Vikipedio

Veganismo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
sen garantio: iom da ordigo de la referencoj
eNeniu resumo de redakto
Linio 57:
Dum la sekvaj jardekoj oni vidis esploradon de grupo de sciencistoj kaj kuracistoj en Usono, inkluzive de kuracistoj [[Dean Ornish]], [[Caldwell Esselstyn]], [[Neal D. Barnard]], [[John A. McDougall]], [[Michael Greger]], kaj [[Biokemio|biokemiisto]] [[T. Colin Campbell]], kiu argumentis ke dietoj kiuj baziĝas sur bestaj grasaĵoj kaj bestaj proteinoj, kiel la okcidenta patrono, malutilis sanon.<ref>'''For health professionals' interest in vegetarian diets in the last quarter of the 20th century:''' Donna Maurer, ''Vegetarianism: Movement or Moment?'', Temple University Press, 2002, 23; for Ornish and Barnard, 99–101.
'''For McDougall:''' Karen Iacobbo, Michael Iacobbo, ''Vegetarians and Vegans in America Today'', Greenwood Publishing Group, 2006, 75.
'''For Ornish, Campbell, Esselstyn, Barnard, and Greger:''' [[Kathy Freston]], ''Veganist'', Weinstein Publishing, 2011. Ornish, from [https://books.google.com/books?id=E8XpM5fFBrYC&pg=PA21 21]; Campbell, [https://books.google.com/books?id=E8XpM5fFBrYC&pg=PA41 41]; Esselstyn, [https://books.google.com/books?id=E8XpM5fFBrYC&pg=PA57 57]; Barnard, [https://books.google.com/books?id=E8XpM5fFBrYC&pg=PA73 73]; Greger, [https://books.google.com/books?id=E8XpM5fFBrYC&pg=PA109 109].</ref> Ili produktis serion de libroj, kiuj rekomendas veganajn aŭ vegetarajn dietojn, inkluzive de McDougall, ''The McDougall Plan'' (1983), [[John Robbins]] ''Diet por New America'' (1987)<ref>For McDougall Plan: Iacobbo and Iacobbo 2006, 75; for Robbins: Wright 2015, 35, and
Preece 2008, [https://books.google.com/books?id=uMnubkF5HjAC&pg=PA327 327]; for Ornish: Maurer 2002, 99–101.</ref>, kiu asociis viandon per media damaĝo, kaj Dro. Dean Ornish ''Program for Reversing Heart'' (1990). En 2003 du gravaj usonaj dietaj asocioj indikis, ke bone planitaj veganaj dietoj taŭgas por ĉiuj vivaj stadioj.<ref>Joan Sabaté, [http://ajcn.nutrition.org/content/78/3/502S.long "The contribution of vegetarian diets to health and disease: a paradigm shift?"], ''The American Journal of Clinical Nutrition'', 78(3), septembro 2003, 502S–507S.
[http://www.andjrnl.org/article/S0002-8223%2803%2900294-3/fulltext "Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets"], ''Journal of the American Dietetic Association'', 103(6), junio 2003, paĝoj 748–765. </ref> Ĉi tio sekvis la filmon ''[[Teranoj|Earthlings]]'' (2005), ''[[The China Study]]'' (2005) de Campbell, Skinny Bitch de 2005, Rory Freedman kaj Kim Barnouin, [[Eating Animals]] (2009) de [[Jonathan Safran Foer]], kaj la filmo [[Forks over Knives]] (2011).<ref>'''For Freedman and Barnouin:''' Wright 2015, 104; for ''Earthlings'': Wright 2015, 149.
'''For Campbell and Esselstyn:''' {{Citaĵo el la reto|url=http://thechart.blogs.cnn.com/2011/08/25/becoming-heart-attack-proof/|titolo=Gupta: Becoming heart attack proof|familia nomo=Gupta|persona nomo=Sanjay|aŭtoroligilo=Sanjay Gupta|dato=25-a de aŭgusto2011|eldoninto=[[CNN]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180312220402/http://thechart.blogs.cnn.com/2011/08/25/becoming-heart-attack-proof/|arkivdato=12-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}
'''For ''Eating Animals'':''' {{Citaĵo el novaĵo|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/11/20/AR2009112001684.html|titolo=Book Review: ''Eating Animals'' by Jonathan Safran Foer|familia nomo=Yonan|persona nomo=Joe|dato=22 novembro 2009|website=[[The Washington Post]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180312220800/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/11/20/AR2009112001684.html|arkivdato=12-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}
'''For Esselystyn and ''Forks over Knives'':''' {{Citaĵo el la reto|url=http://www.cnn.com/2011/HEALTH/08/19/heart.attack.proof.diet/|titolo=The 'heart attack proof' diet?|familia nomo=Martin|persona nomo=David S.|dato=25 novembro 2011|eldoninto=CNN|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180312221202/http://www.cnn.com/2011/HEALTH/08/19/heart.attack.proof.diet/|arkivdato=12-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref>
 
En la [[1980-aj jaroj|1980-aj jaroj,]] veganismo asociiĝis kun [[punka subkulturo]] kaj [[Politika ideologio|ideologioj]], precipe [[Rektaj punkoj|rektaj punkoj en Usono]]<ref>{{citaĵo el libro|familia nomo=Haenfler|persona nomo=Ross|titolo=Straight Edge: Hardcore Punk, Clean Living Youth, and Social Change|jaro=2006|eldoninto=Rutgers University Press|isbn=978-0-8135-3851-8|ref=harv|paĝoj=53, 427–8}}</ref>, kaj [[anarkia punko | anarkiaj punkoj]] en Britio.<ref>{{Citaĵo el libro|familia nomo=Tilbürger|persona nomo=Len|kunaŭtoroj=Kale, Chris P.|jaro=2014|titolo='Nailing Descartes to the Wall': animal rights, veganism and punk culture|url=https://theanarchistlibrary.org/library/len-tilburger-and-chris-p-kale-nailing-descartes-to-the-wall-animal-rights-veganism-and-punk-cu|type=[[Zine]]|eldoninto=Active Distribution|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180312223555/https://theanarchistlibrary.org/library/len-tilburger-and-chris-p-kale-nailing-descartes-to-the-wall-animal-rights-veganism-and-punk-cu|arkivdato=12-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018|via=The Anarchist Library}}</ref> Ĉi tiu asocio daŭras ĝis la [[21-a jarcento]], kiel montris la eminenteco de veganaj punkaj eventoj kiel ekzemple [[Fluff Fest]] en [[Eŭropo]].<ref name="sober">{{citaĵo el libro|url=https://books.google.cz/books?id=YWb7BgAAQBAJ&pg=PA137#v=onepage&q&f=false|titolo=Sober Living for the Revolution: Hardcore Punk, Straight Edge, and Radical Politics|page=137|familia nomo=Kuhn|persona nomo=Gabriel|eldoninto=PM Press|dato=2010|isbn=978-1604860511|aŭtoroligilo=Gabriel_Kuhn|accessdatoalirdato=7-a de oktobro 2017}}</ref>
 
