Veganismo: Malsamoj inter versioj

{{PEA}}

'''Veganismo''' estas [[filozofio]] kaj vivmaniero, kiu provas kiel eble plej eviti ĉiujn formojn de ekspluato kaj krueleco al [[bestoj]] por [[manĝaĵo]]j, [[vesto]]j kaj aliaj uzoj. Krom tio ĝi ankaŭ subtenas la evoluigon de senbestekspluataj alternativoj, kio servu bestojn, homojn kaj la naturmedion. La vorto "vegano" ofte uziĝas kun la sama signifo kiel "vegetaĵano/vegetalano", tio estas, persono kiu ne manĝas ion ajn el besta deveno, inkluzive de [[viando]], [[Fiŝaĵo|fiŝaĵoj]], [[Laktoprodukto|laktaĵoj]], kaj [[Ovo|ovaĵo]].<ref>Gary Steiner, ''Animals and the Limits of Postmodernism'', Columbia University Press, 2013, [https://books.google.com/books?id=SfFnIsnSEIQC&pg=PA206 206].</ref>

 

== Originoj ==

=== Etimologio de ''vegetarano'' ===

La termino "vegetarano" estis uzata ekde ĉirkaŭ 1839 por raporti tion, kio antaŭe estis priskribita kiel vegetala reĝimo aŭ dieto.<ref>Rod Preece, ''Sins of the Flesh: A History of Ethical Vegetarian Thought'', Vancouver: University of British Columbia Press, 2008, [https://books.google.com/books?id=uMnubkF5HjAC&pg=PA12 12].</ref> Modernaj vortaroj bazitaj sur sciencaj lingvaj principoj klarigas ĝian originon kiel malregula komponaĵo de ''vegetalo'' kaj la sufikso -ano (en la senco de "subtenanto, kredanto").<ref>{{Cite web|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/vegetable|title=Definition of VEGETABLE|website=www.merriam-webster.com}}</ref> La plej frua skriba uzo estas atribuita al aktorino, verkisto kaj [[Aboliciismo|aboliciisto]] [[Fanny Kemble]], en ŝia ''Journal of a Residence on a Georgian plantation in 1838–1839''.

 

== Kreskanta intereso ==

=== Alternativaj manĝ-movadoj ===

En la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, vegetara manĝaĵa movado aperis kiel parto de la [[Kontraŭkulturo de la 1960-aj jaroj|kontraŭkulturo en Usono]], kiu temis pri zorgoj pri dieto, la [[Mediprotekto|medio]] kaj malkonfido pri manĝaĵproduktantoj, kio kondukis al kreskanta intereso pri organika ĝardenado.<ref name=VA>Iacobbo, Karen and Michael Iacobbo. "Chapter 9: Peace, Love, and Vegetarianism: The Counterculture of the 1960s and 1970s", In ''Vegetarian America: A History''. Westport: Praeger, 2004.</ref><ref>Andrew F. Smith, ''Eating History'', New York: Columbia University Press, 2013, [https://books.google.com/books?id=IH6KFJ4Om0oC&pg=PA197 197]; Wright 2015, 34.</ref> Unu el la plej influaj vegetaraj libroj de tiu tempo estis ''[[Dieto por Malgranda Planedo|Diet for a Small Planet]]''<ref name="npr16">{{Cite web|url=https://www.npr.org/sections/thesalt/2016/09/22/494984095/70s-food-movement-promoted-benefits-of-plant-based-diet|title=If You Think Eating Is A Political Act, Say Thanks To Frances Moore Lappe|last=Aubrey|first=Allison|author-link=Allison Aubrey|date=22 September 2016|department=The Salt|publisher=[[NPR]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180312221600/https://www.npr.org/sections/thesalt/2016/09/22/494984095/70s-food-movement-promoted-benefits-of-plant-based-diet|archive-date=12 March 2018|dead-url=no|access-date=12 March 2018}}</ref><ref>[[Frances Moore Lappé]], ''Diet for a Small Planet: How to Enjoy a Rich Protein Harvest by Getting Off the Top of the Food Chain'', Friends of the Earth/Ballantine, 1971; Smith 2013, [https://books.google.com/books?id=IH6KFJ4Om0oC&pg=PA197 197].</ref> de la jaro 1971, verkita de [[Frances Moore Lappé]]. Ĝi vendis pli ol tri milionojn da kopioj kaj sugestis "foriri de la pinto de la [[Manĝoĉeno]]".

 

[[Dosiero:Vegetarianism and veganism page views, Wikipedia.jpg|eta|Intereso pri veganismo en la 2010-aj jaroj estis reflektita en Vikipedio, kie veganaj paĝoj ricevis pli da vidoj ol vegetaraj]]

