Tjurkaj popoloj
La tjurkaj popoloj estas grupo de popoloj loĝanta precipe en Eŭrazio kaj parolantaj lingvon el la grupo de la tjurka lingvaro. En diversaj gradoj ili dividas historiajn kaj kulturajn komunecojn. Anoj de la tjurkaj popoloj nuntempe vivas en Azerbajĝano, Kazaĥio, Kirgizio, Turkio, Uzbekio kaj aŭtonomaj respublikoj kaj regionoj ĉefe (do ne nur) en Rusio, Ĉinio, Kartvelio kaj Ukrainio.
.png)
Malgraŭ la grandaj geografiaj distancoj inter la loĝataj teritorioj inter la tjurkaj popoloj ekzistas signifaj kulturaj kaj historiaj komunecoj; la plej grava estas la lingvoj: la turka lingvo de Turkio tre proksimas al la plej multaj aliaj tjurkaj lingvoj. La litero "j" en tjurko simple lingve diferencigu inter "turko", do parolanto de la turka lingvo, kaj "tjurko", do parolanto de iu ajn el la lingvoj strukture parencaj al la turka.
Dum la 19-a jarcento ekestis politika kaj kultura movado, kiu celas pli fortan interligon inter la tjurkaj popoloj - tiu movado nomiĝas panturkismo. La scienco, kiu okupiĝas pri la lingvoj, historio kaj kulturoj de la tjurkaj popoloj, estas la turkologio.
Minorities in Turkic countriesRedakti
AzerbajĝanoRedakti
KazaĥioRedakti
KirgizioRedakti
TurkeyRedakti
TurkmenioRedakti
UzbekioRedakti
Past and future populationRedakti
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo List of countries by future population (United Nations, medium fertility variant).- List of countries by past and future population provide 1950, 2000 and 2050 population while List of countries by future population (United Nations, medium fertility variant) provide 2100 population.
| Rank | Country | Area | 1950 | 2000 | 2050 | 2100 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Turkio |
783,562 | 21,122,000 | 65,970,000 | 89,291,000 | 87,983,000 |
| 2 |  Uzbekio |
447,400 | 6,293,000 | 25,042,000 | 35,117,000 | 32,077,000 |
| 3 |  Kazaĥio |
2,724,900 | 6,694,000 | 15,688,000 | 22,238,000 | 24,712,000 |
| 4 |  Azerbajĝano |
86,600 | 2,886,000 | 8,464,000 | 11,210,000 | 9,636,000 |
| 5 |  Kirgizio |
199,900 | 1,739,000 | 4,938,000 | 7,064,000 | 9,046,000 |
| 6 |  Turkmenio |
488,100 | 1,205,000 | 4,386,000 | 6,608,000 | 5,606,000 |
| Total | 4,730,462 | 39,939,000 | 124,488,000 | 171,528,000 | 169,060,000 | |
Land and water area (excluding Caspian Sea)Redakti
This list includes dependent territories within their sovereign states (including uninhabited territories), but does not include claims on Antarctica. EEZ+TIA is exclusive economic zone (EEZ) plus total internal area (TIA) which includes land and internal waters.
| Rank | Country | Area | EEZ | Shelf | EEZ+TIA |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Turkio |
783,562 | 261,654 | 56,093 | 1,045,216 |
| 2 | Uzbekio |
447,400 | 0 | 0 | 447,400 |
| 3 | Kazaĥio |
2,724,900 | 0 | 0 | 2,724,900 |
| 4 | Azerbajĝano |
86,600 | 0 | 0 | 86,600 |
| 5 | Kirgizio |
199,900 | 0 | 0 | 199,900 |
| 6 | Turkmenio |
488,100 | 0 | 0 | 488,100 |
| Total | 4,730,462 | 261,654 | 56,093 | 4,992,116 | |
Etimologio de la vorto "turko"Redakti
La vorto "turko" oficiale unuafoje uziĝis dum la 6-a jarcento post Kristo. Ĝi priskribis la politikan ŝtaton malnov-turkan: tiu ŝtato dum la epoko antaŭ la jaro 552 historie nomiĝis kök türk („Blu-Turko(j)“) [1] La vorto „Türk“ (en multaj lingvoj sen umlaŭtoj „Turk“) ĝis la 19-a jarcento celis ĉiujn stepajn popolojn parolantajn tjurkan lingvon.
En la tjurklingvaj ŝtatoj, aŭtonomaj respublikoj kaj regionoj pro diversaj kaŭzoj ankoraŭ hodiaŭ miksiĝas la konceptoj "turka" kaj "tjurka" - la ideo de panturkismo ankoraŭ nun ravas multajn, kaj la komuna identeco tjurka estas tiom forta, ke plej bone la propra lingvo kaj etno ne nur nomiĝu "tjurka", sed vere "turka"... Kvankam tio estas pli deziro ol realo.
Origino de la tjurkaj popolojRedakti
La vera origino de la tjurkaj popoloj nekonatas. Konsento nur ekzistas pri tio, ke la unuaj tjurk-lingvaj popoloj vivis en la regiono Altaja en centra Azio - pli ekzakte en la regiono, kie kunfluas la riveroj Zelenga kaj Orĥon. Iom disvastiĝinte, la poploj okupis la regionon inter la montaroj Altajo kaj Sajano ĉe la nuntempa siberia-mongolia limo, Tienŝan ĉe la limo inter Kazaĥio kaj la ĉina Turkestano, Altin-Tag ĉe la nordokcidenta limo de Tibeto kaj Ĉingan en nord-orienta Ĉinio.
ReligioRedakti
Nuntempe la plej multaj anoj de la tjurkaj popoloj estas islamanoj, plejmulto el ili difinas sin anoj de sunaismo. Sed inter la tjurkoj ankaŭ ekzistas anoj de aliaj religioj, ekzemple budhanoj, judoj kaj kristanoj.
MitologioRedakti
La tradiciaj naciaj kaj kulturaj simboloj de la tjurkaj popoloj, jam dum la tempo antaŭ la transiro de plej multaj popolanoj al la islamo, estas la stelo kaj serpo-forma luno. La besto lupo, la blua koloro, fero kaj fajro estas gravaj elementoj en la mitologio de la tjurka popolaro.