Jerkiŝa lingvo
Jerkiŝa lingvo (angle Yerkish) estas konstruita lingvo kun abstraktaj simboloj. Esploristoj uzas ĉi tiujn simbolojn por provi establi lingvan kontakton kun primatoj. La Jerkiŝa klavaro estas konektita al komputilo, kiu registras ĉiun eldiron kiun la besto faras. Primatologoj Sue Savage-Rumbaugh kaj Duane Rumbaugh studis kiel la simioj Lana, Washoe kaj Sarah komunikas kun homoj uzante la klavaron. La signolingvo Jerkiŝa estis evoluigita fare de la pripsikologia profesoro Ernst von Glasersfeld (1917-2010) kune kun Pedro Pisani en la Yerkes National Primate Research Center en Atlanta en 1970 por komunikadaj eksperimentoj kun la ĉimpanzo Lana. Ekzistas detala priskribo de la Jerkŝa lingvo en ĉapitro de la libro Language Learning by a Chimpanzee. The LANA Project[1].
| Jerkiŝa | |
| animal language • artefarita lingvo | |
|---|---|
| Lingvistikaj eksperimentoj de homedaj simioj | |
| Parolantoj | 4 (simioj) |
| Kreinto | Ernst von Glasersfeld |
| Lingvistika klasifiko | |
| Konstruitaj lingvoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-3 | sen valoro |
| Angla nomo | Yerkish |
| Franca nomo | yerkish |
La bonobo (pigmea ĉimpanzo) Kanzi lernis la uzon de Jerkiŝa en la unuaj 2 jaroj de sia vivo observante la trejnadon de sia vartpatrino Matata. Pro la frua eksponiĝo al la lingvo, Kanzi havas la plej bonan komprenon de signolingvo ĝis nun.
Leksigramoj redakti
La lingvo uzas bildojn, kiuj estas kombinaĵoj de naŭ bazaj elementoj kaj nomiĝas "leksigramoj". Koloroj indikas semantikajn kategoriojn.[2][3].
Per la kombino de naŭ bazaj signoj po du, tri aŭ kvar oni povas havigi 255 apartajn leksigramojn. Tiuj bazaj signoj estis elektitaj laŭ ilia intermalsimileco. La signoj estas tute simbolaj kaj neniel reprezentas la konkretaĵojn kiujn ili montras.
La leksikono de la Jerkŝa lingvo ne estas dividita gramatike laŭ nomoj, verboj, adjektivoj kiel en tradiciaj lingvoj sed en signifogrupoj. Ekzemple, en Esperanto oni dirus "mi amas Marian" aŭ "mi havas amon por Maria", tie la radiko am- funkcias kiel verbo aŭ kiel nomo, sed tio ne okazas en Jerkŝa lingvo ĉar terminoj estas uzitaj nur kiel konceptoj.
Leksigramoj estas klasifikitaj en 42 konceptoklasoj, ekzemple: "konataj primatoj", "ne konataj primatoj", "agantoj ne-vivaj" (komputilo, roboto,...), "apliko de forto" (tiri, puŝi), "Maĝeblaĵo", ktp. Tiuj klasoj estas ankaŭ semantike subklasifikitaj laŭ naŭ koloroj.
| Koloro | Signifo |
|---|---|
| Violkolora | Memstaraj agantoj |
| Oranĝkolora | Spacaj aĵoj kaj ideoj |
| Ruĝa | Manĝeblaĵoj |
| Verda | Korpopartoj |
| Blua-griza | Ŝtatoj kaj kondiĉoj |
| Blua | Agoj |
| Nigra | Prepocicioj, determinantoj, ktp. |
| Blanka | Jeso |
| Flava | Frazmodifiloj |
Aliaj leksigramaj sistemoj redakti
Scientistoj el la Universitato de Kioto kreis propran leksigraman sistemon nomita KUL (Kyoto University Lexigram system) parte surbaze la leksigramoj de la Jerkŝa lingvo[4][5].
Gramatiko de la Jerkiŝa lingvo redakti
Korelatiloj redakti
La gramatiko de la Jerkiŝa lingvo funkcias base de 35 korelatiloj (angle correlators). Ili estas strukturoj per kiuj la leksigramoj rilatiĝas. La korelatiloj ne nur priskribas rilaton inter leksigramoj, ankaŭ inter korelatiloj.
Ekzemploj:
Korelatilo 01 - Memstara aganto faras sentranslokigan agon
Korelatilo 16 - Senta ago rilata al perceptebla aĵo
Korelatilo 04 - Memstara viva aganto faras sentan agon
Referencoj redakti
- ↑ Ernst Von Glaserfeld. The Yerkish Language and Its Automatic Parser. En la libro, Language Learning by a Chimpanzee THE LANA PROJECT. Academic Press. 1977. paĝ. 91-130.
- ↑ Rumbaugh. A computer-controlled language training system for investigating the language skills of young apes. Behav. Res. Meth. & Instru., 1973, Vol. 5 (5)
- ↑ E. Von Glasersfeld. The Yerkish Language for Non-human Primates. 1975. University of Georgia.
- ↑ Tetsuro Matsuzawa. The Ai project: historical and ecological contexts. Anim Cogn (2003) 6 : 199–211.
- ↑ Toshio Asano, Tetsuya Kojima, Tetsuro Matsuzawa kaj aliaj. Object and Color Naming in Chimpanzees (Pan troglodytes). Proc. Japan Acad., 58, Ser. B (1982)
Bibliografio redakti
- Duane M Rumbaugh. Language Learning by a Chimpanzee: The Lana Project. — Academic Press, 2014. — P. 334. — ISBN 1483272508.
- R. Narasimhan. Modelling Language Behaviour. — Springer Science & Business Media, 2013. — Т. 10. — 220 с. — (Springer Series in Language and Communication). — ISBN 364267934X.
- William Hillix, Duane Rumbaugh. Animal Bodies, Human Minds: Ape, Dolphin, and Parrot Language Skills. — Springer Science & Business Media, 2013. — 310 с. — (Developments in Primatology: Progress and Prospects). — ISBN 1475745125.
- Зорина З. А., Смирнова А. А. О чем рассказали «говорящие» обезьяны: Способны ли высшие животные оперировать символами? / Науч. ред. д. биол. н. И. И. Полетаева. — М.: Языки славянских культур, 2006. — 424 с.
Noto redakti
En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Yerkish en la germana Vikipedio.