Intereso pri veganismo en la [[2010-aj jaroj]]<ref name="Early2010sMainstreaming">{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/vegan-diets-become-more-popular-more-mainstream/|title=Vegan Diets Become More Popular, More Mainstream|date=5 January 2011|publisher=[[CBS News]]|agency=[[Associated Press]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180301171201/https://www.cbsnews.com/news/vegan-diets-become-more-popular-more-mainstream/|archive-date=1 March 2018|dead-url=no|access-date=1 March 2018}}{{Cite web|url=http://www.cbc.ca/news/canada/from-pro-athletes-to-ceos-and-doughnut-cravers-the-rise-of-the-vegan-diet-1.1049116|title=From pro athletes to CEOs and doughnut cravers, the rise of the vegan diet|last=Nijjar|first=Raman|date=4 June 2011|publisher=[[CBC News]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180301170652/http://www.cbc.ca/news/canada/from-pro-athletes-to-ceos-and-doughnut-cravers-the-rise-of-the-vegan-diet-1.1049116|archive-date=1 March 2018|dead-url=no|access-date=1 March 2018}}{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/no-meat-no-dairy-no-problem-is-2014-the-year-vegans-become-mainstream-9032064.html|title=No meat, no dairy, no problem: is 2014 the year vegans become mainstream?|last=Molloy|first=Antonia|date=31 December 2013|website=[[The Independent]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180322231210/https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/no-meat-no-dairy-no-problem-is-2014-the-year-vegans-become-mainstream-9032064.html|archive-date=22 March 2018|dead-url=no|access-date=22 March 2018}}</ref><ref name="Late2010sMainstreaming">{{Cite news|url=https://www.theglobeandmail.com/life/food-and-wine/food-trends/vegan-cuisine-moves-into-the-mainstream/article22430440/|title=Vegan cuisine moves into the mainstream&nbsp;– and it's actually delicious|last=Tancock|first=Kat|date=13 January 2015|website=[[The Globe and Mail]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180301165409/https://www.theglobeandmail.com/life/food-and-wine/food-trends/vegan-cuisine-moves-into-the-mainstream/article22430440/|archive-date=1 March 2018|dead-url=no|access-date=1 March 2018}}{{Cite news|last=Crawford|first=Elizabeth|date=17 March 2015|title=Vegan is going mainstream, trend data suggests|url=https://www.foodnavigator-usa.com/Article/2015/03/17/Vegan-is-going-mainstream-trend-data-suggests|dead-url=no|website=FoodNavigator-USA|publisher=[[William Reed Business Media]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180414003926/https://www.foodnavigator-usa.com/Article/2015/03/17/Vegan-is-going-mainstream-trend-data-suggests|archive-date=14 April 2018|access-date=13 April 2018}}{{Cite news|last=Oberst|first=Lindsay|date=18 January 2018|title=Why the Global Rise in Vegan and Plant-Based Eating Isn't A Fad (600% Increase in U.S. Vegans + Other Astounding Stats)|url=https://foodrevolution.org/blog/vegan-statistics-global/|dead-url=no|department=Future of Food|website=Food Revolution Network|archive-url=https://web.archive.org/web/20180414003918/https://foodrevolution.org/blog/vegan-statistics-global/|archive-date=14 April 2018|access-date=13 April 2018}}{{Cite news|last=Jones-Evans|first=Dylan|date=24 January 2018|title=The rise and rise of veganism and a global market worth billions|url=https://www.walesonline.co.uk/business/business-opinion/rise-rise-veganism-global-market-14199168|dead-url=no|website=WalesOnline|publisher=[[Media Wales]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180414005141/https://www.walesonline.co.uk/business/business-opinion/rise-rise-veganism-global-market-14199168|archive-date=14 April 2018|access-date=13 April 2018}}</ref><ref name=Pendergrast>Nick Pendergrast, "Environmental Concerns and the Mainstreaming of Veganism", in T. Raphaely (ed.), ''Impact of Meat Consumption on Health and Environmental Sustainability'', IGI Global, 2015, [https://books.google.com/books?id=Gkz-CgAAQBAJ&pg=PA106 106].</ref> especially in the latter half.<ref name="Late2010sMainstreaming"/><ref name="Hancox2018">{{Cite news|last=Hancox|first=Dan|date=1 April 2018|title=The unstoppable rise of veganism: how a fringe movement went mainstream|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2018/apr/01/vegans-are-coming-millennials-health-climate-change-animal-welfare|dead-url=no|work=The Guardian|archive-url=https://web.archive.org/web/20180402155807/https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2018/apr/01/vegans-are-coming-millennials-health-climate-change-animal-welfare|archive-date=2 April 2018|access-date=2 April 2018}}</ref> estis reflektita en Vikipedio, kie veganaj paĝoj ricevis pli da vizitoj ol vegetaraj.

 

La tutmonda imitaĵa merkato kreskis je 18% inter 2005 kaj 2010,<ref>{{Cite news|date=4 January 2017|title=Google Trends shows 90% increase in 'vegan' searches in 2016|url=http://www.veganfoodandliving.com/google-trends-shows-90-increase-in-vegan-searches-in-2016/|dead-url=no|work=Vegan Food & Living|publisher=Anthem Publishing|archive-url=https://web.archive.org/web/20180403205457/http://www.veganfoodandliving.com/google-trends-shows-90-increase-in-vegan-searches-in-2016/|archive-date=3 April 2018|access-date=3 April 2018}}</ref> kaj en Usono je 8 procento<ref name=Burt18May2012>{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/is-this-the-end-of-meat-7765871.html|title=Is this the end of meat?|last=Burt|first=Kate|date=18 May 2012|website=The Independent|archive-url=https://web.archive.org/web/20180312235936/https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/is-this-the-end-of-meat-7765871.html|archive-date=12 March 2018|dead-url=no|access-date=12 March 2018}}</ref> inter 2012 kaj 2015, ĝis 553 milionoj da [[Usona dolaro|usonaj dolaroj]] jare. La ''De Vegetarische Slager'', la unua konata vegetara buĉisto, vendante imitajn viandojn, malfermiĝis en [[Nederlando]]<ref name=Shah8Jan2016>{{Cite news|last=Shah|first=Allie|date=8 January 2016|title=Nation's first vegan butcher shop to open in Minneapolis Jan. 23|url=http://www.startribune.com/nation-s-first-vegan-butcher-shop-to-open-in-minneapolis-jan-23/364641531/|dead-url=no|work=[[Star Tribune]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313000004/http://www.startribune.com/nation-s-first-vegan-butcher-shop-to-open-in-minneapolis-jan-23/364641531/|archive-date=13 March 2018|access-date=12 March 2018}}</ref> en 2010, dum la unua vegana buĉisto de Usono, la ''Herbivora Butcher'', malfermiĝis en [[Mineapolo]] en 2016<ref name=Burt18May2012/><ref>{{Cite news|last=Walraven|first=Michel|date=14 September 2011|title=Vegetarian butchers make a killing|url=https://www.rnw.nl/english/article/vegetarian-butchers-make-a-killing|dead-url=yes|publisher=[[Radio Netherlands Worldwide]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20140404112944/https://www.rnw.nl/english/article/vegetarian-butchers-make-a-killing|archive-date=4 April 2014|access-date=12 March 2018}}</ref>. Antaŭ 2016, kvardek naŭ procentoj de usonanoj trinkis vegetaĵan lakton, kvankam 91 procentoj ankoraŭ trinkis bovinan lakton. En [[Unuiĝinta Reĝlando|Britio]], la vegetaĵa lakto-merkato pliiĝis je 155 procentoj en du jaroj, el 36 milionoj da litroj en 2011 ĝis 92 milionoj en 2013.<ref name=Shah8Jan2016/><ref>{{Cite news|last=Locker|first=Melissa|date=7 January 2016|title=A Vegan 'Butcher Shop' Is Opening in Minnesota|url=http://time.com/4171727/a-vegan-butcher-shop-is-opening-in-minnesota/|dead-url=no|work=[[Time (magazine)|TIME]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313002730/http://time.com/4171727/a-vegan-butcher-shop-is-opening-in-minnesota/|archive-date=13 March 2018|access-date=12 March 2018}}{{Cite news|last=Gajanan|first=Mahita|date=29 January 2016|title=The Herbivorous Butcher: sausage and steak – but hold the slaughter|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2016/jan/29/the-herbivorous-butcher-minneapolis-minnesota-vegan-meats|dead-url=no|work=The Guardian|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313002813/https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2016/jan/29/the-herbivorous-butcher-minneapolis-minnesota-vegan-meats|archive-date=13 March 2018|access-date=12 March 2018}}</ref> La lando spertis 185% pliigon en novaj veganaj produktoj inter 2012 kaj 2016. En 2011, la unuaj veganaj superbazaroj en [[Eŭropo]] aperis en [[Germanio]]: Vegilicious en [[Dortmund]] kaj [[Veganz]] en [[Berlino]].

