Kiel registrite je 11:56, 25 nov. 2018 redakti ThomasPusch (diskuto \| kontribuoj) Burokratoj, Patrolantoj, Administrantoj 358 808 redaktoj →‎Vidu ankaŭ ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 17:38, 9 sep. 2019 redakti malfari LiMrBot (diskuto \| kontribuoj) Mempatrolatoj, Robotoj, Administrantoj 682 745 redaktoj pli bona ŝablono (Referencoj), esperantigita parametro, uzo de ŝablono Lang-xx, formatigo de titoloj, +Projektoj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 2: {{Dekduimamismo}} '''Ŝijaismo'''<ref>{{Cite web\|url=http://eo.mondediplo.com/article893.html\|title=Ŝijaistoj kaj sunaistoj unuiĝintaj per la naciismo\|work=Le Monde Diplomatique en Esperanto\|date=1a majo 2004\|accessdate=8a marto 2016}}</ref> (~~[[araba lingvo~~{{Lang-ar\|~~arabe]] '''~~الشيعة~~'''~~}}) signifas "partio" (شيعة علي shî'at 'alî, la partio, la sekvantoj de [[Alijo]]), ĝi konsistigas unu el la plej fruaj grupoj [[skismo\|disiĝantaj]] de la ĉefa linio de la [[islamo]] ([[Sunaismo]]). Cetere, ŝijaismo okupas la duan lokon de la manieroj sekvi la islaman kredon. Laŭ ŝijaisma konvinko, nur la kvara [[kalifo]] [[Alijo]] (Ali ibn Abi Talib, nevo kaj bofilo de [[Mohamedo]], [[656]] ĝis [[661]]) estu la legitima posteulo de [[Mohameto]] t.e. politika kaj religia estro ([[imamo]]) de la [[islama komunumo]] aŭ [[Kaliflando]]. Tiu malkonsento tuj post la morto de Mohameto ([[632]]) fine gvidis al la disvolvigo de la ŝijaisma apartiĝo. [[Dosiero:ArbreIslam.jpeg\|330px\|~~thumb~~eta]] Disputoj pri la demando kiom da posteuloj vere troviĝas en la heredantaro de [[Alijo]] sekvigis ceterajn disiĝojn en la ŝijaismo. Tiel disvolviĝis tri ĉefaj tendencoj agnoskantaj aŭ [[kvinimamismo\|kvin]], [[sepimamismo\|sep]] aŭ dekdu legitimajn imamojn. El tiuj tri tendencoj, la [[dekduimamismo]] estas la plej grava, ekzistanta ĉefe en [[Irano]], kiu i.a. kredas je la "kaŝita" [[imamo]] ([[Mahdi]]), kiu venos justigi la mondon, simile al [[mesio]]j de judismo. La nuntempaj ŝijaistoj konsistantaj ĉirkaŭ 10% de ĉiuj islamanoj loĝas ĉefe en [[Irano]], [[Irako]], [[Azerbajĝano]], [[Sirio]], kaj [[Pakistano]]. [[Dekduimamismo]] (''Ithnā'ashariyyah'') estas la plej granda branĉo de Ŝijaisma Islamo, kaj la termino Ŝija islamano estas ofte uzita por referenci al la dekduuloj kiel antonomazio. Je 2009 Ŝijaismaj islamanoj konstituis 10-13% el la monda islama loĝantaro, kaj 11-14% el la islama loĝantaro en Meza Oriento kaj Nordafriko, kaj inter 68% kaj 80% el Ŝijaistoj loĝas en nur kvar landoj: nome Irano, Pakistano, Barato kaj Irako.<ref name=PEW2009>{{~~cite~~Cite web\|title=Mapping the Global Muslim Population\|url=http://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslim-population/\|accessdate=10a de Decembro 2014}}</ref> Ŝijaismo estas bazata en la [[Korano]] kaj en la mesaĝo de la [[profeto]] [[Mohamedo]] atestita en [[hadito]] registrita de la Ŝija, kaj de iaj libroj konsideritaj sanktaj fare de la Ŝijaismo ([[Nahj al-Balagha]]).<ref name="Esposito, John 2002. p. 40">Esposito, John. "What Everyone Needs to Know about Islam." Oxford University Press, 2002 \| ISBN 978-0-19-515713-0. p. 40</ref><ref>{{~~cite~~Cite web\|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e2189?