Pariza Komunumo (1871)

La Pariza Komunumo (france la Commune de Paris) estis revolucia registaro en Parizo (Francio) de la 26-a de marto ĝis la 20-a de majo 1871. Ĝi nomis sin laŭ antaŭa revolucia registaro (Pariza Komunumo (1792)) kiu ludis gravan rolon en la Franca Revolucio en 1792.

Pariza Komunumo
sieĝo • socia eksperimento • insurekcio • organizaĵo • grupa ago
Komenco	18-a de marto 1871 vd
Fino	28-a de majo 1871 vd
Geografia situo	48° 51′ 25″ N, 2° 21′ 5″ O (mapo)48.8569444444442.3513888888889
Lando(j)	Francio vd
Pariza Komunumo (1871) (Parizo) DEC Pariza Komunumo (1871)
Lingvoj	franca lingvo
Partoj Repression of the Commune • Comité central républicain des Vingt arrondissements • komunardo • Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés • Central Committee of the National Guard • Uprising of March 18, 1871 vd

Pariza Komunumo
18-a de marto 1871 – 28-a de majo 1871
sieĝo • socia eksperimento • insurekcio • organizaĵo • grupa ago
Geografio
Ĉefurbo:	Parizo
Loĝantaro
Lingvoj:	franca lingvo
Ŝtat-strukturo
Ŝtat-strukturo:	parlamenta respubliko
Antaŭaj ŝtatoj: Postsekvaj ŝtatoj: Elstaraj historiaj eventoj Diplomatiaj Rilatoj   Partoj Repression of the Commune • Comité central républicain des Vingt arrondissements • komunardo • Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés • Central Committee of the National Guard • Uprising of March 18, 1871 vd

Post la malvenko de Francio kontraŭ Prusio en la Franc-germana milito 1870-71, la parizanoj kiuj suferegis pro malsato kaj frostego dum vintra sieĝo, malvolonte akceptis planojn pri kapitulacio de la registaro. Insurekcia registaro elektiĝis la 26-an de marto kun multaj unuarangaj respublikanoj kiaj Charles Delescluzes, Jules Vallès, kaj regis la urbon ĝis la "Sanga semajno" (22-a ĝis 26-a de majo 1871).

Tiuj eventoj multe impresis la tutan socian movadon dum sekvantaj jardekoj en Francio sed ankaŭ en aliaj landoj de Eŭropo. Lenin eltiris lecionojn el la malvenko de la Komunumo por sukcesigi la oktobran revolucion. Certe ankaŭ Karl Marx verkis pri la komunumo de Parizo kaj komentis ĝian fiaskon.

La verko de la Pariza Komunumo.

Dum 72 tagoj, la Komunumo ellaboris kaj komencis uzon de la demokratia, sociala, humana verko kies moderneco, ankoraŭ alparolas nin, 140 jarojn post printempo 1871.