 

Veganismo kreskis ankaŭ laŭ populareco en [[Honkongo]] kaj [[Ĉeftera Ĉinio|kontienta Ĉinio]], precipe inter [[Y-Generacio|jarmiluloj]]<ref name="HongKong2017">{{Cite news|last=Moon|first=Louise|date=28 October 2017|title=Inside Hong Kong’s growing appetite for veganism|url=http://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/2117326/inside-hong-kongs-growing-appetite-veganism|dead-url=no|department=Hong Kong (Health & Environment)|work=[[South China Morning Post]]|publisher=[[Alibaba Group]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180410210738/http://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/2117326/inside-hong-kongs-growing-appetite-veganism|archive-date=10 April 2018|access-date=10 April 2018|quote=In contrast, Hong Kong residents in 2015 consumed the highest amount of meat and seafood in the world, at 140kg per capita, a study by global market research company Euromonitor found. Yet in the five years from 2015 to 2020, China's vegan market is expected to rise by more than 17 per cent – marking the fastest growth rate internationally in that period and offering proof the trend has filtered into the region in recent years.}}</ref>. Oni taksas, ke la ĉina vegana merkato kreskos pli ol 17 procentojn inter 2015 kaj 2020, kiu estas atendita kiel "la plej rapida kreskiga kurzo internacie en tiu periodo". Ĉi tio superas la antaŭviditan kreskon en la dua kaj tria plej rapide kreskantaj veganaj merkatoj internacie en la sama periodo, la [[Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]] (10,6%) kaj Aŭstralio (9,6%). Entute, ekde 2016, la plej granda parto de veganaj konsumantoj tutmonde nuntempe vivas en Azia [[Pacifiko]] kun 9 procentoj de homoj sekvantaj veganan dieton.<ref name=MintelApril2016>{{Cite news|date=April 2016|title=US sales of dairy milk turn sour as non-dairy milk sales grow 9% in 2015|url=https://www.mintel.com/press-centre/food-and-drink/us-sales-of-dairy-milk-turn-sour-as-non-dairy-milk-sales-grow-9-in-2015|dead-url=yes|publisher=[[Mintel]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180126012935/https://www.mintel.com/press-centre/food-and-drink/us-sales-of-dairy-milk-turn-sour-as-non-dairy-milk-sales-grow-9-in-2015|archive-date=26 January 2018|access-date=12 March 2018.}}</ref>

Kontraŭ la bildo de mem-senigo montrita de aktivuloj por la bestaj rajtoj, veganismo estis promociita kiel ŝikeca afero; en 2015, la redaktisto de [[Yahoo!]] Manĝado deklaris ke ĝi fariĝis "varo"<ref>{{Cite news|last=Gordinier|first=Jeff|date=29 September 2015|title=Vegans Go Glam|url=https://www.nytimes.com/2015/09/30/dining/vegan-diet-lifestyle-recipes.html|dead-url=no|work=The New York Times|location=Calabasas, California|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313061550/https://www.nytimes.com/2015/09/30/dining/vegan-diet-lifestyle-recipes.html|archive-date=13 March 2018|access-date=13 March 2018;}}</ref>. [[Famulo|Famuloj]], [[Atleto|atletoj]], kaj [[Politikisto|politikistoj]] adoptis veganajn dietojn, kelkaj serioze, aliaj nur portempe.<ref>{{Cite news|last=Holpuch|first=Amanda|date=26 November 2013|title=Al Gore follows Bill Clinton's lead with apparent turn to veganism |url=https://www.theguardian.com/world/2013/nov/26/al-gore-goes-vegan-bill-clinton|dead-url=no|work=The Guardian|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313062347/https://www.theguardian.com/world/2013/nov/26/al-gore-goes-vegan-bill-clinton|archive-date=13 March 2018|access-date=13 March 2018}}{{Cite news|last=Stein|first=Joel|author-link=Joel Stein|date=4 November 2010|title=The Rise of the Power Vegans|url=https://www.businessweek.com/magazine/content/10_46/b4203103862097.htm|dead-url=yes|work=[[Bloomberg Businessweek]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120128224823/http://www.businessweek.com/magazine/content/10_46/b4203103862097.htm|archive-date=28 January 2012|access-date=13 March 2018}}</ref> La ideo pri "fleksebla vegano" gajnis monon: la kolumnisto pri nutrado de [[The New York Times]], Mark Bittman, en '' VB6'' (2013), rekomendis manĝi veganan manĝon ĝis la 6-a ptm.<ref name=Mesure8Dec2013/> <ref name=Guttman4Oct2013>{{Cite news|last=Guttman|first=Amy|date=4 October 2013|title=Meat-Drenched Oktoberfest Warms To Vegans|url=https://www.npr.org/sections/thesalt/2013/10/04/229181556/meat-drenched-oktoberfest-warms-to-vegans|dead-url=no|department=The Salt|publisher=NPR|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313070451/https://www.npr.org/sections/thesalt/2013/10/04/229181556/meat-drenched-oktoberfest-warms-to-vegans|archive-date=13 March 2018|access-date=13 March 2018}}</ref> En 2013, la [[Oktobrofesto|Oktoberfesto]] en [[Munkeno]], tradicie afero pri viandaĵoj, ofertis veganajn pladojn por la unua fojo en ĝia 200-jara historio.<ref name=Khomami8Feb2015>{{Cite news|last=Khomami|first=Nadia|date=8 February 2015|title=From Beyoncé to the Baftas, vegan culture gets star status|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2015/feb/08/veganism-celebrities-baftas-beyonce-health-animal-welfare|dead-url=no|work=The Guardian|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313002807/https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2015/feb/08/veganism-celebrities-baftas-beyonce-health-animal-welfare|archive-date=13 March 2018|access-date=12 March 2018|quote=In 2012 there were an estimated 150,000 vegans in the UK, a number thought to have increased dramatically. Mintel's 2014 report on the market for dairy drinks, milk and cream, showed the non-dairy market jumping from 36m litres in 2011 to 92m litres in 2013, an increase of 155%. Plant-based, non-dairy foods are worth £150.6m a year and sales of soya-based alternatives to yoghurt are rising by 8% year on year.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Wandel|first=Hannah|editor-last=Witkop|editor-first=Nathan|date=10 March 2011|title=Europe's first vegan supermarket opens in Dortmund|url=http://www.dw.com/en/europes-first-vegan-supermarket-opens-in-dortmund/a-14903137|dead-url=yes|publisher=[[Deutsche Welle]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180127090327/http://www.dw.com/en/europes-first-vegan-supermarket-opens-in-dortmund/a-14903137|archive-date=27 January 2018|access-date=12 March 2018}}</ref><ref name=Mesure8Dec2013>{{Cite news|last=Mesure|first=Susie|date=8 December 2013|title=Veganism 2.0: Let them eat kale|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/news/veganism-20-let-them-eat-kale-8990874.html|dead-url=no|work=The Independent|archive-url=https://web.archive.org/web/20180313002821/https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/news/veganism-20-let-them-eat-kale-8990874.html|archive-date=13 March 2018|access-date=12 March 2018}}</ref>