=== Ĉefa tendenco: 2010-aj jaroj ===
[[Dosiero:Vegetarianism and veganism page views, Wikipedia.jpg|eta|Intereso pri veganismo en la 2010-aj jaroj estis reflektita en Vikipedio, kie veganaj paĝoj ricevis pli da vidoj ol vegetaraj]]
Intereso pri veganismo en la [[2010-aj jaroj]]<ref name="Early2010sMainstreaming">{{Citaĵo el la reto|url=https://www.cbsnews.com/news/vegan-diets-become-more-popular-more-mainstream/|titolo=Vegan Diets Become More Popular, More Mainstream|dato=5 -a de januaro 2011|eldoninto=[[CBS News]]|agency=[[Associated Press]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180301171201/https://www.cbsnews.com/news/vegan-diets-become-more-popular-more-mainstream/|arkivdato=1-a de marto 2018|alirdato=1-a de marto 2018}}{{Citaĵo el la reto|url=http://www.cbc.ca/news/canada/from-pro-athletes-to-ceos-and-doughnut-cravers-the-rise-of-the-vegan-diet-1.1049116|titolo=From pro athletes to CEOs and doughnut cravers, the rise of the vegan diet|familia nomo=Nijjar|persona nomo=Raman|dato=4-a de junio 2011|eldoninto=[[CBC News]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180301170652/http://www.cbc.ca/news/canada/from-pro-athletes-to-ceos-and-doughnut-cravers-the-rise-of-the-vegan-diet-1.1049116|arkivdato=1-a de marto 2018|alirdato=1-a de marto 2018}}{{Citaĵo el la reto|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/no-meat-no-dairy-no-problem-is-2014-the-year-vegans-become-mainstream-9032064.html|titolo=No meat, no dairy, no problem: is 2014 the year vegans become mainstream?|familia nomo=Molloy|persona nomo=Antonia|dato=31-a de decembro 2013|website=[[The Independent]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180322231210/https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/no-meat-no-dairy-no-problem-is-2014-the-year-vegans-become-mainstream-9032064.html|arkivdato=22-a de marto 2018|alirdato=22-a de marto 2018}}</ref><ref name="Late2010sMainstreaming">{{Citaĵo el novaĵo|url=https://www.theglobeandmail.com/life/food-and-wine/food-trends/vegan-cuisine-moves-into-the-mainstream/article22430440/|titolo=Vegan cuisine moves into the mainstream&nbsp;– and it's actually delicious|familia nomo=Tancock|persona nomo=Kat|dato=13 -a de januaro 2015|website=[[The Globe and Mail]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180301165409/https://www.theglobeandmail.com/life/food-and-wine/food-trends/vegan-cuisine-moves-into-the-mainstream/article22430440/|arkivdato=1-a de marto 2018|alirdato=1-a de marto 2018}}{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Crawford|persona nomo=Elizabeth|dato=17-a de marto 2015|titolo=Vegan is going mainstream, trend data suggests|url=https://www.foodnavigator-usa.com/Article/2015/03/17/Vegan-is-going-mainstream-trend-data-suggests|website=FoodNavigator-USA|eldoninto=William Reed Business Media|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180414003926/https://www.foodnavigator-usa.com/Article/2015/03/17/Vegan-is-going-mainstream-trend-data-suggests|arkivdato=14-a de aprilo 2018|alirdato=13-a de aprilo 2018}}{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Oberst|persona nomo=Lindsay|dato=18 -a de januaro 2018|titolo=Why the Global Rise in Vegan and Plant-Based Eating Isn't A Fad (600% Increase in U.S. Vegans + Other Astounding Stats)|url=https://foodrevolution.org/blog/vegan-statistics-global/|department=Future of Food|website=Food Revolution Network|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180414003918/https://foodrevolution.org/blog/vegan-statistics-global/|arkivdato=14-a de aprilo 2018|alirdato=13-a de aprilo 2018}}{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Jones-Evans|persona nomo=Dylan|dato=24 -a de januaro 2018|titolo=The rise and rise of veganism and a global market worth billions|url=https://www.walesonline.co.uk/business/business-opinion/rise-rise-veganism-global-market-14199168| eldoninto= eldoninto ''Media Wales''|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180414005141/https://www.walesonline.co.uk/business/business-opinion/rise-rise-veganism-global-market-14199168|arkivdato=14-a de aprilo 2018|alirdato=13-a de aprilo 2018}}</ref><ref name=Pendergrast>Nick Pendergrast, "Environmental Concerns and the Mainstreaming of Veganism", en T. Raphaely (eld.), ''Impact of Meat Consumption on Health and Environmental Sustainability'', IGI Global, 2015, [https://books.google.com/books?id=Gkz-CgAAQBAJ&pg=PA106 106].</ref> especially in the latter half.<ref name="Late2010sMainstreaming"/><ref name="Hancox2018">{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Hancox|persona nomo=Dan|dato=1-a de aprilo 2018|titolo=The unstoppable rise of veganism: how a fringe movement went mainstream|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2018/apr/01/vegans-are-coming-millennials-health-climate-change-animal-welfare|verkaĵo=The Guardian|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180402155807/https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2018/apr/01/vegans-are-coming-millennials-health-climate-change-animal-welfare|arkivdato=2-a de aprilo 2018|alirdato=2-a de aprilo 2018}}</ref> estis reflektita en Vikipedio, kie veganaj paĝoj ricevis pli da vizitoj ol vegetaraj.
