidentaj]] potencoj. Sovetiaj konsilistoj – el kiuj la plej elstara estis [[Miĥail Borodin]], agento de [[Kominterno]] – komencis veni al ĈinujoĈinio en [[1923]] por helpi en la reorganiziĝo kaj firmiĝo de Kuomintango laŭ la linioj de la sovetia [[Komunisma Partio]], kreante [[Leninismo|leninisman]] partian strukturon kiu daŭris ĝis la 90aj jaroj. La [[Ĉina Komunista Partio]] ricevis kominternajn instrukciojn kunlabori kun Kuomintango, kaj oni kuraĝigis ĝiajn membrojn aniĝi, tenante apartajn partiajn identecojn, tiel formante la Unuan Unuiĝan Fronton inter ambaŭ partioj.

Post la morto de Sun Jatsen, la generalo Jiang Jieshi iĝis la gvidanto de Kuomintango kaj lanĉis la Nordan Ekspedicion en 1926 por verki la nordajn militestrojn kaj unuigi ĈinujonĈinion sub la partio. Li haltis kurttempe en Ŝanghajo en 1927 por elpurigi la komunistojn alianciĝintajn kun Kuomintango, kio prajmis la ĉinan internan militon. Kiam la kuomintangaj trupoj prenis [[Pekino]], ĉi tio donis samjare al Kuomintango vastan [[diplomatio|diplomatian]] rekonon, ĉar Pekino estis la internacie jure agnoskata [[ĉefurbo]], kvankam pli frue regata de kverelantaj militestroj. Kuomintango movis la ĉefurbon de Pekino al [[Nankino]], la origina ĉefurbo de la [[Ming-dinastio]], kio do egalis simbolan elpurigon de la lastaj [[Qing-dinastio|Qing-dinastiaj]] elementoj. Ĉi periodon de kuomintango regado en ĈinujoĈinio inter 1927 kaj 1937 oni nomis la nankina jardeko.

Kuomintango komencis sian agadon kiel heterogena grupo favore al [[Usono|Uson-inspirita]] [[federismo]] kaj provinca sendpendeco. Tamen, post sia reorganiziĝo laŭ la [[Sovetio|sovetiaj]] linioj, la partio celis establi centralizitan [[unupartiismo|unu-partian]] ŝtaton kun unu [[ideologio]] - la Tri Principoj de la Popolo. Tio iĝis des pli evidenta kiam, post la morto de Sun, oni starigis [[kulto]]n al lia figuro. La regado fare de unu sola partio komencis la periodon de "politika kuratoreco", en kiu la partio direktis la registaron kaj samtempe instrukciis onin pri partoprenado en [[demokratio|demokrata]] sistemo. Post pluraj militaj [[kampanjo]]j kak kun la helpo de germanaj militaj konsilistoj (planintaj la kvinan "eksterman kampanjon"), la komunistoj devis retiriĝi de siaj bazoj en la suda kaj centra ĈinujoĈinio al la montoj, en amasa [[retiriĝo]] fame konata kiel la [[Longa Marŝo]]; tiu ĉi, siavice, fine kreskigos la reputacion de la komunistoj inter la kamparanoj.

El la 86.000 komunismaj soldatoj lasintaj siajn bazojn, nur 20.000 sukcesis fini la 10.000-kilometran marŝadon al la provinco [[Shaanxi]]. Kuomintango plu atakadis la komunistojn. Tio akordiĝis kun la politiklinio de Jiang solvi internajn konfliktojn (kun militestroj kaj komunistoj) antaŭ ol batali kontraŭ eksteraj invadoj (fare de [[JapanujoJapanio]]). Tamen, [[Zhang Xueliang]], kredante la japanan invadon la plej granda kaj grava minaco, prenis Jiang'on kiel [[ostaĝo]]n dum la [[Xi'an-incidento]] en 1937 kaj devigis lin akcepti aliancon kun la komunistoj en la [[totala milito]] kontraŭ la japanoj. La [[dua ĉina-japana milito]] komenciĝis oficiale, kaj daŭris ĝis la japana malvenko en 1945. Tamen en multaj situacioj la alianco ekzistis nur laŭnome; post mallonga periodo da kunlaborado, la armeoj komencis batali kontraŭ la japanoj aparte, anstataŭ kiel kunordigitaj aliancanoj. Konfliktoj inter Kuomintango kaj la komunistoj ankoraŭ oftis dum la milito, kaj abundas dokumentitaj akuzoj pri komunistaj atakoj kontraŭ kuomintangaj trupoj, kaj inverse.

