Nova sinagogo de Berlino: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
{{ADLS|2015|22}} |
diversaj malgrandaj korektoj en la teksto. |
||
Linio 3:
[[dosiero:Berlin Neue Synagoge 2005 Ausschnitt Dreiarkadeneingang.jpg|eta|<center>la tri-arka enirejo]]
[[dosiero:FW Neue Synagoge (Berlin).JPG| eta|<center> rigardo de la [[televida turo de Berlino]]]]
La '''nova sinagogo de Berlino''' en la strato ''Oranienburger Straße'' en la kvartalo ''Spandauer Vorstadt'' de la urba distrikto ''[[Berlin-Mitte]]'' estas konstruaĵo de elstara signifo en la historio de la
== Planado kaj konstruo ==
Linio 16:
== Arkitekturo ==
=== Fundamento ===
La fundamento adaptiĝis al la specifa formo de la disponebla teritorio. Post kapa konstruaĵo ĉe la strato ''Oranienburger Straße'' nuntempe sekvas plurangula, kupole tegmentita antaŭhalo, la vestibulo, kaj malgranda antaŭa aŭ semajntaga sinagogo. Ĝis la jaro 1958 post tio ankoraŭ sekvis la konstruaĵo de la ĉefa sinagogo kun salono por
=== Ekstera arkitekturo ===
Linio 35:
[[dosiero:Bundesarchiv Bild 183-S78682, Berlin, Oranienburger Straße, Synagoge, Ruine.jpg|eta|<center>militaj damaĝoj de la sinagogo en 1948]]
[[dosiero:Plaque on the New Synagogue.JPG|eta|maldekstra|<center> memoriga tabulo de 1966]]
Kontraŭjudemaj radikaluloj perceptis la reprezentan konstruaĵon kun la brila orkolora kupolo kvazaŭ "provoko". Ĝi tamen ankaŭ kaŭzis ardajn diskutojn inter la judoj de Berlino. Liberalemaj judoj kritikis, ke la nekutima, ekzotika maŭra stilo akcentigus la fremdecon de la juda religio en Berlino, kaj tiel malhelpus la proceson de juda integriĝo en la urban socion. Konservativaj judoj male kritikis la diversajn novaĵojn en la diserva ceremoniado kaj en la interna sinagoga dezajno. La komunuma estraro nomumis la reformjudan rabenon ''Joseph Aub'' estro de la nova sinagogo. La diservoj celebriĝis laŭ la nova rito, kaj ekde la jaro 1868 ili akompaniĝis per orgena muziko. Konservativaj judoj do moke nomis la sinagogon "bela teatrejo, sed ne sinagogo". La konfliktoj fine kaŭzis skismon de la komunumo. En 1869 formiĝis grupo de malkontentaj konservativaj komunumanoj, kiuj malmembriĝis el la komunumo en 1872 kaj en 1885
La plimulto de la urbaj judoj tamen juĝis la
Dum la tutlandaj [[pogromoj de novembro 1938]] anoj de la nazia [[Sturmabteilung]] (SA) komencis fajrigi la novan sinagogon. La kvartala policisto ''Otto Bellgardt''' kontraŭstaris la bruligistojn per minaco de pistolaj pafoj, Li substrekis la
Post kiam la sekvoj de la bruligo estis forigitaj, la nova sinagogo ekde aprilo 1939 denove povis esti uzata por diservoj. La antaŭe
== Centrum Judaicum ==
[[dosiero:Stamps of Germany (DDR) 1990, MiNr 3359.jpg|eta|<center>la juda centro de 1988 sur poŝmarko de GDR el 1990]]
Post kiam intertempe ekzistis planoj neniigi ankaŭ la lastajn konstruaĵopartojn kaj nur meti memorŝtonon al tiu loko, en 1988, lige al memorigaj eventoj pro la 50-jara datreveno de la [[pogromoj de novembro 1938]] estis starigita fondaĵo "Nova Sinagogo de Berlino - Centrum Judaicum“ ([[latine]] por "centro juda" aŭ "centro judisma") kun la celo rekonstrui la sinagogon kaj samtempe krei centron por flegado kaj konservado de la loka juda kulturo. Jam la antaŭan jaron inter aliaj komunikiloj ankaŭ la esperantlingva bulteno [[GEJ-gazeto]] laŭde menciis la planon.<ref>[http://folioj.de/GG%205/87%2021/ "Malkonstruo de la sinagogaj muroj en Bonno"], laŭda mencio pri la plano rekonstrui la Novan Sinagogon de Berlino paĝofine en plenpaĝa artikolo de [[Thomas Pusch]] en [[GEJ-Gazeto]] 5.87 (septembro-oktobro 1987), paĝo 21</ref>Parto de la "nova politika klimato" en [[GDR]], ne plu nur kontraŭreligia, ankaŭ estis, ke inter septembro 1987 kaj majo 1988 ŝtate pagita usona rabeno povis aktivi en la sinagoga komunumo; li je ŝtata pago ricevis aŭton, loĝejon kaj servistinon, kiu tamen laboris por la komunista sekreta servo [[Stasi]] kaj pli havis la taskon kontroli la usonanon ol helpi pri ĉiutagaj servoj. La 10-an de novembro 1988 okazis simbola komenco de sinagoga rekonstruo. Pri la diversaj eblaj planoj de renovigo oni antaŭe forte diskutis: plena rekonstruo al la origina stato estis malakceptata, ĉar tio - laŭ la opinio de iuj - povus esti komprenata kvazaŭ provo nei, forigi aŭ forges(ig)i la suferojn de la pasinto. La celo de la rekonstrua plano tamen ĉiukaze estis konservi la konstruaĵon en fasade bone videbla stato kaj per tio konservi memorejon kaj pri la juda vivo en Berlino kaj pri la Holokaŭsto. Oni tial decidis videbligi kaj la antaŭe imponan arkitekturon kaj la perfortan detruon. La reprezenta ĉestrata fasado kun la ĉefa kupolo estis detale rekonstruata. Konstanta ekspozicio memorigas pri la juda vivo en Berlino. Ĝia titolo "malfermu la pordojn" estas la biblia versto [[libro de Jesaja]] 26/2 kiu en [[hebrea lingvo]] videblas super la ĉefa sinagoga enirejo (פתחו שערים ויבא גוי צדיק שמר אמנים). Ankaŭ montratas iuj pliaj retrovitaj arkitekturaj eroj kaj de la fasado kaj de la interna dezajno. En subĉiela areo pli distance de la strato, ŝtonoj markigas la amplekan fundamenton de la eksa ĉefa sinagogo. La renovigaj laboroj estis finitaj en 1993, tri jarojn post la [[reunuiĝo de Germanio]]. Amplekse protektata kontraŭ aktualaj teroraj minacoj kaj de dekstraj ekstremistoj kaj de islamistoj, la renovigita konstruaĵo la 16-an de decembro 1994 povis esti donata al la fondaĵo. La tuta konstrua komplekso ne estis
=== Ekspozicio de 2011 ===
|