Bibliaj manuskriptoj de Qumran

La Bibliaj manuskriptoj de Qumran estas ĉiuj tiuj manuskriptoj de Qumran kiuj entenas kopiojn de manuskriptoj apartenantaj la Masora Biblio. Ili estas la plej antikvaj Fontoj de la hebrea teksto de la Biblio, rimarkinda ero de la Manuskriptoj de la Morta Maro kaj estas komplementaj al la Nebibliaj manuskriptoj de Qumran.

Ilia malkovro alportas lumon sur la malsamoj inter la versio de la Malnova Testamento. Antaŭe oni pensi ke la malsamoj inter la greklingva Septuaginto kaj la Masora Biblio ŝuldiĝus al eraroj de transskribumaj kaj transliterumaj aŭ tradukaj de la tradukistoj de la Septuaginto. Nun tiu hipotezo estas preterlasenda, ĉar la septuaginto estas identa al iuj hebrelingvaj manuskriptoj malkovritaj en Qumran.

Klasifikado

redakti

Ĉi tie oni sekvas la klasifikadon de Emanuel Tov laŭ kiu tiuj maniskriptoj prefere divideblas tiel:

  • Manuskriptoj pramasoraj. Kiel konate, la Masoretoj selektis kaj vokalizis la bibliajn tekstojn. Preskaŭ la duono de la qumranaj manuskriptoj apartenas al tiu kategorio, ĉirkaŭ 47%. Tio konfirmas la aŭtoritatecon de tiuj tekstoj malkovritaj.
  • Manuskriptoj antaŭ-samarianaj. Samarianoj adoptis kaj adaktis version de la hebrea teksto pli antikvan ol tiu trovitan en Qumran. Tiuj manuskriptoj (ĉirkaŭ 2.5% de la tuto) havas la apartaĵoj de la Samariana Pentateŭko. Tiu teksto estas antikva almenaŭ kiel la Kronikoj. Malgraŭ ke la Kronikoj estas sinoptikaj kun la Genezo, la qumrana teksto estas simila al la Kronikoj kaj ne al la masora teksto.
  • 'Tekstoj de la Septuaginta (ĉirkaŭ 3.5%). Originaj tradukoj de iuj libroj de la Malnova Testamento estis bazitaj sur malsama teksto ol tiu pra-masora. Iuj hebreaj manuskriptoj, inter kiuj 4QJer  parte similas al la Septuaginto.

Granda parto de la manuskriptoj (ĉirkaŭ 47%) similas al neniu el la menciistaj versioj. Tov justigas tiel la motivon de tiu klasifikado: Ili similas, foje elstarmaniere, al la Masora Teksto, aŭ la Samariana Pentateŭko aŭ al la Septuaginto, sed la ne-similaj estas en malakordo ankaŭ kun aliaj tekstoj sammaniere. Krome ili entenas pasaĵojn neĉeestajn en kelkaj aliaj tekstoj [1]

Formiĝo de la Malnova Testamento

redakti

Versioj sinsekvaj

redakti

Sekve de la analizo pri la enhavoj de tiuj manuskriptoj, iuj spertuloj [2] akordiĝas en tiu aserto:Kiam la unuaj versioj de la libroj de la Malnova Testamento estis komplete redaktitaj, ili ekestis konsideritaj aŭtoritatecaj kaj cirkuligitaj kiel tiaj. Sed sekve estis skribitaj kaj cirkuligitaj reviziitaj eldonoj aranĝitaj por anstataŭi la antaŭajn.ììì Sed la anstatuigo estis nur parte sukcesa tiel ke, la antaŭaj redaktaĵoj daŭrigis esti estamataj kaj legataj. En la hebrea-izraela medio, la nova eldono kiu poste fariĝis la masora teksto (preskaŭ identa al la versio entenata en la Vulgato, en la Peshitta, kaj en la Codex Vaticanus) anstataŭis la antaŭajn tekstojn. Tial la antaŭaj eldonoj uzitaj en lokoj, geografie kaj sociologie necentraj, kiel ekzemple la deponejo de Qumran kaj la diversaj manuskriptoj kiaj la greklingva Septuaginta traduko [pretigita en la antikva Egiptio) daŭris esti uzataj. Tiuj unuaj versioj estis hazarde konservitaj por la posteularo en la Septuaginto kaj pere de la malkovroj de Qumran.