Oni atentu, ke en ĉi tiaj incidentoj la armeoj de Kuomintango kutime uzis pli tradiciajn [[taktiko]]jn, dum la komunistoj preferis [[gerilo|gerilajn]] taktikojn, kio igis Kuomintangon akuzi la komunistojn pri rifuzo de subteno al la kuomintangaj trupoj (retiriĝante kaj lasante solaj tiujn ĉi lastajn kontraŭ la plena forto de la japanaj atakoj). La samajn gerilajn taktikojn uzitajn kontraŭ la japanaj trupoj oni uzis poste, kaj sukcese, dum la internaenlanda milito.

La komunistoj kaj Kuomintango reprenis la plenskalan internan militon post la malvenko de JapanujoJapanio. La komunismaj armeoj, antaŭe nur eta parto, kreskigis rapide sian influon kaj povon danke al pluraj eraroj de Kuomintango: unue, Kuomintango abrupte reduktis la nombron de trupoj post la japana [[kapitulaco]], lasante tre multajn kapablajn kaj batalpretajn virojn senlaboraj kaj malkontetaj pri Kuomintango, kaj do pli facile rekrutigeblaj fare de la komunistoj. Due, la kuomintanga registaro montriĝis plene malkapabla administri la [[ekonomio]]n, permesante la estiĝon de [[inflacio|inflaciego]]. Inter la plej vanaj kaj senutilaj provoj haltigi la inflacion estis la elekto de la [[oro|or-]][[etalono]] por la nacia [[trezorejo]] kaj la Or-Etalona Bileto (tradicia ĉina: 金圓券; pinjine: jīn yuán quàn) en aŭgusto 1948, malpermesante privatan [[proprieto]]n de oro, [[arĝento]] kaj fremdaj [[valuto]]j, kolektante de la homoj ĉiujn tiujn noblajn metalojn kaj fremdaj valutojn kaj donante interŝanĝe la Or-Etalonan Bileton. La nova bileto iĝis senvalora en nur dek monatoj, kio forte substrekis la tutnacian perceptadon de Kuomintango kiel koruptan aŭ, almenaŭ, maltaŭgan aparaton. Trie, Jiang Jieshi ordonis al siaj trupoj defendi la urbojn. Tiu ĉi decido donis al la komunistoj la ŝancon moviĝi libere tra la kamparo. Komence, Kuomintango havis avantaĝon pro la helpo de Uson-devenaj armiloj kaj [[municio]]. Tamen, pro la inflaciego kaj aliaj ekonomiaj problemoj, kaj pro la vasta korupteco, Kuomintango plu perdis popolan subtenon. Samtempe, la ĉesigo de la usona helpado kaj la rekrutigado de dekmiloj da [[dizerto|dizertintaj]] aŭ malmobilizitaj soldatoj fare de la komunistoj baldaŭ turnis la bilancon aŭ pesilon de potenco favore al la komunistoj, kaj la enorma popola subtenado al la komunistoj en la plejparto de la lando preskaŭ neebligis sukcesaj kuomintangajn atakojn kontraŭ ili. Fine de 1949, la komunistoj regis preskaŭ la tutan kontinentan ĈinujonĈinion, kaj Kuomintango retretisretiriĝis al Tajvano kun signifa kvanto el la naciaj trezoroj de ĈinujoĈinio kaj 2 milionoj da personoj, inter ili armeanoj kaj rifuĝantoj. Iuj partianoj restis en la kontinento kaj disiĝis de la ĉefa Kuomintango por fondi la Revolucian Komitaton de Kuomintango, kiu daŭre ekzistas nuntempe kiel unu el la ok minoraj registritaj partioj en la [[Popola Respubliko ĈinujoĈinio]].

La Helpa kaj Rekapabliga Adinistracio de [[UNUnuiĝintaj Nacioj]] ([[UNRRA]]) transdonis la administradon de Tajvano al RĈ, kiu siavice milit-okupis Tajvanon. La rilatoj inter la lokaj [[tajvananoj]] kaj la [[kontinentanoj (Tajvano)|kontinentanoj]] venintaj el la kontinenta ĈinujoĈinio streĉiĝis en la sekvaj jaroj, kio kulminis eksplode la [[27-a de februaro|27an de februaro]] 1947 en [[Tajpeo]], kiam disputo inter cigaredvendistino kaj [[kontrabando|kontraŭkontrabanda]] oficisto prajmis civilan malordon kaj protestojn, kiuj daŭris plurajn tagojn. Fine la ribelo iĝis sanga, kaj ĝin subpremis la armeo de RĈ en la [[Incidento 228]].