La vegana dieto iĝis ĉiam pli ĉefa en la 2010-aj jaroj, precipe en ĉi-lasta duono. ''[[The Economist]]'' deklaris 2019 "la jaron de la vegano".<ref name="parkerECON">{{citaĵo el la reto |familia nomo=Parker |persona nomo=John |titolo=The year of the vegan|url=https://worldin2019.economist.com/theyearofthevegan|eldoninto=The Economist |accessdatoalirdato=19-a de februaro 2019}}</ref> La [[Eŭropa Parlamento]] difinis la signifon de vegano por nutraĵ-etikedoj en 2010, valida ekde 2015.<ref>[http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7-TA-2010-0222&language=EN&ring=A7-2010-0109 "European Parliament legislative resolution of 16-a de junio 2010"], European Parliament: "The term 'vegan' shall not be applied to foods that are, or are made from or with the aid of, animals or animal products, including products from living animals."</ref> Restoraciaj ĉenoj komencis marki veganajn produktojn en siaj menuoj kaj superbazaroj plibonigis la selektadon de veganaj pretigitaj manĝaĵoj.<ref>Rynn Berry, "Veganism", ''The Oxford Companion to American Food and Drink'', Oxford University Press, 2007, [https://books.google.com/books?id=AoWlCmNDA3QC&pg=PA604 604–605].</ref> La [[Angla lingvo|anglalingva]] artikolo ĉe [[Anglalingva Vikipedio|Vikipedio]] pri veganismo estis rigardita 73,000 fojojn en [[aŭgusto]] 2009 sed 145,000 fojojn en aŭgusto 2013; artikoloj pri veganismo estis rigarditaj pli dum ĉi tiu periodo ol artikoloj pri vegetarismo en la Vikipedio de la [[Anglalingva Vikipedio|angla]], [[Franclingva Vikipedio|franca]], [[Germanlingva Vikipedio|germana]], [[Portugallingva Vikipedio|portugala]], [[Ruslingva Vikipedio|rusa]] kaj [[Hispanlingva Vikipedio|hispana]] lingvoj.<ref name=pageviews>[http://www.boell.de/sites/default/files/meat_atlas2014.pdf ''Meat Atlas''] [https://web.archive.org/web/20140111043541/http://www.boell.de/sites/default/files/meat_atlas2014.pdf arkivigita laŭ stato de januaro 2014], Heinrich Böll Foundation, Friends of the Earth Europe, 2014, 57.{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Chalabi|persona nomo=Mona|aŭtoroligilo=Mona Chalabi|dato=9 -a de januaro 2014|titolo=Meat atlas shows Latin America has become a soybean empire|url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2014/jan/09/meat-atlas-latin-america-soybean-empire-food|verkaĵo=The Guardian|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313000311/https://www.theguardian.com/news/datablog/2014/jan/09/meat-atlas-latin-america-soybean-empire-food|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref> En 2016 [[guglo]]-serĉoj pri "vegano" plialtiĝis je 90%, 32 procentoj pli ol la antaŭa jaro.<ref name=pageviews/>
 
La tutmonda imitaĵa merkato kreskis je 18% inter 2005 kaj 2010,<ref>{{Citaĵo el novaĵo|dato=4 -a de januaro 2017|titolo=Google Trends shows 90% increase in 'vegan' searches in 2016|url=http://www.veganfoodandliving.com/google-trends-shows-90-increase-in-vegan-searches-in-2016/|verkaĵo=Vegan Food & Living|eldoninto=Anthem Publishing|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180403205457/http://www.veganfoodandliving.com/google-trends-shows-90-increase-in-vegan-searches-in-2016/|arkivdato=3-a de aprilo 2018|alirdato=3-a de aprilo 2018}}</ref> kaj en Usono je 8 procento<ref name=Burt18May2012>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/is-this-the-end-of-meat-7765871.html|titolo=Is this the end of meat?|familia nomo=Burt|persona nomo=Kate|dato=18-a de majo 2012|website=The Independent|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180312235936/https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/is-this-the-end-of-meat-7765871.html|arkivdato=12-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref> inter 2012 kaj 2015, ĝis 553 milionoj da [[Usona dolaro|usonaj dolaroj]] jare. La ''De Vegetarische Slager'', la unua konata vegetara buĉisto, vendante imitajn viandojn, malfermiĝis en [[Nederlando]]<ref name=Shah8Jan2016>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Shah|persona nomo=Allie|dato=8 -a de januaro 2016|titolo=Nation's first vegan butcher shop to open in Minneapolis Jan. 23|url=http://www.startribune.com/nation-s-first-vegan-butcher-shop-to-open-in-minneapolis-jan-23/364641531/|verkaĵo=Star Tribune|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313000004/http://www.startribune.com/nation-s-first-vegan-butcher-shop-to-open-in-minneapolis-jan-23/364641531/|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref> en 2010, dum la unua vegana buĉisto de Usono, la ''Herbivora Butcher'', malfermiĝis en [[Mineapolo]] en 2016<ref