 

== Bestodevenaj produktoj ==

=== Evito ===

Veganoj ne manĝas [[bovaĵo]]<nowiki/>n, [[porkaĵo]]<nowiki/>n, [[kokaĵo]]<nowiki/>n, [[Kortobirdo|birdaĵo]]<nowiki/>jn, [[Ĉasbestoj|ĉasbestojn]], marproduktojn, [[ovo]]<nowiki/>jn, [[Laktoprodukto|laktaĵoj]]<nowiki/>n aŭ aliajn bestajn produktojn. Dietaj veganoj eventuale uzas bestajn produktojn en [[Vesto|vestaĵo]]<nowiki/>j (kiel [[ledo]], [[lano]] kaj [[silko]]), en higienaj purigaĵoj kaj simile. Etika veganismo etendiĝas ne nur al manĝaĵoj, sed ankaŭ al portado aŭ uzo de bestodevenaj produktoj, kaj malakceptas la varojn en kiuj troviĝas rekte bestaj devenoj aŭ nerekte ĝia ekspluatado. La [[Vegana Societo|Brita Vegana Societo]] certigas produkton nur se ĝi estas libera je besta implikiĝo kaj praktiko kiel eble, kaj, inkluzive de bestprovizoj, sed "agnoskas, ke ne ĉiam eblas fari elekton, kiu evitas la uzon de bestoj", afero emfazita en 2016 kiam iĝis konate, ke la novaj cirkulantaj [[Brita pundo|britaj pundoj]] je £ 5 enhavis [[sebo]]n.<ref>{{Cite web|url=https://vegansociety.com/Lifestyle-And-Nutrition/Food/Criteria-for-Vegan-Food.aspx|title=Criteria for Vegan Food|publisher=Vegana Societo|archive-url=https://web.archive.org/web/20100207022227/http://vegansociety.com/Lifestyle-And-Nutrition/Food/Criteria-for-Vegan-Food.aspx|archive-date=7 February 2010|dead-url=yes|access-date=13 March 2018}}</ref>

 

 

===Surogatoj de ovo ===

La komercaj ov-anstataŭaĵoj estas disponeblaj kaj por kuirado kaj por bakado. La proteino en la ovoj pli densiĝas kiam ili estas varmigitaj kaj ligiĝas al aliaj ingrediencoj. Por kukoj, oni povas uzi kuleron da [[bakpulvoro]].<ref name="vegansoc">{{Cite web|url=https://www.vegansociety.com/whats-new/blog/20-amazing-things-you-can-do-aquafaba|title=20 amazing things you can do with aquafaba|last=Ryland|first=Ali|date=22 May 2015|publisher=[[Vegana Societo]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180305002913/https://www.vegansociety.com/whats-new/blog/20-amazing-things-you-can-do-aquafaba|archive-date=5 March 2018|dead-url=no|access-date=4 March 2018}}</ref> Silka (mola) tofuo kaj pistita terpomo ankaŭ povas esti uzataj. [[Guŝakvo]] el kikeroj povas esti uzata kiel ovaĵo kaj kirlita samkiel ovoblanko. Alia ovo-anstataŭaĵo en bakaĵoj estas [[banano]].<ref name="''Die 10 besten Ei-Alternativen: Kochen und Backen ohne Ei''">{{cite web | url=https://vebu.de/essen-genuss/pflanzliche-alternativen/eiersatz-die-besten-ei-alternativen/ | title=Die 10 besten Ei-Alternativen: Kochen und Backen ohne Ei}}</ref>

 

=== Krudveganismo ===

 

