Verda amaranto
Verda amaranto (science Amaranthus viridis) estas kosmopolita specio de planto en la botanika familio Amarantacoj kaj estas ankaŭ konata kiel fajna amaranto.
 | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Amaranthus caudatus
| ||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||
Priskribo
redaktiVerda amaranto estas ĉiujara herbo kun vertikala, helverda tigo kiu kreskas ĝis ĉirkaŭ 60-80 cm alta. Multaj branĉoj eliras el la bazo, kaj la folioj estas ovalaj, 3–6 cm longaj, 2–4 cm larĝaj, kun longaj petioloj ĉirkaŭ 5 cm. La planto havas finajn paniklojn kun malmultaj branĉoj, kaj malgrandajn verdajn florojn kun 3 stamenoj.[1]
Uzoj
redaktiVerda amaranto estas manĝata kiel boligita verdaĵo aŭ kiel folia legomo en multaj mondopartoj.
En la nordorienta barata ŝtato Manipuro, ĝi estas konata kiel ĉeng-kruk; ĝi ankaŭ estas manĝata kiel legomo en Suda Barato, precipe en Kerala, kie ĝi estas konata kiel kuppaĉira കുപ്പച്ചീര. Ĝi estas ofta legomo en bengala kuirarto, kie oni nomas ĝin not ŝak ("ak" signifas foliajn legomojn). Ĝi estas tre ofta legomo uzata en Odia kuirarto kiel Saaga, nome Kosila Saaga aŭ Marŝi Saag en kamparaj regionoj.
Ĝi ankaŭ estas manĝata kiel legomo en partoj de Afriko.[2] La folioj de ĉi tiu planto estis uzataj en la dieto de Maldivoj ekde jarcentoj en pladoj kiel mas huni.[3] La joruba nomo en Okcidenta Afriko por ĉi tiu planto estas Ewe Tete kaj estas uzata por kuracaj kaj spiritualismaj celoj.
En la 19-a jarcento verda amaranto estis manĝaĵo en Aŭstralio. La botanikisto Joseph Maiden skribis en 1889: "Ĝi estas bonega anstataŭanto de spinaco, estante multe pli bona ol la folioj de la blanka beto vendata kiel spinaco en Sidnejo. Krom spinaco, ĝi plej similas al boligitaj urtikaj folioj, kiuj kiam fruaj estas uzataj en Anglio, kaj estas bonegaj. Ĉi tiu amaranto devas esti kuirita kiel spinaco, kaj kiam ĝi fariĝos pli vaste konata, ĝi certe estos populara, krom inter homoj, kiuj povas konsideri ĝin sub sia digno havi ion ajn rilata al tia ofta fiherbo."[4][5]
Verda amaranto ankaŭ havas aretojn de nuksaj manĝeblaj semoj, kiuj povas esti manĝataj kiel manĝetoj aŭ uzataj en biskvitoj. Kaĉon oni povas fari boligante la semojn en akvo. Male al aliaj amarantoj, la semoj povas esti facile rikoltitaj per skrapado inter la fingroj de la maturaj semaj spiketoj.[6]
Verda amaranto estas uzata kiel kuracherbo en tradicia ajurveda medicino, sub la sanskrita nomo Tandulija.[7]
Nutrado
redaktiVerda amaranto povas enhavi ĝis 38% da proteino laŭ seka pezo.[8] La folioj kaj semoj enhavas lizinon, esencan aminoacidon.[9]
Rilataj plantoj
redaktiLa proksime rilata Amaranthus blitum, blito, ankaŭ estas manĝebla. En Jamajko, ĝi estas konata kiel callaloo. En Grekio, ĝi estas konata kiel vlita.
Referencoj
redakti- ↑ Tanaka, Yoshitaka; Van Ke, Nguyen (2007). Edible Wild Plants of Vietnam: The Bountiful Garden. Thailand: Orchid Press. p. 24. ISBN 978-9745240896.
- ↑ Grubben, G.J.H. & Denton, O.A. (2004) Plant Resources of Tropical Africa 2. Vegetables. PROTA Foundation, Wageningen; Backhuys, Leiden; CTA, Wageningen.
- ↑ Xavier Romero-Frias, The Maldive Islanders, A Study of the Popular Culture of an Ancient Ocean Kingdom. Barcelona 1999, ISBN 84-7254-801-5
- ↑ Low, Tim (1985). Wild Herbs of Australia & New Zealand. Angus & Robertson Publishers. p. 44. ISBN 0207151679.
- ↑ J. H. Maiden (1889). The useful native plants of Australia: Including Tasmania. Turner and Henderson, Sydney.
- ↑ Wild Herbs of Australia & New Zealand.
- ↑ R.V. Nair, Controversial drug plants
- ↑ Grubb, Adam; Raser-Rowland, Annie (2012). The Weed Forager's Handbook. Australia: Hyland House Publishing Pty Ltd. p. 23. ISBN 9781864471212.
- ↑ The Weed Forager's Handbook.