name=Burt18May2012/><ref>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Walraven|persona nomo=Michel|dato=14-a de septembro 2011|titolo=Vegetarian butchers make a killing|url=https://www.rnw.nl/english/article/vegetarian-butchers-make-a-killing|dead-url=yes|eldoninto=Radio Nederland Wereldomroep / Radio Nederlando Tutmonda Worldwide|arkivurl=https://web.archive.org/web/20140404112944/https://www.rnw.nl/english/article/vegetarian-butchers-make-a-killing|arkivdato=4-a de aprilo 2014|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref>. Antaŭ 2016, kvardek naŭ procentoj de usonanoj trinkis vegetaĵan lakton, kvankam 91 procentoj ankoraŭ trinkis bovinan lakton. En [[Unuiĝinta Reĝlando|Britio]], la vegetaĵa lakto-merkato pliiĝis je 155 procentoj en du jaroj, el 36 milionoj da litroj en 2011 ĝis 92 milionoj en 2013.<ref name=Shah8Jan2016/><ref>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Locker|persona nomo=Melissa|dato=7 -a de januaro 2016|titolo=A Vegan 'Butcher Shop' Is Opening in Minnesota|url=http://time.com/4171727/a-vegan-butcher-shop-is-opening-in-minnesota/|verkaĵo=[[Time|TIME]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313002730/http://time.com/4171727/a-vegan-butcher-shop-is-opening-in-minnesota/|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Gajanan|persona nomo=Mahita|dato=29 -a de januaro 2016|titolo=The Herbivorous Butcher: sausage and steak – but hold the slaughter|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2016/jan/29/the-herbivorous-butcher-minneapolis-minnesota-vegan-meats|verkaĵo=The Guardian|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313002813/https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2016/jan/29/the-herbivorous-butcher-minneapolis-minnesota-vegan-meats|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref> La lando spertis 185% pliigon en novaj veganaj produktoj inter 2012 kaj 2016. En 2011, la unuaj veganaj superbazaroj en [[Eŭropo]] aperis en [[Germanio]]: Vegilicious en [[Dortmund]] kaj [[Veganz]] en [[Berlino]].
 
Veganismo kreskis ankaŭ laŭ populareco en [[Honkongo]] kaj [[Ĉeftera Ĉinio|kontienta Ĉinio]], precipe inter [[Y-Generacio|jarmiluloj]]<ref name="HongKong2017">{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Moon|persona nomo=Louise|dato=28-a de oktobro 2017|titolo=Inside Hong Kong’s growing appetite for veganism|url=http://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/2117326/inside-hong-kongs-growing-appetite-veganism|department=Hong Kong (Health & Environment)|verkaĵo= verkaĵo ''South China Morning Post|eldoninto= eldoninto grupo ''Alibaba''|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180410210738/http://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/2117326/inside-hong-kongs-growing-appetite-veganism|arkivdato=10-a de aprilo 2018|alirdato=10-a de aprilo 2018|quote=In contrast, Hong Kong residents in 2015 consumed the highest amount of meat and seafood in the world, at 140kg per capita, a study by global market research company Euromonitor found. Yet in the five years from 2015 to 2020, China's vegan market is expected to rise by more than 17 per cent – marking the fastest growth rate internationally in that period and offering proof the trend has filtered into the region in recent years.}}</ref>. Oni taksas, ke la ĉina vegana merkato kreskos pli ol 17 procentojn inter 2015 kaj 2020, kiu estas atendita kiel "la plej rapida kreskiga kurzo internacie en tiu periodo". Ĉi tio superas la antaŭviditan kreskon en la dua kaj tria plej rapide kreskantaj veganaj merkatoj internacie en la sama periodo, la [[Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]] (10,6%) kaj Aŭstralio (9,6%). Entute, ekde 2016, la plej granda parto de veganaj konsumantoj tutmonde nuntempe vivas en Azia [[Pacifiko]] kun 9 procentoj de homoj sekvantaj veganan dieton.<ref name=MintelApril2016>{{Citaĵo el novaĵo|dato=April 2016|titolo=US sales of dairy milk turn sour as non-dairy milk sales grow 9% in 2015|url=https://www.mintel.com/press-centre/food-and-drink/us-sales-of-dairy-milk-turn-sour-as-non-dairy-milk-sales-grow-9-in-2015|dead-url=yes|eldoninto= eldoninto ''Mintel''|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180126012935/https://www.mintel.com/press-centre/food-and-drink/us-sales-of-dairy-milk-turn-sour-as-non-dairy-milk-sales-grow-9-in-2015|arkivdato=26 -a de januaro 2018|alirdato=12-a de marto 2018.}}</ref>
[[Dosiero:Veganz, Warschauer Straße 33, Berlin, September 2014.jpg|eta|maldekstra|250px|[[Veganz]] en [[Berlino]], la unua vegana superbazaro en [[Eŭropo]].]]
