|
[[Dosiero:Clocher d'Ivan le Grand.jpg|thumb|righteta|250px|Sonorila turo Ivano la Granda en la [[kremlo]] de [[Moskvo]]]]
La '''Granda Duklando de[[Grandprinclando]] Moskvo''' aŭ '''[[Grandprinclando]]Granda Duklando Moskvo''' ([[ruse]] ''Великое Княжество Московское'', scienca latinliterigo ''Velikoe Knjažestvo Moskovskoe''), aŭen iuj okcidenteŭropaj landoj ankaŭ nomata '''Moskovio''', kiel ĝi estis konata en [[Eŭropo]], estis mezepoka ŝtato, kiu kovris parton de la loĝoteritorio de la [[rusa lingvo|rusparolantoj]]. La duklandoprinclando dum la [[14-a jarcento]] akiris potencon en la nordoriento de la antaŭa [[Kieva Regno]] kaj per konstanta politika kaj geografia kresko iĝis la ĝermo de la posta [[Rusia Imperio]].
La [[grandduklando|Granda Duklandograndprinclando]] ekzistis en la tempo de la jaroj [[1276]] ĝis [[1547]]. Posteula ŝtato iĝis la [[Rusa carlando|rusia cara imperio]] proklamita de [[caro]] [[Ivano la Terura|Ivano la 4-a]] de Rusio.
== Historio ==
La moskva duklandoprinclando ekestis dum la [[13-a jarcento]] kiel eta ŝtatoresto de la antaŭa Granda DuklandoGrandprinclando Vladimir-Susdal post ties detruo fare de la armeo de [[mongoloj]]. Ankaŭ la urbo [[Moskvo]] fondita en la jaro [[1147]] poste detruiĝis kadre de la mongola invado en [[Rusio]]n, sed male al multaj aliaj slavaj urboj rapide restariĝis. Komence de la [[14-a jarcento]] la teritorio de la duklandoprinclando per la akiro de la terenoj de [[Kolomna]], [[Pereslavl-Zalesskij]] kaj [[Moĵajsk]] signife pligrandiĝis, kaj helpe de la mongoloj la duklandoprinclando iĝis pli forta ol la rivalaj duklandojprinclandoj [[Tver]] kaj [[Rjazan]]. La moskva reganto Ivan Kalita havis bonajn rilatojn al la [[Ora Hordo]] kaj havis la funkcion de peranto kaj impostokolektisto inter multaj rusaj duklandojprinclandoj kaj la mongoloj. Li havis la avantaĝon ne devi diespartigi inter siaj filoj kaj spxaris al la regno la detruajn raboekspediciojn de la mongoloj, sub kiuj aliaj rusaj duklandojprinclandoj ofte suferis. Pro tio la komercistoj kaj metiistoj povis trankvile labori en la urbo, kaj Moskvo pli kaj pli prosperis. Dum 1321 la granddukograndprinco konvinkis la estron de la [[Rusa Ortodoksa Eklezio]] translokigi sian sidejon de [[Vladimir (Rusio)|Vladimir]] al [[Moskvo]], kaj sekve la urbo iĝis ankaŭ la religia centro de Rusio.
Dum la 1360-aj jaroj la moskva armeo sukcesis venki tiun de la rivala duklandoprinclando [[Niĵnij Novgorod]]. La posteulo de Ivano, Simeono la Fiera, jam nomis sin „Grandduko„Grandprinco de la tuta eksa [[Kieva Regno]]“. Dum la dua duono de la 14-a jarcento la rilatoj de Moskvo al la mongoloj malboniĝis, sekve al la strebo de Moskvo laŭeble integrigi ĉiujn teritoriojn kun ruslingva loĝantaro en sian regnon. Sekve Moskvo iĝis la centro de la armea rezisto kontraŭ la mongola-tatara regado. La armeo de Moskvo rebatis mongolajn atakojn al la urboj Rjazan kaj Niĵnij Novgorod, kaj dum la jaro 1380 unuiĝinta rusa armeo gvide de la moskva granddukograndprinco [[Demetrio Donskoj]] povis signife venki la tatarojn (mongolojn). Tiu batala venko ne jam finis la tataran regadon, sed havis grandan simbolan signifon kaj plufortigis la renomon de la Moskva regno en Rusio.