==== Vitamino B₁₂ ====

Vitamino B₁₂ estas bakteria produkto necesa por [[ĉela divido]], formado kaj maturiĝo de [[Eritrocito|ruĝaj globuloj]], sintezo de [[DNA]] kaj normala nerva funkcio.<ref name=MangelsB12>Reed Mangels, Virginia Messina, and Mark Messina, "Vitamin B₁₂ (Cobalamin)", ''The Dietitian's Guide to Vegetarian Diets'', Jones & Bartlett Learning, 2011, [https://books.google.com/books?id=eJ10HoYQ2woC&pg=PA181 181–192].</ref> Manko de ĝi povas kaŭzi [[Megaloblasta anemio|megaloblastan anemion]] kaj neŭrologian damaĝon, kaj se oni ne traktas tion, ĝi povas okazigi la morton. La alta enhavo de [[foliata acido]] en [[Vegetarismo|vegetaraj dietoj]] povas maski la hematologiajn simptomojn pro manko de [[Kobalamino|vitamino B₁₂ ]], do ĝi povas esti nerimarkebla ĝis neŭrologiaj signoj en malfruaj stadioj jam evidentaj,<ref name=Watanabe2014>Fumio Watanabe, et al., [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4042564/ "Vitamin B₁₂-Containing Plant Food Sources for Vegetarians"], ''Nutrients'', 6(5), 5 May 2014, 1861–1873. Fumio Watanabe, et al., "Biologically active vitamin B₁₂ compounds in foods for preventing deficiency among vegetarians and elderly subjects", ''Journal of Agriculture and Food Chemistry'', 61(280), 17 July 2013, 6769–6775. Martin T. Croft, et al., "Algae acquire vitamin B₁₂ through a symbiotic relationship with bacteria", ''Nature'', 438(7064), 3 November 2005, 90–93.</ref> kiuj povas esti nerenverseblaj, kiel ekzemple neŭropsikiatraj [[Anomalio|anomalioj]], neŭropatioj, [[demenco]] kaj, foje, [[atrofio]] de [[Opta nervo|optaj nervoj]]<ref>{{Cite web|url=https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-HealthProfessional/|title=Vitamin B12 – Fact Sheet for Health Professionals|date=11 February 2016|publisher=Office of Dietary Supplements, US [[Nacia Instituto pri Sano]]|access-date=24 February 2018}}</ref>. Veganoj foje malsukcesas akiri sufiĉan B₁₂ en sia dieto ĉar inter ne-fortikigitaj manĝaĵoj, nur tiuj el bestaj originoj enhavas sufiĉajn kvantojn.<ref name=ADA2009 /><ref name=RizzoLagana2016 /><ref name=BrianiDalla2013>{{cite book| vauthors=Briani C, Dalla Torre C, Citton V, Manara R, Pompanin S, Binotto G et al.| title=Cobalamin deficiency: clinical picture and radiological findings|journal=Nutrients|year= 2013|volume= 5|issue= 11|pages= 4521–39|pmid=24248213|doi=10.3390/nu5114521|pmc=3847746|type=Review }}</ref> La plej bona fonto estas [[remaĉuloj]]<ref name=Gille2015rev>{{cite journal|last1=Gille|first1=D|last2=Schmid|first2=A|title=Vitamin B12 in meat and dairy products|journal=Nutrition Reviews|date=February 2015|volume=73|issue=2|pages=106–15|doi=10.1093/nutrit/nuu011|pmid=26024497|type=Review}}</ref>. Vegetaranoj ankaŭ estas en risko, same kiel pli aĝaj homoj kaj tiuj kun certaj medicinaj kondiĉoj. Studo en 2013 eltrovis, ke "vegetaranoj disvolvigas elĉerpiĝon de B₁₂ aŭ mankon, sendepende de la demografiaj trajtoj, loĝloko, aĝo aŭ speco de vegetara dieto. Veganoj devas preni preventajn rimedojn por certigi adekvatan konsumon de ĉi tiu vitamino, inkluzive de regula konsumado de suplementoj enhavantaj B₁₂".

 

 

===Gravedeco, beboj kaj infanoj ===

La [[Usona Akademio pri Nutrado kaj Dietiko|Akademio de Nutrado kaj Dietiko]] kaj [[Dietistoj de Kanado]] konsideras bone planitajn vegetarajn kaj veganajn dietojn "taŭgaj por individuoj dum ĉiuj stadioj de la [[vivciklo]], inkluzive de [[gravedeco]], [[mamnutrado]], [[infanaĝo]] kaj [[Adolesko|adoleskaĝo]], kaj por [[atleto]]<nowiki/>j"<ref name=ADAJuly2009>[http://www.andjrnl.org/article/S0002-8223%2809%2900700-7/fulltext "Position of the American Dietetic Association: vegetarian diets"], ''Journal of the American Dietetic Association'', 109(7), July 2009, 1266–1282. {{doi|10.1016/j.jada.2009.05.027}} {{PMID|19562864}}</ref>. La Germana Societo por Nutrado avertis kontraŭ vegana dieto por gravedaj virinoj, beboj, kaj infanoj en 2011<ref name=GermanyDGE/> . La pozicio de la [[Kanada Pediatria Societo]] estas, ke "bone planitaj vegetaraj kaj veganaj dietoj kun taŭga atento al specifaj nutraĵaj komponantoj povas provizi sanan alternativan vivmanieron ĉe ĉiuj stadioj de la [[Feto|feta]], beba, infana kaj adoleska kreskado. Atentado pri nutra konsumado, precipe proteinoj, [[Kobalamino|vitaminoj B₁₂]] kaj D, nepraj grasoj, fero, zinko kaj kalcio.<ref>Minoli Amit, [http://www.cps.ca/documents/position/vegetarian-diets "Position statement: Vegetarian diets in children and adolescents"], ''Paediatric Child Health'', 15(5), 2010, 303–314, 1 June 2010, reaffirmed 1 February 2016.</ref>

 

 

Inter la plej oftaj best-derivitaj ingrediencoj troviĝas: [[sebo]] en sapo; [[Glicerino|glicerolo]] el [[kolageno]], kiu estas uzita kiel [[lubrikaĵo]] kaj humidigaĵo en multaj produktoj por prizorgo de la hararo, hidratigaj kremoj, [[Razoŝaŭmo|razo-ŝaŭmo]]<nowiki/>j, [[sapo]]j kaj [[Dentopasto|dentpasto]]j;<ref name=toiletries/> La [[lanolino]] el ŝafida lano ofte troviĝas en lipa balzamo kaj hidratigaj kremoj; [[stearata acido]] estas ofta ingredienco en vizaĝkremoj, razŝaŭmoj kaj [[Ŝampuo|ŝampuoj]], (samkiel la [[glicerino]], ĝi povas esti plantdevena, sed kutime estas best-devena); [[Laktata acido|Laktata acido]], [[alfa-hidroksida acido]] derivita el besta lakto, estas uzata en hidratigaĵoj; [[alantoino]], el la planto [[oficina sinfito]] aŭ urino de bovinoj, troviĝas en ŝampuoj, kremoj kaj [[dentopasto]];<ref name=toiletries>''Animal Ingredients A to Z'', E. G. Smith Collective, 2004, 3rd edition; Lars Thomsen and Reuben Proctor, ''Veganissimo A to Z'', The Experiment, 2013 (first published in Germany, 1996).{{Cite web|url=https://www.peta.org/living/food/animal-ingredients-list/|title=Animal-Derived Ingredients Resource|date=18 April 2012|publisher=[[PETA]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180315020126/https://www.peta.org/living/food/animal-ingredients-list/|archive-date=15 March 2018|dead-url=no|access-date=14 March 2018}}</ref> kaj [[karmino]] de [[kokkoideoj]], kiel la ina [[Karmino|koĉenilo]], estas uzata en manĝaĵoj kaj kosmetikaĵoj por produkti ruĝajn kaj rozkolorajn ombrojn.