Kontraŭ la bildo de mem-senigo montrita de aktivuloj por la bestaj rajtoj, veganismo estis promociita kiel ŝikeca afero; en 2015, la redaktisto de [[Yahoo!]] Manĝado deklaris ke ĝi fariĝis "varo"<ref>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Gordinier|persona nomo=Jeff|dato=29-a de septembro 2015|titolo=Vegans Go Glam|url=https://www.nytimes.com/2015/09/30/dining/vegan-diet-lifestyle-recipes.html|verkaĵo=The New York Times|loko=Calabasas, California|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313061550/https://www.nytimes.com/2015/09/30/dining/vegan-diet-lifestyle-recipes.html|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=13-a de marto 2018;}}</ref>. [[Famulo|Famuloj]], [[Atleto|atletoj]], kaj [[Politikisto|politikistoj]] adoptis veganajn dietojn, kelkaj serioze, aliaj nur portempe.<ref>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Holpuch|persona nomo=Amanda|dato=26 novembro 2013|titolo=Al Gore follows Bill Clinton's lead with apparent turn to veganism |url=https://www.theguardian.com/world/2013/nov/26/al-gore-goes-vegan-bill-clinton|verkaĵo=The Guardian|loko=Novjorko|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313062347/https://www.theguardian.com/world/2013/nov/26/al-gore-goes-vegan-bill-clinton|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=13-a de marto 2018}}{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Stein|persona nomo=Joel |dato=4-a de novembro 2010|titolo=The Rise of the Power Vegans|url=https://www.businessweek.com/magazine/content/10_46/b4203103862097.htm |verkaĵo=Bloomberg Businessweek|arkivurl=https://web.archive.org/web/20120128224823/http://www.businessweek.com/magazine/content/10_46/b4203103862097.htm|arkivdato=28 -a de januaro 2012|alirdato=13-a de marto 2018}}</ref> La ideo pri "fleksebla vegano" gajnis monon: la kolumnisto pri nutrado de [[The New York Times]], Mark Bittman, en '' VB6'' (2013), rekomendis manĝi veganan manĝon ĝis la 6-a ptm.<ref name=Mesure8Dec2013/> <ref name=Guttman4Oct2013>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Guttman|persona nomo=Amy|dato=4-a de oktobro 2013|titolo=Meat-Drenched Oktoberfest Warms To Vegans|url=https://www.npr.org/sections/thesalt/2013/10/04/229181556/meat-drenched-oktoberfest-warms-to-vegans|department=The Salt|eldoninto=NPR|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313070451/https://www.npr.org/sections/thesalt/2013/10/04/229181556/meat-drenched-oktoberfest-warms-to-vegans|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=13-a de marto 2018}}</ref> En 2013, la [[Oktobrofesto|Oktoberfesto]] en [[Munkeno]], tradicie afero pri viandaĵoj, ofertis veganajn pladojn por la unua fojo en ĝia 200-jara historio.<ref name=Khomami8Feb2015>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Khomami|persona nomo=Nadia|dato=8-a de februaro 2015|titolo=From Beyoncé to the Baftas, vegan culture gets star status|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2015/feb/08/veganism-celebrities-baftas-beyonce-health-animal-welfare|verkaĵo=The Guardian|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313002807/https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2015/feb/08/veganism-celebrities-baftas-beyonce-health-animal-welfare|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018|quote=In 2012 there were an estimated 150,000 vegans in the UK, a number thought to have increased dramatically. Mintel's 2014 report on the market for dairy drinks, milk and cream, showed the non-dairy market jumping from 36m litres in 2011 to 92m litres in 2013, an increase of 155%. Plant-based, non-dairy foods are worth £150.6m a year and sales of soya-based alternatives to yoghurt are rising by 8% year on year.}}</ref><ref>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Wandel|persona nomo=Hannah|editor-familia nomo=Witkop|editor-persona nomo=Nathan|dato=10-a de marto 2011|titolo=Europe's first vegan supermarket opens in Dortmund|url=http://www.dw.com/en/europes-first-vegan-supermarket-opens-in-dortmund/a-14903137|dead-url=yes|eldoninto=[[Deutsche Welle]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180127090327/http://www.dw.com/en/europes-first-vegan-supermarket-opens-in-dortmund/a-14903137|arkivdato=27 -a de januaro 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref><ref name=Mesure8Dec2013>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Mesure|persona nomo=Susie|dato=8-a de decembro 2013|titolo=Veganism 2.0: Let them eat kale|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/news/veganism-20-let-them-eat-kale-8990874.html|verkaĵo=The Independent|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180313002821/https://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/news/veganism-20-let-them-eat-kale-8990874.html|arkivdato=13-a de marto 2018|alirdato=12-a de marto 2018}}</ref>
 