1. Aŭtentika demokratio :
   • Elektitoj obeemaj al nepra mandato, eksigeblaj kiam ili ne alkonformiĝas al siaj devoj.
2. Sociala agado :
   • Redukto pri laborodaŭro, en metiejoj de armiloj.
   • Abolo de noktolaboro en panejoj.
   • Nuligo de monpunoj, kaj salajradeduktoj.
   • Kooperativaj mastrumadoj en laborejoj forlasitaj de posedantoj (antaŭsignoj de memadministrado).
   • Senpagaj iloj kaj kuiriloj deponitaj en pruntoficejo.
   • Restarigo de moratorio koncerne luprezon kaj pagdatojn.
   • Rekvizicio de neokupitaj loĝejoj.
   • Kreado de dungoficejoj.
3. La virina emancipado :
   • Kreado de unua popola feminisma organizo- Unuiĝo de virinoj por defendo de Parizo, kaj kuracado favore al vunditoj.
   • Salajra egaleco inter instruistinoj kaj instruistoj.
   • Divorcorajto, kaj konkubeco.
   • Kreado de virinaj memadministrataj laborejoj.
   • Starigo de profesia lernejo por junulinoj.
   • n kelkaj distriktoj, virinoj laboras pri municipa mastrumado.
   • Lukto kontraŭ prostituado, rigardata kiel formo de komerca ekspluatado de « homo far homo ».
4. Fremduloj, kompletaj civitanoj.
   • Fremduloj, multnombraj partoprenas en la Komunumo, inter ili belgaj kaj luksemburgaj laboristoj, polaj revoluciuloj, garibaldianoj. La Komunumo konfidas al ili gravajn responsojn : Leo Frankel servas kiel ministro pri laboro. Ankaŭ la polaj generaloj Wloblewski kaj Dombrowski.
   • La komunumo estas por internaciismo, kaj elektas ruĝan flagon, flagon de universala Respubliko.
5. Dispartigo de eklezio disde Ŝtato :
   • Dekreto de la 2a de aprilo1871 (34 jaroj antaŭ la leĝo de 1905).
6. Senpaga kaj laika lernejo :
   • Starigo en distriktoj far elektitoj kaj asocioj de nova edukado
7. La kulturo :
   • La federacio de artistoj elektas arton sen registara kuratoreco.
   • Komunumo denove malfermas muzeojn, bibliotekojn, teatrojn, organizas koncertojn, en « Tuileries ».
8. Aliaj progresodecidoj :
   • Pensioj por edzinoj, aŭ kunulinoj, kaj infanoj de komunumanoj mortigitaj dum milito.
   • Proteste kontraŭ mortpuno, la gilotino estas bruligita..

Bildoj

Unuaj eventoj
Virinoj kaj infanoj helpantaj preni du kanonojn de la Nacia Gvardio en Montmartre	Generaloj Lecomte kaj Thomas pafitaj en Montmartre post kiam iliaj trupoj aliĝis la ribelon (fotada rekonstruado, ne reala foto)	La Komunumo redonas laboristajn ilojn lombarditajn dum la sieĝo
Bataloj kaj detruoj
Barikadoj en Parizo	Detruo de la Kolumno Vendôme	Detruoj en Parizo, ĉi tie Urbodoma Korto Ludoviko XIV
Rezistado, subpremado, memoro
Afiŝo de la Komitato por Publika Bonfarto (Comité de Salut Public)	Komunumaj malliberigitoj marŝigitaj al Versajlo: ilustraĵo el moderna revuo	Memortabulo pri la subpremo de la Komunumo en tombejo Père Lachaise.
Grandaj figuroj Auguste Blanqui, elektito, konsiderita kiel la plej elstara figuro de plejmulto de la parizanoj, malliberigita dum la eventoj. Louise Michel, instruistino, elstara gvidantino, deportita en Nov-Kaledonio. Jules Vallès, ĉefredaktoro de "Le Cri du Peuple", elektito, mortkondamnita, ekziliĝinta. Charles Delescluzes, elektito, maljuna respublikano, mortinta sur barikado la 25-an de majo 1871. Elisée Reclus, geografo, verkisto, nacia gvardiano, ekziligita.

Vidu ankaŭ

• Komunumo de Besançon
• Liona Komunumo
• Historio de Francio
• Elektitoj
• Gazetoj
• Belleville (pariza metrostacio)

Eksteraj ligiloj

En Esperanto

• Virinoj dum la Pariza Komunumo
• La Pariza Komunumo de 1871 libreto publikigita en 2008 fare de la Eldona fako kooperativa de SAT, reeldonita en 2010.
• KROPOTKIN, Piotr: La Pariza Komunumo
• Afiŝaro de la Pariza kaj Liona Komunumo tradukita al Esperanto.

En aliaj lingvoj

• http://perso.club-internet.fr/lacomune/pages/parent.html Arkivigite je 2004-10-12 per la retarkivo Wayback Machine (franclingve)
• http://www.chez.com/durru/lmichel/lacommune.htm (franclingve)
• http://www.paris.org/Kiosque/may01/commune.html Arkivigite je 2011-05-14 per la retarkivo Wayback Machine (anglalingve)