''Bestaj Ingrediencoj A ĝis Z'' (2004) kaj ''Veganissimo A ĝis Z'' (2013) listigas kiujn ingrediencojn eble estas bestaj. La sunflora emblemo de la [[Vegana Societo|Brita Vegana Societo]] kaj la kuniklo-logoo de [[People for the Ethical Treatment of Animals|PETA]] signifas, ke la produkto estas atestita de vegano, kiu inkluzivas neniujn bestajn testojn. La emblemeto ''Leaping Bunny'' montras neniun bestan testadon, sed eble ĝi ne estas vegana. La kriterioj de la Vegana Societo por vegana atestilo estas, ke la produkto ne enhavas bestajn produktojn, kaj ke nek la fina vestaĵo nek ĝiaj ingrediencoj estis testitaj sur bestoj de, aŭ nome, de la fabrikanto aŭ de iu ajn, al kiu la fabrikanto regas. Ĝia retejo enhavas liston de atestitaj produktoj, same kiel la Aŭstralia Kruellibera Elekto.<ref>{{Cite news|last=Mestel|first=Rosie|date=20 April 2012|title=Cochineal and Starbucks: Actually, this dye is everywhere|url=https://articles.latimes.com/2012/apr/20/news/la-heb-cochineal-starbucks-20120420|dead-url=yes|work=[[Los Angeles Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20161206021847/https://articles.latimes.com/2012/apr/20/news/la-heb-cochineal-starbucks-20120420|archive-date=6 December 2016|access-date=14 March 2018}}</ref><ref>Raymond Eller Kirk, Donald Frederick Othmer, ''Kirk-Othmer Chemical Technology of Cosmetics'', John Wiley & Sons, 2012, 535.</ref>

 

 

=== Ekologia veganismo ===

Ekologiaj veganoj okupiĝas pri la konservado de la medio<ref>{{cite web |url=https://www.marieclaire.com/culture/a14751412/antinatalism/|title=This Extreme Sect of Vegans Thinks Your Baby Will Destroy the Planet|last=Pelley |first=Virginia |date=January 29, 2018 |website= |publisher= [[Marie Claire]]|access-date=July 30, 2018 |quote=}}</ref>, rifuzante la uzon de bestaj produktoj laŭ la premiso, ke fiŝkaptado, ĉasado, kaptado kaj agrikulturo, precipe fabrikado, estas ekologie neelteneblaj. En 2010, [[Paul Watson]] de la [[Sea Shepherd| Sea Shepherd Conservation Society]] nomis porkojn kaj kokidojn "gravajn akvajn predantojn", ĉar brutaro manĝas 40 procentojn de la fiŝoj kaptitaj. Ekde 2002 ĉiuj ŝipoj de Sea Shepherd estas veganaj pro mediaj kialoj. Ĉi tiu specifa veganismo celas sian vivmanieron pri kiel havi daŭrigeblan vivmanieron sen konsumado de bestoj.<ref>{{Cite web|url=https://seashepherd.org/news-and-commentary/commentary/v.html|title=V|last=Watson|first=Paul|date=6 May 2014|publisher=[[Sea Shepherd|Sea Shepherd Conservation Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803062650/https://seashepherd.org/news-and-commentary/commentary/v.html|archive-date=3 August 2017|dead-url=yes|access-date=7 March 2018}}</ref>

 

 

La raporto de [[Unuiĝintaj Nacioj|UN]] ankaŭ konkludis, ke brutoj (plejparte [[Bovo|bovinoj]], [[Koko|kokidoj]] kaj [[Porko|porkoj]]) influas la aeron, teron, grundon, akvon, biodiversecon kaj [[Klimata ŝanĝo|klimatan ŝanĝiĝon]]<ref>[http://www.fao.org/docrep/010/a0701e/a0701e00.htm Steinfeld et al. 2006], 3, 74.</ref>. Brutobredado konsumis 1.174 milionojn da tunoj da manĝaĵo en 2002, inkluzive 7,6 milionojn da tunoj da fiŝo kaj 670 milionojn da tunoj da cerealoj, unu triono de la tutmonda cereala rikolto, kaj en 2001 konsumis 45 milionojn da tunoj da radikoj kaj legomoj kaj 17 milionoj da tunoj.<ref>[http://www.fao.org/docrep/010/a0701e/a0701e00.htm Steinfeld et al. 2006], 12, 42. The roots, vegetables and pulses are mostly [[cassava]], potatoes, sweet potatoes, cabbage, [[Cooking banana|plantain]], peas, and beans.</ref> Ekde 2006, la brut-industrio konsistigis naŭ procenton de [[karbona dioksido |antropogenaj karbondioksiditoj]], 37 procentojn de [[metano]], 65 procenton de [[Ridgaso|nitrosa oksido]] kaj 68 procenton de [[amoniako]]. Brutaj reziduoj elsendis 30 milionojn da tunoj da amoniakono jare, kio estas implikita en la produktado de [[acida pluvo]]. Studo de 2017 publikigita en la revuo ''[[Carbon Balance and Management]]'' trovis ke la tutmondaj emisioj de bestaj agrikulturaĵoj estas 11% pli altaj ol antaŭaj taksoj bazitaj sur datumoj de la [[Interregistara Spertularo pri Klimata Ŝanĝiĝo]]. Studo de junio de 2018 publikigita en ''[[Science]]'' asertis, ke la adopto de plant-bazitaj dietoj nur en Usono povus tranĉi emisiojn de [[Forceja efiko|forcejaj gasoj]] je 61% al 73%, kaj la tutmonda adopto de vegana dieto reduktus la uzon de agrikultura tero ĝis 75 %.<ref>[http://www.fao.org/docrep/010/a0701e/a0701e00.htm Steinfeld et al. 2006], 272.</ref><ref>[http://www.epa.gov/climatechange/Downloads/ghgemissions/US-GHG-Inventory-2011-Complete_Report.pdf "Inventory of U.S. greenhouse gas emissions and sinks: 1990–2009"], United States Environmental Protection Agency, 2011.</ref>