_hi=26&_pos=238 \|title=From the article on Shii Islam in Oxford Islamic Studies Online \|publisher=Oxfordislamicstudies.com \|accessdate=2011-05-04}}</ref> Ŝijaismo konsideras Ali kiel de dio nomumita kiel sukcedanto de Mohamedo, kaj kiel la unua [[Imamah (ŝijaismo)\|Imamo]]. Ŝijaismo ankaŭ etendas tiun doktrinon "Imami" al la familio de Mohamedo, nome ''[[Ahl al-Bajt]]'' ("la popolo de la Hejmo"), kaj al kelkaj individuoj inter liaj posteuloj, konataj kiel ''Imamoj'', kiuj laŭ ili posedas specialajn spiritan kaj politikan aŭtoritaton super la komunumo, nome senerarecon, kaj aliajn di-ordonitajn trajtojn.<ref name=franc46>{{~~cite~~Cite web\|url=http://www.al-islam.org/principles-shiite-creed-ayatullah-ibrahim-amini/lesson-13-imams-traits\|title=Lesson 13: Imam’s Traits\|work=Al-Islam.org}}</ref> Kvankam estas multnombraj subsektoj ene de Ŝijaismo, moderna Ŝijaisma Islamo estis dividita en tri ĉefaj grupoj: [[Dekduimamismo]], [[Ismailismo]] kaj [[zajdiistoj\|Zaidiismo]] el kiuj [[Dekduimamismo]] estas la plej granda kaj plej influa grupo inter Ŝijaismo.<ref>Tabataba'i (1979), p. 76</ref><ref>God's rule: the politics of world religions - Page 146, Jacob Neusner - 2003</ref><ref name="Britannica">{{cite web \|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/540503/Shiite \|title=Shīʿite \|work= \|publisher=[[Encyclopædia Britannica]] Online \|year=2010 \|accessdate=2010-08-25}}</ref><ref>Esposito, John. "What Everyone Needs to Know about Islam," Oxford University Press, 2002. ISBN 978-0-19-515713-0. p.40</ref> [[Dosiero:Imams.jpg\|280px\|dekstra\|~~thumb~~eta]] La ŝijaanoj valorigas sanktigan suferon kaj [[martiro]]jn kaj havas gravajn [[pilgrimado\|pilgrimejojn]] en Irako ([[Naĝaf]] kaj [[Kerbela]]). Linio 18: == Esoterismo == Ŝiajismo konsideras ke la [[Korano]] havas laŭliteran mesaĝon, interpretebla de iu ajn muzulmano, ĉar ĝi valoros. Tamen, tiu laŭlitera mesaĝo samtempe estas ĉifrigita aŭ esotera kiu kaŝas konitaĵojn interpreteblajn de nur kelkaj inicitoj. Ekzistas branĉoj kiuj asertas ke tiuj ĉifrigitaj esoteraj mesaĝoj havas eĉ trian [[Metaforo\|metaforan]] mesaĝon, pli kaŝita, kaj sekve ĝis sep niveloj de [[esoterismo]]. La lasta mesaĝo en iu ajn kazo estas nur konata de la imamo mem. La esoterismo ne havas gravan eĥon en la ĉiutaga vivo aŭ kredo de la plimulto de la ŝijaistoj, kiuj limiĝas sekvi la laŭliteran mesaĝon de la Korano, sed tre rilatiĝas kaj al la imama institucio kaj al la ekzistado de la pastraro kiuj markas distancojn de la plimulta islamo, kiu konsideras ke kiu ajn kredanto povas esti sia propra interpretanto de la dia mesaĝo. ▼ ▲Ŝiajismo konsideras ke la [[Korano]] havas laŭliteran mesaĝon, interpretebla de iu ajn muzulmano, ĉar ĝi valoros. Tamen, tiu laŭlitera mesaĝo samtempe estas ĉifrigita aŭ esotera kiu kaŝas konitaĵojn interpreteblajn de nur kelkaj inicitoj. Ekzistas branĉoj kiuj asertas ke tiuj ĉifrigitaj esoteraj mesaĝoj havas eĉ trian [[Metaforo\|metaforan]] mesaĝon, pli kaŝita, kaj sekve ĝis sep niveloj de [[esoterismo]]. La lasta mesaĝo en iu ajn kazo estas nur konata de la imamo mem. La esoterismo ne havas gravan eĥon en la ĉiutaga vivo aŭ kredo de la plimulto de la ŝijaistoj, kiuj limiĝas sekvi la laŭliteran mesaĝon de la Korano, sed tre rilatiĝas kaj al la imama institucio kaj al la ekzistado de la pastraro kiuj markas distancojn de la plimulta islamo, kiu konsideras ke kiu ajn kredanto povas esti sia propra interpretanto de la dia