|
[[Dosiero:47-rg12.jpg|thumb|Ishihara-testo: Daltonismaj uloj vidas tie 17; kun normala kolordvidadokolorvidado oni vidas ankaŭ 47]]
[[Dosiero:47-rg17 lösung.jpg|thumb|'''Solvo:''' Daltonismaj uloj vidas nur la tie flavajflavajn punktojpunktojn el fono; kun normala kolorvidado oni povas vidi ankaŭ la tie bluajbluajn punktojpunktojn, sed tiuj malpli disiĝas el fono]]
'''Daltonismo''' estas perturbo de kolorvidado. GxiĜi ne estas [[kolorblindeco]], sed [[diĥromatio]], en kiu la uloj ne aŭ malbone povas vidi ruĝan aŭ verdan koloron. Ĝi estas komuna nomo de protoanopio kaj deuteranopio. La deuteranopio estas pli ofta, kaj pli oftas, ol tritanopio.<ref>Fritz Hollwich, Bärbel Verbeck: ''Augenheilkunde für Krankenpflegeberufe.'' 2. Auflage. Georg Thieme Verlag, 1980, {{ISBN|3-13-500402-3}}.</ref> Ĝin famigis [[John Dalton]], kiu estis ankaŭ diĥromato. Ne estas rigidaj limoj inter normala kolorvidado, anomalio, diĥromatio kaj kolorblindeco.
Pleje ĝi estas hereda. Kial ĝi estas ligita al X-a kromosomo kaj recessivarecesiva, pleje viroj havas tiun.<ref>Th. Axenfeld (Begr.), H. Pau (Hrsg.): ''Lehrbuch und Atlas der Augenheilkunde.'' Unter Mitarbeit von R. Sachsenweger u. a. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart 1980, {{ISBN|3-437-00255-4}}, S. 59.</ref> Ĝi povas esti ankaŭ kaŭzitaj per [[ethambutol]], kiu estas medikamento kontraŭ [[tuberkulozo]].<ref>{{cite web|url=http://www.rxlist.com/myambutol-drug.htm |title=Myambutol (Ethambutol) Drug Information: Description, User Reviews, Drug Side Effects, Interactions - Prescribing Information at RxList |publisher=Rxlist.com |date= |accessdate=2014-05-24}}</ref>
Oni ekkonis, ke Dalton ne povas distingi ruĝan kaj verdan, kiam li estis 6 jara. Li iĝis scientistosciencisto, preter kemio okupiĝis pri kolorvidado. Li skribis, ke li vidas roson kaj violon same blua, ruĝa vizaĵo de junaj virinoj estas kiel ili estus inkaj, ne vidas malsamecon de koloro de sanĝosango kaj de verdaj boteloj, li vidas brunan kaj verdan same.<ref>[http://vision.psychol.cam.ac.uk/jdmollon/papers/DaltonsEye.pdf David M. Hunt: The chemistry of John Dalton Color Blindness.] Alirita la 1-an de aŭgusto 2011. {{en}}</ref><ref>Claus Bernet: John Dalton (1766-1844), in: Biographisches-bibliographisches Kirchenlexikon, 31, 2010, 309-332.</ref> Samkiel estis angla pastro, kiu flikis lian nigran veston per ruĝa fliko.<ref>Pallas Nagylexikon</ref>
==Kialoj==
Kvankam ĝi povas esti kaŭzita per drogoj, ĝia hereda formo multe pli oftas. Recesivaj aleloj en X-a kromosomo priskribas aliajn aminacidojn por iu opsino. En homoj estas unu geno por ruĝasentema opsino kaj tri por verdasentema. Tiuj estas proksimaj en X-a kromosomo. Erara intersanĝointerŝanĝo kaŭzas malbonan kombinadon, kiu deŝovas sentemon de opsino. Kialo de diferenco en ofteco estas, ke genoj de verdasentema
opsinoj estas pli proksime al punkto de intersanĝadointerŝanĝado.
Oni iam pensis, ke tiuj opsinoj ne povas funkcii, sed tiu estis erara; do oni pli ofte uzas la vorto anomalio anŝtataŭanstataŭ anopio. Proto- kaj deuteroanomalio kuna kaŭzas kolorblindecon. Daltonismo ne estas rara, ĝi efikas en 9% de viroj kaj en 0,8% de virinoj. Tritanopio estas pli severa, kaj ĝi estas malpli ofta.
==Heredado==
Kontraŭ tritanopio, formoj de daltonismoj herediĝas en X-a kromosomo, kaj ĝiaj aleloj estas recesivaj. Viroj havas unu X-a kromosomo, unu kopio de daltonismaj aleloj kaŭzas daltonismon, dum virinoj havas du X-a kromosomojn, kaj ambaŭ devas esti same daltonismaj, por fari ŝin daltonisman.<ref name="novakoptika.hu">http://www.novakoptika.hu/szintevesztes-teszt-es-korrekcio-szinlatas-vizsgalat-szinteveszto-szemuveg</ref>
Laŭ konjekto, ili havas malpli de konusetojn, sed pli bastonetojn ol normalvidantoj, do ili vidas pli bene en krepusko.
==Rekonado kaj korigadokorektado==
Oni povas rekoni ĝin per Ishiara-testoj, aŭ anomaloskopo. Ankaŭ lanternotestoj estas uzitaj, Holmes-Wright Lantern, Beyne Lantern kaj Spectrolux Lantern.
Oni povas korigikorekti ĝin per okulvitroj kun kolorfiltroj, kiuj povas havi ankaŭ dioptriojn. Al uzantoj plaĉas la multaj koloroj. MultaMultaj okupoj, kiuj estis prohibitaj por daltonismaj uloj, igos permesitaj ankaŭ por ili kun okulvitro.<ref name="novakoptika.hu"/><ref name="mono.eik.bme.hu">http://mono.eik.bme.hu/~samu/publications/041_veszprem.pdf</ref>
==Simulado==
Oni povas montri al normalvidantoj kiel daltonismaj uloj vidas. Unu tipo estas, ke anŝtataŭanstataŭ ruĝaj kaj verdaj bazaj koloroj oni uzas flavan. Alia tipo estas, ke oni tre malfortas ruĝan.
|