Kritikistoj de veganismo pridubis la evoluan legitimecon kaj sanajn efikojn de vegana dieto<ref name="HongKong2017"/>, kaj montris longdaŭran filozofian tradicion, kiu diris, ke homoj estas superaj al aliaj bestoj.<ref>Rachel A. Ankeny, "Food and Ethical Consumption", in J. M. Pilcher (eld.), ''The Oxford Handbook of Food History'', Oxford University Press, 2012, [https://books.google.com/books?id=KDNpAgAAQBAJ&pg=PA464 464].</ref><ref>Anthony Bourdain, ''Kitchen Confidential'', Novjorko: Bloomsbury Publishing, 2000, 70.</ref> [[Anthony Bourdain]], fama kuiristo, verkis en 2000, ke "vegetaranoj, kaj ilia frakcio simila al [[Hizbulaho]],<ref>Matthew B. Ruby, [https://foodethics.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/p_foodethik/Ruby__Matthew_2012._Research_Review_Vegetarianism._A_blossoming_field_of_study.pdf "Vegetarianism. A blossoming field of study"], ''Appetite'', 58(1), februaro 2012, 141–150.</ref> la veganoj, estas konstante iritanta al iu kuiristo, kiu valoras meritojn". Pluraj vegetaraj verkistoj argumentis, ke la restriktoj de vegana vivmaniero estas nepraktikaj, kaj ke vegetarismo estas pli bona celo.<ref>Tzachi Zamir, ''Ethics and the Beast'', Princeton: Princeton University Press, 2011, 97.</ref>
Linio 84:
Veganoj ne manĝas [[bovaĵo]]<nowiki/>n, [[porkaĵo]]<nowiki/>n, [[kokaĵo]]<nowiki/>n, [[Kortobirdo|birdaĵo]]<nowiki/>jn, [[Ĉasbestoj|ĉasbestojn]], marproduktojn, [[ovo]]<nowiki/>jn, [[Laktoprodukto|laktaĵoj]]<nowiki/>n aŭ aliajn bestajn produktojn. Dietaj veganoj eventuale uzas bestajn produktojn en [[Vesto|vestaĵo]]<nowiki/>j (kiel [[ledo]], [[lano]] kaj [[silko]]), en higienaj purigaĵoj kaj simile. Etika veganismo etendiĝas ne nur al manĝaĵoj, sed ankaŭ al portado aŭ uzo de bestodevenaj produktoj, kaj malakceptas la varojn en kiuj troviĝas rekte bestaj devenoj aŭ nerekte ĝia ekspluatado. La [[Vegana Societo|Brita Vegana Societo]] certigas produkton nur se ĝi estas libera je besta implikiĝo kaj praktiko kiel eble, kaj, inkluzive de bestprovizoj, sed "agnoskas, ke ne ĉiam eblas fari elekton, kiu evitas la uzon de bestoj", afero emfazita en 2016 kiam iĝis konate, ke la novaj cirkulantaj [[Brita pundo|britaj pundoj]] je £ 5 enhavis [[sebo]]n.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://vegansociety.com/Lifestyle-And-Nutrition/Food/Criteria-for-Vegan-Food.aspx|titolo=Criteria for Vegan Food|eldoninto=Vegana Societo|arkivurl=https://web.archive.org/web/20100207022227/http://vegansociety.com/Lifestyle-And-Nutrition/Food/Criteria-for-Vegan-Food.aspx|arkivdato=7-a de februaro 2010|dead-url=yes|alirdato=13-a de marto 2018}}</ref>
 
Grava koncerno estas la kazo de [[Kuracilo|medikamento]]<nowiki/>j, kiuj estas kutime testataj sur bestoj por certigi, ke ili estas efikaj kaj sekuraj, kaj povas ankaŭ enhavi bestajn ingrediencojn, kiel [[laktozo]], [[gelateno]] aŭ [[Stearata acido|stearato]]j. Povas esti neniu alternativo al preskribita medikamento aŭ tiuj alternativoj eble ne taŭgas, malpli efikas, aŭ havas pli malfavorajn kromefikojn.<ref name=VTS>{{Citaĵo el la reto|url=https://vegansociety.com/your-business/vegan-trademark-standards|titolo=Vegan Trademark standards|eldoninto=Vegana Societo|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180314010829/https://vegansociety.com/your-business/vegan-trademark-standards|arkivdato=14-a de marto 2018|alirdato=13-a de marto 2018}}</ref><ref name=AmVeg>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.americanvegan.org/vegan.htm|titolo=What is Vegan?|eldoninto=[[Usona Vegana Societo]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180317065205/http://www.americanvegan.org/vegan.htm|arkivdato=17-a de marto 2018|alirdato=17-a de marto 2018}}</ref> Eksperimentado per laboratoriaj bestoj ankaŭ estas uzata por pritaksi la sekurecon de [[vakcino]]j, [[Manĝa aldonaĵo|manĝaĵaj aldonaĵoj]], [[Kosmetiko|kosmetikaĵoj]], [[Lavpasto|hejmaj higienaj produktoj]], laborejaj kemiaĵoj, kaj multaj aliaj substancoj.<ref name=VSmedications>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.vegansociety.com/resources/nutrition-and-health/medications|titolo=Medications|eldoninto=Vegana Societo|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180314011249/https://www.vegansociety.com/resources/nutrition-and-health/medications|arkivdato=14-a de marto 2018|alirdato=13-a de marto 2018}}</ref><ref name="Guardian 29-a de novembro 2016">{{citaĵo el novaĵo |familia nomo= Kollewe |persona nomo= Julia | titolo= Bank of England urged to make new £5 note vegan-friendly |url= https://www.theguardian.com/business/2016/nov/29/bank-of-england-urged-to-make-new-5-note-vegan-friendly | dato= 29-a de novembro 2016|newspaper= [[The Guardian]] |loko=LondonLondono| accessdatoalirdato= 7 -a de januaro 2019 }}</ref><ref name="BBC News 8-a de decembro 2016">{{citaĵo el la reto | titolo= How difficult is it to avoid animal products in everyday life? |url= https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-38205600 | familia nomo= Halford | persona nomo= Jodie| dato= 8-a de decembro 2016| website= [[BBC News Online]] | accessdatoalirdato= 7 -a de januaro 2019 }}</ref>
 
La filozofo [[Gary Steiner]] argumentas, ke ne eblas esti tute vegana, ĉar bestaj uzoj kaj produktoj estas "profunde kaj nepercepteble teksitaj en la ŝtofon de la homa socio". Komunaj bestaj produktoj inkluzivas [[albumino]]n, [[alantoino]]n, [[abelvakso]]n, [[sango]]n, fiŝvostaĵon, [[osta porcelano]], [[karmino]]n, [[kazeino]]n, [[kastoreo]]n, [[Karmino|koĉenilo]]n, [[elastino]]n, [[Emuoleo|emu-oleo]]n, gelatenon, [[mielo]]n, fiŝvostaĵon, [[keratino]]n, [[Laktata acido|laktatan acidon]], ktp. Kelkaj el ĉi tiuj estas kemiaj komponaĵoj, kiuj povas esti derivitaj el bestaj produktoj, plantoj aŭ petrolkemiaĵoj. [[Alantoino]], [[laktata acido]], [[Vitamino A|retinolo]] kaj [[skualeno]], ekzemple, povas esti veganaj. Ĉi tiuj produktoj kaj iliaj originoj ne ĉiam inkluzivas la liston de ingrediencoj. Legomoj mem, eĉ el organikaj bienoj, povas uzi bestajn sterkojn; "veganaj" legomoj nur uzas sensterkan [[komposto]]n.<ref name=NRC2004>{{citaĵo el libro |dato= 2004|titolo= Science, Medicine, and Animals. Safety Testing |url= https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK24645/ |loko= Washington (DC): National Academies Press (US) |eldoninto= National Research Council (US) Committee to Update Science, Medicine, and Animals}}</ref>
 