mesaĝo. La origino de ŝijaisma esoterismo devas esti serĉata en la komenca ekspansio de ŝijaismo en [[Irano]] kaj en la regiono de [[Lando de Ŝam\|Ŝam]], kie ĝi alprenis [[doktrino]]jn de la antaŭislamaj kredoj, ĉefe la [[novplatonismo\|novplatonisma]] filozofio kaj de [[zaratuŝtrismo]]. La supozataj kaŝitaj mesaĝoj studataj de la inicitoj havas multajn komunaĵojn kun la novplatonismo kaj zaratuŝtrismo. == Pastraro == Ŝijaismo tre rilatiĝas al esoterismo. Ĉar ekzistas nevidebla mesaĝo kaj ĉar tiu kiu konas ĝin estas vivanta sed kaŝita, estas bezonata aro da interpretantoj kapablaj kapti la signojn de la senditoj de la imamo ekde lia kaŝiĝo. Oni ankaŭ povus diri ke pro tio ke la spirituala gvidanto daŭre vivas, la doktrino ne estas tute fermita. La interpretantoj estas la [[ulemo]]j, plej ofte konataj kiel [[mulao]]j, hierarkie organizataj laŭ la religia iniciado. == Historio == Etimologie, '''ŝija''' derivas el araba '''shi‘a''', kiu signifas frakcio, partio, aŭ sekvanto. Ĝi referencas historie al la sekvantoj de la '''ŝi'a de la Imamo Ali''', nome partio, frakcio aŭ '''sekvantoj''' de [[Ali Ibn Abi Talib\|Ali]], en la lukto por la povo kiu sekvis post la morto de [[Mahomedo]]. La ŝijaistoj konsideras ke tuj antaŭ sia morto, Mahomedo, reveninte al pilgrimado al [[Mekko]], kunigis pli ol 100.000 kredantojn en Gadir Ĥum kaj antaŭ ili petis, ke tiuj kiuj konsiderasas lin majstro faru same ĉe Ali Ibn Talib. Kiam mortis Mahomedo en la jaro [[632]], grupo de liaj kunuloj decidis malagnoski tiun proklamon kaj nomumis el inter ili mem la sukcedanto de la Profeto. Kiuj ekpartianis por Ali, kaj kuzo kaj bofilo de Mahomedo, tamen ili konsideris ke tiu estu la unika sukcedanto legitima ĉar li estis la persono plej proksima al Mahomedo, kiu indikis lin kiel sukcedanto en diversaj okazaĵoj, ĉefe en tiu de Gadir Ĥum. Tiele ili malakceptis agnoski la elstarulojn sinsekve elektitajn por plenumi la rolon de [[kalifo]]j aŭ sukcedantoj de la Profeto: nome [[Abu Bakr]], [[Umar ibn al-Jattab\|Umar]] kaj [[Utman]]. Post la morto de tiu lasta, Ali estos fine elektita kalifo. Tamen, akuzita esti instiginta la morton de sia antaŭanto, lia povo estos kontraŭata de [[Muawiya ibn Abi Sufyan\|Mŭaŭija]], guberniestro de [[Sirio]] kaj membro de la familio de la [[Umajadoj]], pro kio ekis enlanda milito inter ambaŭ frakcioj. Kiam ambaŭ estroj akceptis en la batalkampo de Sifino submeti siajn diferencojn al sendependa [[arbitracianto]], el la partio de Ali aperis tria frakcio, tiu de la [[Ĥariĝismo]], kies partianoj ne akceptis la arbitrecon. Tiu frakcio murdis Ali-n en la jaro [[661]], kaj samtage klopodis murdi ankaŭ Mŭaŭija-n kaj la arbitron, sensukcese. La partianoj de Ali metis tiam siajn esperojn en sia filo [[Hasan ibn Ali\|Hasan]], kiu premita kaj trompita de Mŭaŭija rezignis la povon. Linio 35 ⟶ 32: La tragedia morto de Ĥusejn skuis parton de la islamanoj kaj okazigis decidon luktadi ĝis la fino por idealo de povo konsiderita justa kaj respektema al la fundamentoj de la dekomenca islamo. La martiro de Ĥusejn, fundamenta momento de la ŝijaismo (kiu rememoras ĝin ĉiujare per procesioj de pentofarantoj en la tago de la Aŝura) iĝis [[simbolo]] de la lukto kontraŭ la maljusteco. La posteuloj de Ĥusejn, estroj aŭ [[Imamo\|imamoj]] de la komunumo por la hereda karaktero atribuita de tiu al la