Raporto de [[Unuiĝintaj Nacioj|UN]] de 2010, ''Taksante la Mediajn Efikojn de Konsumo kaj Produktado'', argumentis, ke bestaj produktoj "ĝenerale postulas pli da rimedoj kaj kaŭzas pli altajn eligaĵojn ol plant-bazitaj alternativoj"<ref name=UNEP2010>[https://web.archive.org/web/20120616221700/http://www.unep.org/resourcepanel/Portals/24102/PDFs/PriorityProductsAndMaterials_Report.pdf ''Assessing the Environmental Impacts of Consumption and Production''], International Panel for Resource Management, United Nations Environment Programme, Junio 2010.</ref>. Ĝi proponis forigon de bestaj produktoj por redukti ekologian damaĝon.<ref name=UNEP2010/> Studo de la [[Universitato Cornell]] de 2007 konkludis, ke vegetaraj dietoj uzas la plej malgrandan teron pokape, sed postulas pli altan kvaliton de terpecoj ol necese por nutri bestojn. Studo el 2015 eldonita en ''Science of the Total Environment'' determinis, ke signifa perdo de la biodiverseco povas esti atribuita al la kreskanta postulo je viando, kiu estas signifa akcelilo por la [[senarbarigo]] kaj [[habitatodetruo]], kun specifaraj habitatoj konvertitaj al [[agrikulturo]] por [[Bredado|brutobredado]]. Studo de la [[WWF|World Wildlife Fund]] (2017) trovis, ke 60% de la perdo de biodiverseco povas esti atribuita al la vasta skalo de manĝkultivo necesa por subteni dekojn da miliardoj da farmaj bestoj, kio metas grandegan streĉon sur naturaj rimedoj, kio rezultigas vastan perdon de teroj kaj specioj.Brutaro konsistigas 60% de la biomaso de ĉiuj [[mamuloj]] sur la tero, sekvata de homoj (36%) kaj sovaĝaj mamuloj (4%). Koncerne birdojn, 70% estas hejmigitaj, kiel la [[Kortobirdo|kortobirdoj]], dum nur 30% estas sovaĝaj.<ref>{{Cite news|last=Carus|first=Felicity|date=2 June 2010|title=UN urges global move to meat and dairy-free diet|url=https://www.theguardian.com/environment/2010/jun/02/un-report-meat-free-diet|dead-url=no|work=The Guardian|archive-url=https://web.archive.org/web/20180303145344/https://www.theguardian.com/environment/2010/jun/02/un-report-meat-free-diet|archive-date=3 March 2018|access-date=3 March 2018}}[http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=628&ArticleID=6595&l=en&t=long "Energy and Agriculture Top Resource Panel's Priority List for Sustainable 21st Century"], United Nations Environment Programme (UNEP), Brussels, 2 June 2010.</ref> En novembro 2017, 15.364 tutmondaj sciencistoj subskribis averton al la homaro, kiu alvokas, interalie, "antaŭenigi dietajn ŝanĝojn al plejparte planto-bazitaj manĝaĵoj". Laŭ studo de julio de 2018 en ''[[Science]]'', vianda konsumo pliiĝos kiel rezulto de homa kreska loĝantaro kaj kreskanta riĉeco, kiu pliigos emisiojn de forcejaj gasoj<ref>{{cite news |last=Gander |first=Kashmira |date=1 June 2018 |title=Want to Save the Planet? Go Vegan, Study Says |url=http://www.newsweek.com/want-save-planet-go-vegan-study-says-952789|work=Newsweek |location= |access-date=2 June 2018 }}</ref> kaj plu reduktos biodiversecon.<ref>Heinz-Ulrich Neue, [http://www.ciesin.org/docs/004-032/004-032.html "Methane emission from rice fields"], ''BioScience'', 43(7), 1993, 466–473; Tim Hirsch, [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4604332.stm "Plants revealed as methane source"], BBC News, 11 January 2006.</ref>

 

 

=== Feminisma veganismo ===

==== Pioniroj ====

Unu el la ĉefaj aktivuloj kaj kleruloj pri feminismaj bestaj rajtoj estas [[Carol J. Adams]]. Ŝia plej elstara verko, ''The Sexual Politics of Meat: A Feminist-Vegetarian Critical Theory'' (1990), kaŭzis tion, kio poste fariĝis movado por la [[bestaj rajtoj]], kiam ŝi rimarkis la rilaton inter [[feminismo]] kaj viandokonsumo. Ekde la publikigado de ''The Sexual Politics of Meat ''<ref>{{Cite news|last=Adams|first=C. J.|title=Why feminist-vegan now?|journal=Feminism & Psychology|language=en|volume=20|issue=3|pages=302–317|doi=10.1177/0959353510368038|year=2010}}</ref>, Adams publikigis plurajn aliajn verkojn inkluzive de eseoj, libroj kaj ĉefaj paroladoj. En unu el ŝiaj paroladoj, "Kial feminisma vegano nun?", adaptita el ŝia originala parolado ĉe la konferenco "Minding Animals" en [[Newcastle (Aŭstralio)|Newcastle]], [[Aŭstralio]] (2009), Adams deklaris ke "la ideo pri ekzisto de ligo inter [[feminismo]] kaj [[vegetarismo]] venis [ al ŝi] en oktobro 1974", por ilustri, ke la koncepto de feminisma veganismo daŭras preskaŭ duonjarcente.<ref name=":1">{{Cite news|last=Duvnjak|first=Angella|date=6 September 2011|title=Joining the Dots: Some Reflections on Feminist-Vegan Political Practice and Choice|url=https://www.outskirts.arts.uwa.edu.au/volumes/volume-24/duvnjak|access-date=7 March 2018|journal=Outskirts|publication-date=May 2011|volume=24|archive-url=https://archive.is/20180308035756/https://www.outskirts.arts.uwa.edu.au/volumes/volume-24/duvnjak|archive-date=8 March 2018|dead-url=yes|df=dmy-all}}</ref> Aliaj aŭtoroj ankaŭ metis paralele la ideojn de Adams dum ili pligrandiĝis al ili. Angella Duvnjak deklaras "Aliĝi al la Punktoj: Kelkaj Interkonsiliĝoj pri Feminisma-Vegana Politika Praktiko kaj Elekto" ke ŝi renkontis kontraŭstaron al la rilato de feminismaj kaj veganismaj idealoj, kvankam la ligo ŝajnis pli ol evidenta al ŝi kaj al aliaj fakuloj (2011).<ref>{{Cite news|last=Hamilton|first=Carrie|title=sex, work, meat: the feminist politics of veganism|journal=Feminist Review|language=en|volume=114|issue=1|pages=112–129|doi=10.1057/s41305-016-0011-1|year=2017}}</ref> Aliaj akademianoj prilaboras la rilatojn inter feminismo, kiel Carrie Hamilton kiu faras la ligon al sekslaboristoj kaj bestaj reproduktaj rajtoj. Multaj aliaj fakuloj pri feminisma vegana filozofio daŭre aldonas al la argumentoj, ke Adams, Duvnjak kaj Hamilton unue prezentis.