Kelkaj veganoj ne aĉetas lanajn vestojn, silkajn [[koltuko]]<nowiki/>jn, ledajn ŝuojn, litotukojn, kiuj enhavas [[Grizaj anseroj|anserajn]] aŭ anasajn plumojn, perlajn juvelojn, ordinaran sapon <ref>Stepaniak 2000, [https://books.google.com/books?id=6Ia5eZIlgLUC&pg=PA20 20], [https://books.google.com/books?id=6Ia5eZIlgLUC&pg=PA115 115–118], [https://books.google.com/books?id=6Ia5eZIlgLUC&pg=PA154 154].</ref>(kutime enhavantaj bestajn grasojn), aŭ kosmetikaĵojn, kiuj enhavas bestajn produktojn.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.veganpeace.com/ingredients/ingredients.htm|titolo=Ingredients|familia nomo=Embar|persona nomo=Wanda|eldoninto=Vegan Peace|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180126012455/https://www.veganpeace.com/ingredients/ingredients.htm|arkivdato=26 -a de januaro 2018|dead-url=yes|alirdato=13-a de marto 2018}}David L. Meeker (eld.), [http://assets.nationalrenderers.org/essential_rendering_book.pdf ''Essential Rendering: All About The Animal By-Products Industry''], National Renderers Association, 2006.</ref><ref>{{citaĵo el novaĵo |familia nomo=Barkham |persona nomo=Patrcik |titolo='We’re humus sapiens': the farmers who shun animal manure |url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2019/jan/12/were-humus-sapiens-the-farmers-who-shun-animal-manure |accessdatoalirdato=14 -a de januaro 2019 |verkaĵo=[[The Guardian]] |dato=12 -a de januaro 2019}}</ref> Ili evitas kelkajn vakcinojn; la [[kontraŭgripa vakcino]], ekzemple, kutime kreskas en kokinaj ovoj, kvankam efika alternativo, ''Flublok'', estas vaste havebla en Usono. Neveganaĵoj akiritaj antaŭ ol ili fariĝis veganaj povus esti donacitaj kiel [[karitato]] aŭ uzataj ĝis eluziĝo. Kelkaj veganaj vestoj, precipe ledaj alternativoj, estas faritaj el nafto-produktoj, kiuj kaŭzis kritikojn pro la [[Mediprotekto|media]] damaĝo implikita en ĝia produktado.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.cdc.gov/flu/protect/vaccine/qa_flublok-vaccine.htm|titolo=Flublok Seasonal Influenza (Flu) Vaccine|dato=14-a de decembro 2017|eldoninto= Centroj por Kontrolo kaj Antaŭzorgo de Malsanoj (''Centers for Disease Control and Prevention'') en [[Usono]]|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180314013058/https://www.cdc.gov/flu/protect/vaccine/qa_flublok-vaccine.htm|arkivdato=14-a de marto 2018|alirdato=13-a de marto 2018}}</ref>
 
=== Ovoj kaj laktaĵoj ===
Linio 243:
La raporto de [[Unuiĝintaj Nacioj|UN]] ankaŭ konkludis, ke brutoj (plejparte [[Bovo|bovinoj]], [[Koko|kokidoj]] kaj [[Porko|porkoj]]) influas la aeron, teron, grundon, akvon, biodiversecon kaj [[Klimata ŝanĝo|klimatan ŝanĝiĝon]]<ref>[http://www.fao.org/docrep/010/a0701e/a0701e00.htm Steinfeld kaj aliaj 2006], 3, 74.</ref>. Brutobredado konsumis 1.174 milionojn da tunoj da manĝaĵo en 2002, inkluzive 7,6 milionojn da tunoj da fiŝo kaj 670 milionojn da tunoj da cerealoj, unu triono de la tutmonda cereala rikolto, kaj en 2001 konsumis 45 milionojn da tunoj da radikoj kaj legomoj kaj 17 milionoj da tunoj.<ref>[http://www.fao.org/docrep/010/a0701e/a0701e00.htm Steinfeld kaj aliaj 2006], 12, 42. La radikoj, legomoj kaj legomoj estas ĉefe manioko, terpomoj, batatoj, brasiko, banano, pizoj kaj faboj. /angle ''The roots and vegetables are mostly cassava, potatoes, sweet potatoes, cabbage, cooking banana, peas and beans.''</ref> Ekde 2006, la brut-industrio konsistigis naŭ procenton de [[karbona dioksido |antropogenaj karbondioksiditoj]], 37 procentojn de [[metano]], 65 procenton de [[Ridgaso|nitrosa oksido]] kaj 68 procenton de [[amoniako]]. Brutaj reziduoj elsendis 30 milionojn da tunoj da amoniakono jare, kio estas implikita en la produktado de [[acida pluvo]]. Studo de 2017 publikigita en la revuo ''[[Carbon Balance and Management]]'' trovis ke la tutmondaj emisioj de bestaj agrikulturaĵoj estas 11% pli altaj ol antaŭaj taksoj bazitaj sur datumoj de la [[Interregistara Spertularo pri Klimata Ŝanĝiĝo]]. Studo de junio de 2018 publikigita en ''[[Science]]'' asertis, ke la adopto de plant-bazitaj dietoj nur en Usono povus tranĉi emisiojn de [[Forceja efiko|forcejaj gasoj]] je 61% al 73%, kaj la tutmonda adopto de vegana dieto reduktus la uzon de agrikultura tero ĝis 75 %.<ref>[http://www.fao.org/docrep/010/a0701e/a0701e00.htm Steinfeld kaj aliaj 2006], 272.</ref><ref>[http://www.epa.gov/climatechange/Downloads/ghgemissions/US-GHG-Inventory-2011-Complete_Report.pdf "Inventory of U.S. greenhouse gas emissions and sinks: 1990–2009"], United States Environmental Protection Agency, 2011.</ref>
[[dosiero:Forestgarden2.jpg|eta|200px|Vegana [[arbarĝardenado|arboĝardeno]] de [[Robert Hart|Robert Hart]] en [[Shropshire]], [[Anglio]].]]