Post la fondo de la [[Popolrespubliko de Ĉinio]] (PRĈ) la [[1-a de oktobro|1an de oktobro]] 1949, la komandantoj de la Popolliberiga Armeo de PRĈ kredis, ke unue necesas preni la insularojn [[Ĝinmenoj]] kaj [[Macuoj]] antaŭ la fina [[sturmo]] al Tajvano. En la batalo de [[Kuningtou]], Kuomintango haltigis la invadon. En 1950 Jiang ekoficis en Tajpeo sub la Provizoraj Dispozicioj Validaj dum la Periodo de la Komunista Ribelo. La dispozicioj proklamis la [[militleĝo]]n en Tajvano kaj haltigis demokratiajn procesojn, kiel la [[prezidento|prezidentajn]] kaj la [[parlamento|parlamentajn]] [[elektoj]]n, ĝis oni sukcesos repreni la kontinenton de la komunistoj. Kuomintango kalkulis, ke necesos 3 jaroj por venki la komunistojn. La [[slogano]] estis "unua-jare vin preparu; dua-jare ekbatalu; tria-jare konkeru." Tamen, kredeble diversaj faktoroj, kiel la internaciaj premoj, malhelpis ke Kuomintango militu plenskale kontraŭ la komunistoj. En la unuaj jaroj okazis [[malvarma milito]] kun unu-du etaj militaj konfliktoj. La plurajn registarajn organojn antaŭe lokitajn en Nankino oni relokis en Tajpeo, dum la kuomintanga registaro aktive [[depostulo|depostulis]] [[suvereneco]]n je la tuta ĈinujoĈinio. La Respubliko ĈinujoĈinio en Tajvano retenis la lokon de ĈinujoĈinio en [[Unuiĝintaj Nacioj]] ĝis 1971.

Ĝis la 70aj[[1970-aj jaroj]], Kuomintango sukcese antaŭenigis [[agraro|agrarajn]] reformojn, disvolvis la ekonomion, aplikis demokratian sistemon en malalta nivelo de la registaro, plibonigis la rilatojn trans la [[Tajvana Markolo]] kaj kreis la admirindan ekonomian miraklon de Tajvano. Kuomintango tamen retenis la registaron en unu-partie aŭtoritata ŝtato ĝis reformoj inter la fino de la 70aj ĝis inkluzive la 90aj jaroj. Kiel rezulto de la Incidento 228 en 1947, tajvananoj devis elporti la tiel nomatan "Blankan Teroron", nome politikan [[subpremado]]n gvidatan de Kuomintango. La Respubliko ĈinujoĈinio en Tajvano ofte estis nomata (samsignife kun la nomo de la reganta partio Kuomintango) simple ''Naciisma ĈinujoĈinio''. En la 70aj[[1970-aj jaroj]], Kuomintango ekpermesis "suplementajn elektojn" en Tajvano por okupi la sidlokojn de la oldiĝantaj parlamentanoj. Kvankam [[opozicio|opoziciaj]] partioj ne estis permesitaj, oni toleris "eksterpartiajn" ("tangwai") reprezentantojn. En la 80aj, Kuomintango centriĝis en transformado de la registaro el unu-partia sistemo al multpartia demokratio, kaj en la t.n. "tajvanigo". Post la fondo de la Demokrata Progresa Partio (DPP) en 1986, Kuomintango komencis konkuri kontraŭ DPP en parlamentaj elektoj. En 1991, la militleĝo ĉesis kiam la prezidento [[Lee Teng-Hui]] forigis la Provizorajn Dispoziciojn Validajn dum la Periodo de la Komunista Ribelo. Oni ekpermesis ke ĉiuj partioj konkuru en ĉiuj niveloj de la elektoj, inkluzive de la prezidentaj elektoj. Lee Teng-Hui, la unua demokratie elektita prezidento de RĈ kaj la gvidanto de Kuomintango dum la 90aj jaroj, anoncis sian defendadon de "specialaj de-ŝtato-al-ŝtato-rilatoj" kun PRĈ. PRĈ rilatigis tiun ideon kun la [[sendependeco de Tajvano]].