[[Dosiero:Seal of Ivan 4 1539.png|thumbeta|leftmaldekstra|Sigelo de [[Ivano la Terura]], 1539|250px]]
En [[1392]] la duklandoprinclando ricevis la terenojn Niĵnij Novgorod kaj [[Kostroma]], kaj kreskis la moskva influo al la [[Respubliko Novgorod]]. Signife la duklandoprinclando tamen plifortiĝis dum [[15-a jarcento]]. Post kiam dum 1453 la [[Otomana Imperio|otomanaj]] [[turkoj]] konkeris [[Konstantinopolo]]n kaj la [[Bizanca Imperio]] ĉesis ekzisti, la reganto [[Ivano la 3-a]] de Rusio, nomita ''Ivano la Granda'', deklaris la solan restintan hejmon de la [[Ortodoksismo|ortodoksa kristanismo]] kaj nomis ĝin "la tria [[Romo]]". Por fortigi la pretendon esti la heredanto de la Bizanca Imperio, li dum 1472 edziĝis kun Sofia Palaiologa, la nevino de la lasta bizanca imperiestro Konstantino la 11-a. Krome bizancaj simboloj kiel la duobla aglo transpreniĝis por la moskva duklandoprinclando.
La regado de Ivano la Granda daŭris dum 41 jaroj kaj estis la plej longa regotempo en [[Rusio]] ĝis la nuntempo. Li kvarobligis la teritorion de la Granda DuklandoGrandprinclando, interalie per la konkero de la Respubliko Novgorod kaj la aligo de la teritorio de [[Pskov]]. La regintoj de la konkeritaj teritorioj plej ofte restis nobeloj [[vasalo|vasalaj]] al la moskva granddukograndprinco kaj do tenis limigitan potencon. La burĝa regantaro de la Respubliko Novgorod tamen senpotenciĝis pere de perforta translokigo. Dum la regado de Ivano la 3-a la antaŭa ligna rega fortikaĵo de [[Moskvo]] anstatauiĝis per la nuna moskva [[kremlo]]. Per armeaj venkoj li tenis sub kontrolo la orientan rivalan regnon, la [[Volgia Bulgario|volgiajn bulgarojn]]. En la okcidento, per venko en la batalo de Vedroŝa li sukcesis akapari de la [[Granda Duklando deGrandprinclando Litovio]] trionon de ties teritorio, inkluzive inter alie de [[Smolensk]]. Kontraŭ Litovio la moskva grandduklandograndprinclando havis tutan serion da bataloj, por „liberigi la slavajn enloĝantojnloĝantojn de la litova grandduklando“grandprinclando“, do la okcidenton de la eksa [[Kieva Regno]], de la litova regado. La plej grava evento dum la regado de Ivano tamen estis la jaro [[1480]], kiam la regno definitive finis la dominadon de la [[Ora Hordo]]. Interne li ŝanĝis la heredon de la regno post morto de granddukograndprinco, tial ke ne plu pluraj fratoj dividu inter si la regnon, sed nur la plej aĝa estu sola reganto. Per tio signife stabiliĝis la moskva teritorio. Siajn fratojn, kiuj perdis sian regan postenon, li materie kompensis.
Sub la nepo de Ivano, [[Ivano la Terura]], la duklandoprinclando konkeris la [[ĥano|ĥanajn]] regnojn [[Kazano]] kaj [[Astraĥano]]. Per tio la duklandoprinclando ekhavis bordon ĉe la [[Kaspia Maro]] kaj iĝis multnacia ŝtato. Ivano la Terura dum la jaro 1547 proklamis sin [[caro]] de Rusio, koresponde al la [[romio|romia]] rega titolo [[cezaro]]. Oficiale la Granda Duklando deGrandprinclando Moskvo ekde tiu momento ekhavis la nomon "Carlando de Rusio" ([[ruse]] ''Царство Русское''). En okcidenteŭropaj kronikoj oni tamen konservis la antaŭan regnonomon respektive la nomon "Moskvio" ([[germane]] ''Moskowien'', [[angle]] ''Muscovy''), ĝis la regado de Petro la 1-a de Rusio, nomata [[Petro la Granda]] – tiam oni ĝenerale ekuzis la nomon [[Rusia Imperio]].
{{commonscat|Muscovy}}
|