Raporto de [[Unuiĝintaj Nacioj|UN]] de 2010, ''Taksante la Mediajn Efikojn de Konsumo kaj Produktado'', argumentis, ke bestaj produktoj "ĝenerale postulas pli da rimedoj kaj kaŭzas pli altajn eligaĵojn ol plant-bazitaj alternativoj"<ref name=UNEP2010>[https://web.archive.org/web/20120616221700/http://www.unep.org/resourcepanel/Portals/24102/PDFs/PriorityProductsAndMaterials_Report.pdf ''Assessing the Environmental Impacts of Consumption and Production''], International Panel for Resource Management, United Nations Environment Programme, Junio 2010.</ref>. Ĝi proponis forigon de bestaj produktoj por redukti ekologian damaĝon.<ref name=UNEP2010/> Studo de la [[Universitato Cornell]] de 2007 konkludis, ke vegetaraj dietoj uzas la plej malgrandan teron pokape, sed postulas pli altan kvaliton de terpecoj ol necese por nutri bestojn. Studo el 2015 eldonita en ''Science of the Total Environment'' determinis, ke signifa perdo de la biodiverseco povas esti atribuita al la kreskanta postulo je viando, kiu estas signifa akcelilo por la [[senarbarigo]] kaj [[habitatodetruo]], kun specifaraj habitatoj konvertitaj al [[agrikulturo]] por [[Bredado|brutobredado]]. Studo de la [[WWF|World Wildlife Fund]] (2017) trovis, ke 60% de la perdo de biodiverseco povas esti atribuita al la vasta skalo de manĝkultivo necesa por subteni dekojn da miliardoj da farmaj bestoj, kio metas grandegan streĉon sur naturaj rimedoj, kio rezultigas vastan perdon de teroj kaj specioj.Brutaro konsistigas 60% de la biomaso de ĉiuj [[mamuloj]] sur la tero, sekvata de homoj (36%) kaj sovaĝaj mamuloj (4%). Koncerne birdojn, 70% estas hejmigitaj, kiel la [[Kortobirdo|kortobirdoj]], dum nur 30% estas sovaĝaj.<ref>{{Citaĵo el novaĵo|familia nomo=Carus|persona nomo=Felicity|dato=2-a de junio 2010|titolo=UN urges global move to meat and dairy-free diet|url=https://www.theguardian.com/environment/2010/jun/02/un-report-meat-free-diet|verkaĵo=The Guardian|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180303145344/https://www.theguardian.com/environment/2010/jun/02/un-report-meat-free-diet|arkivdato=3-a de marto 2018|alirdato=3-a de marto 2018}}[http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=628&ArticleID=6595&l=en&t=long "Energy and Agriculture Top Resource Panel's Priority List for Sustainable 21st Century"], United Nations Environment Programme (UNEP), Bruselo, 2-a de junio 2010.</ref> En novembro 2017, 15.364 tutmondaj sciencistoj subskribis averton al la homaro, kiu alvokas, interalie, "antaŭenigi dietajn ŝanĝojn al plejparte planto-bazitaj manĝaĵoj". Laŭ studo de julio de 2018 en ''[[Science]]'', vianda konsumo pliiĝos kiel rezulto de homa kreska loĝantaro kaj kreskanta riĉeco, kiu pliigos emisiojn de forcejaj gasoj<ref>{{citaĵo el novaĵo |familia nomo=Gander |persona nomo=Kashmira |dato=1-a de junio 2018 |titolo=Want to Save the Planet? Go Vegan, Study Says |url=http://www.newsweek.com/want-save-planet-go-vegan-study-says-952789|verkaĵo=Newsweek |loko= |alirdato=2-a de junio 2018 }}</ref> kaj plu reduktos biodiversecon.<ref>Heinz-Ulrich Neue, [http://www.ciesin.org/docs/004-032/004-032.html "Methane emission from rice fields"], ''BioScience'', 43(7), 1993, 466–473; Tim Hirsch, [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4604332.stm "Plants revealed as methane source"], BBC News, 11 -a de januaro 2006.</ref>
 
Raporto de 2018 publikigita en [[Proceedings of the National Academy of Sciences|PNAS]] asertis, ke kultivistoj en [[Usono]] povus subteni pli ol duoble pli multajn homojn, ol ili nuntempe, se ili forlasus bredadon de kampaj bestoj por homa konsumado kaj anstataŭe temigus kreskigadon de plantoj.<ref>{{citaĵo el novaĵo |familia nomo= Carrington|persona nomo=Damian|dato= 31-a de majo 2018 |titolo=Avoiding meat and dairy is ‘single biggest way’ to reduce your impact on Earth|url=https://www.theguardian.com/environment/2018/may/31/avoiding-meat-and-dairy-is-single-biggest-way-to-reduce-your-impact-on-earth|verkaĵo=[[The Guardian]] |loko= |alirdato=-a de marto 12, 2019 }}</ref>
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Veganismo"