sukcedo, havis ĉiuj tragedian finon de karcero kaj morto. La nereligia povo estis okazinta problemo, kiun oni solvis per la fenomeno de la kaŝado aŭ ''gajba''. La ŝijaistoj kiuj kredis je tiu kaŝado estis nomataj poste sepimananoj (pro la nombro de la kaŝita imamo) aŭ [[ismailismo\|ismailistoj]] (pro la nomo de la imamo Ismail). La resto de la komunumo, majoritata, konsideris morta Ismail kaj pluagnoskis kiel imamoj ties posteuloj, pro kio ili estis nomitaj [[Dekduimamismo\|imamistoj]]. Tamen, ili finfine agnoskis sian propan fenomenon de kaŝado: la dekdua imamo, laŭ la kredaro de tiu grupo, li fuĝis el karcero per supernaturaj rimedoj kaj malaperis en la jaro [[874]]. '''La dekdua imamo''', aŭ [[Mahdi]], malaperis kaj parto de la komunumo konsideris ke li kaŝiĝis per supernaturaj rimedoj sed ke li pluvivos ĝis sia reveno fine de la tempoj, pro kio neniu povos sukcedi lin. Tiele oni finigis la disputon, kio permesis formalan akcepton de la hegemonia politika povo. La imamistoj estos nomataj ekde tiam ankaŭ Dekduimamistoj. La ekzistado de la «Kaŝita Imam» havigas fortan esoteran dimension al la ŝijaismo. La ŝijaismo estas praktikata de ĉirkaŭ 15% de la 1600 milionoj de islamanoj ekzistantaj en la mondo.<ref name=jihad> [http://www.lanacion.com.ar/1761055-por-que-el-islam-moderado-se-muestra-impotente-ante-la-jihad Por qué el islam moderado se muestra impotente ante la Jihad] </ref> == Dividoj == La malsamaj doktrinoj rilate la sukcedado de kelkaj imanoj estas grandparte la origino kaj naskiĝo de grupoj, sektoj aŭ branĉoj ene de ŝijaismo; la sukcedado de la kvina imano okazigis la disiĝon de la zajdiistoj kaj la sepa imano al la ismailianoj, kiuj samtempe dividiĝis pro la sukcedado de la fatima kalifo al-Mustansir. La plimulto de la ŝijaistoj estas en la kadro de kvar grandaj grupoj: tiu de la [[imamanoj]] aŭ [[dekduimamanoj]], kiu estas la plimulto, tiu de la [[alavitoj]] ankaŭ dekduimananoj, tiu de la [[zajdiistoj]] kaj la [[sepimamismo\|ismailianoj]]. Al tiuj grupoj oni devas aldoni kelkajn kultojn situantaj en la periferio de la ŝiajisma islamo, tio estas, ke ili naskiĝis el ŝijaismo aŭ de la antaŭaj branĉoj, aŭ miksiĝis kun muzulmanaj konceptoj kaj de aliaj religioj, sed ne ĉiam estas konsiderataj kiel muzulmanaj. La plej elstaraj estas la [[druzoj]] kaj la [[alevoj]]. Ekde la vidpunkto de ŝijaismo, ĝi dividiĝas en: [[zajdiistoj]] (la imamo estas nur gvidanto), mezaj ŝijaistoj (la imamo estas heredanto kaj gvidata de Dio; majoritato de la ŝijaistoj), kaj ekstremistoj (la imamo estas manifestiĝo de Dio, pro kio ili ne estas konsiderataj kiel muzulmanoj) (Alí-ilahis aŭ Ahl-i Haqq, [[druzoj]]). == Disvastiĝo == Ŝiajistoj estis inter 10 kaj 15% de la muzulmanoj. Ili estas plimulto en [[Irano]], [[Azerbajĝano]], [[Irako]], [[Barejno]] kaj la sudo de [[Libano]], kaj ekzistas aliaj minoritataj ŝijaismaj komunumoj ĉefe en [[Sirio]], [[Afganio]] kaj [[Pakistano]].<br /> La sepimana ŝijaismo ekzistas en [[Barato]], [[Pakistano]], [[Sirio]] kaj [[Jemeno]].<br /> Linio 56 ⟶ 51: La alevitoj troviĝas en la centro kaj oriento de [[Turkio]]. == Referencoj == {{~~Reflist~~Referencoj}} == Vidu ankaŭ == Linio 65 ⟶ 60: * [[Al-Muntafiq]] {{~~havenda~~Havenda artikolo\|Ŝijaismo}} {{Branĉoj de Islamo}} {{Projektoj}} {{Bibliotekoj}} [[Kategorio:Ŝijaismo\| ]]

Ŝijaismo: Malsamoj inter versioj