 

==== Bestaj kaj homaj misuzoj estas paralelaj ====

Kelkaj el la ĉefaj konceptoj pri feminisma veganismo estas tiu rilato inter la perforto kaj subpremo de bestoj. Ekzemple, Marjorie Spiegal komparas la konsumon aŭ servutecon de bestoj por homa akiro kun sklaveco. Bestoj estas aĉetitaj de bredisto, uzata por persona profito, aŭ por plia reproduktado aŭ manlaboro, kaj poste forĵetata plej ofte uzata kiel nutraĵo. Ĉi tiu kapitalisma uzo de bestoj por persona profito restis forta, malgraŭ la laboro de aktivuloj pri bestaj rajtoj kaj de la ekologiaj feministoj.<ref name=VTS/>

 

 

Plejparte [[mielo]] estas evitata, aliflanke kelkaj opinias, ke [[abelo]]j ne estas suferkapablaj. Plejparte senledaj alternativoj estas preferataj, sed iuj plu aĉetas ledajn ŝuojn, argumentante per la "granda troproduktado de ledo" kiel flanka produkto de la viando- kaj laktoproduktado, kiu ne estus malpliigita, se kelkaj ŝuoj malpli estus mendataj.

Plumaj kusenoj kaj jakoj estas ankaŭ evitataj. Lano estas opiniata kiel kaŭzo por frua morto kaj parte sufero de bestoj. Mondo sen ĉaso kaj testoj sur bestoj estas alstrebinda idealo. Ĝenerale inter veganoj ĉiuj kondutoj estas esplorataj laŭ suferevitebleco, do ankaŭ bestoparkoj, cirkoj ktp.<ref>{{cite book |last=Heynen |first=Nik |date=2010-05-01 |title=Cooking up Non-violent Civil-disobedient Direct Action for the Hungry: 'Food Not Bombs' and the Resurgence of Radical Democracy in the US |journal=Urban Studies |issn=0042-0980 |doi=10.1177/0042098009360223 |volume=47 |issue=6 |pages=1225–1240 |url=http://usj.sagepub.com/content/47/6/1225}}</ref>

 

 

== Veganismo kaj Esperanto ==

Pri [[Vegetarismo]], pli frua movado, antaŭ ol la apero de Vegana Societo, aperis du pozitivaj artikoloj, en la 19-a jarcento, ĉe [[La Esperantisto]]. Tiuj artikoloj plu aperis, fare de Zamenhof, en la [[Fundamenta Krestomatio]]: La rakonto “La hejmo de la metiisto” kaj la artikolo “Kio estas vegetarismo?”.

 

 

En la 4-a Kongreso de [[Internacia Vegetarana Unuiĝo]] en 1913 en [[Hago]], Esperanto estis unu el la 5 oficialaj lingvoj. En 1914 aperis la unua numero de la esperanta gazeto “Vegetarano”, redaktita de Oskar Bünemann. De 1927 ĝis 1932 la gazeto estis samtempe oficiala organo de IVU. Tiutempe ĝi enhavis internaciajn informojn pri vegetarismo ne nur en Esperanto, sed ankaŭ en la angla, franca kaj germana. Pro financaj kialoj IVU ĉesis eldoni la gazeton en 1932.

Veganismo ne estas fremda fenomeno en la [[Esperanto-movado|esperanta movado]]. Multaj esperantistoj estas veganoj kaj tre ofte eblas ĉeesti prelegojn pri veganismo dum lokaj kaj internaciaj esperantaj aranĝoj, elekti eĉ pli malmultekoste veganajn manĝojn dum kongresoj kaj internaciaj aranĝoj. Kelkaj retpaĝaroj diskonigas vegetarajn ([[Bonan Apetiton|BonanApetiton]]) kaj veganajn ([[VeganArto]]) receptojn kaj artikolojn rilatajn al veganismo. [[Tutmonda Esperantista Vegetarana Asocio|TEVA]] estas inter la plej malnovaj organizoj de la Esperanto-movado. Ĝi eldonas revuon kaj kunvenas okaze de UK-oj kaj dum vegetaranaj aranĝoj ĝi ofte estas reprezentita.

Tri libroj veganaj verkitaj de [[Lode Van de Velde]] aperis en esperanto: ''Kial kaj kiel manĝi vegane?'' Sugestoj pri nutrado kiu ne endanĝerigas kaj suferigas la bestojn. ''Manĝeblaj sovaĝaj plantoj'' kaj ''La Vegetara Leono'' Facila rakonto por infanoj. Kun aldona raporteto pri vere ekzistinta vegetara leono, plus kelkaj receptoj por vegetaraj manĝaĵoj. Kelkaj konataj esperantistoj kiel ekzemple la germana muzikisto kaj kantisto [[Jonas Marx|Jonny M]], estas veganoj.