Libro de Jeremia

redakti

La malsamoj inter la masora teksto unuflanke, 4QJer  (unu la bibliaj manuskriptoj de Qumran) kaj la septuaginto aliflanke, estas rekonebla en du precipaj areoj kun specifaj karakterizoj, kiuj alskribigas tiujn tekstojn al du tradicioj profunde malsamaj:

  • La lungo: la origina septuaginto longas unu sesaĵo de la masora teksto. Mankas vortoj, frazoj, periodoj kiuj male troviĝas en la Vulgato, en la Peshitta, kaj en la vatikanaj manuskriptoj. Tiu karakterizo reflektiĝas en 4QJer .
  • La ordo de la teksto: la origina septuaginto havas malsaman ordon kompare kun la masora teksto. Ekzemple, 23, 7-8 de la masora teksto troviĝas post 23,40, en la origina Septuaginto.

Enhavo

redakti

Ofteco de la libroj trovitaj

redakti

Libroj listigitaj laŭ la nombro de la manuskriptoj trovitaj.[3]

Libro Nombro de manuskriptoj trovitaj
Psalmaro 39
Readmono 33
Libro de Enoch 25
Genezo 24
Jesaja 22
Libro de la Jubileoj 21
Eliro 18
Levidoj 17
Nombroj 11
Minoraj profetoj 10
Libro de Danielo 8
Jeremia 6
Ezekielo 6
Ijob 6
unua kaj dua de Samulo 4

Entute ili estas: ĉirkaŭ 250.

Listo de la fragmentoj

redakti
Tanako en Qumran
Nomo Enhavoj # Lingvo subporto
1Q1 Genezo Hebrea pergameno
1Q2 Eliro Hebrea pergamen
1Q3 Levidoj Paleohebrea pergameno
1Q4 Readmono a Hebrea pergameno
1Q5 Readmono b Hebrea pergameno
1Q6 Juĝistoj Hebrea pergameno
1Q7 1-2 de Samuelo Hebrea pergameno
1Q8 Jesaja b Hebrea pergameno
1Q9 Ezekielo Hebrea pergameno
1Q10 Salmi a Hebrea pergameno
1Q11 Psalmaro b Hebrea pergameno
1Q12 Psalmo 44 Hebrea pergameno
1Q13 Tefila dekalogo Hebrea pergameno
1Q71 Daniele a Ebraico pergameno
1Q72 Danielo b Hebrea pergameno
1QIsa Jesaja a Hebrea pergameno
1QIsb Jesaja b Hebrea pergameno
2Q1 Genezo Hebrea pergameno
2Q2 Eliro a Hebrea pergameno
2Q3 Eliro b Hebrea pergameno
2Q4 Eliro c Hebrea pergameno
2Q5 Levidoj en Paleohebrea pergameno
2Q6 Nombroj a Hebrea pergameno
2Q7 Nombroj b Hebrea pergameno
2Q8 Nombroj c Hebrea pergameno
2Q9 Nombroj d Hebrea pergameno
2Q10 Readmono 1 a Hebrea pergameno
2Q11 Readmono b Hebrea pergameno
2Q12 Readmono 10 c Hebrea pergameno
2Q13 Jeremia Hebrea pergameno
2Q14 Psalmoj 103-104 Hebrea pergameno
2Q15 Ijob 3 Hebrea pergameno
2Q16 Rut a Hebrea pergameno
2Q17 Rut b Hebrea pergameno
3Q1 Ezekielo 16 Hebrea pergameno
3Q2 Psalmo 2 Hebrea pergameno
3Q3 Plorkantoj Hebrea pergameno
4Q1 Genezo-Eliro a Hebrea pergameno
4Q2 Genezo b Hebrea pergameno
4Q3 Genezo c Hebrea pergameno
4Q4 Genezo d Hebrea pergameno
4Q5 Genesi e pergameno
4Q6 Genezo f Hebrea pergameno
4Q7 Genezo g Hebrea pergameno
4Q8 Genezo h Hebrea pergameno
4Q9 Genezo j Hebrea pergameno
4Q10 Genezo k Hebrea pergameno
4Q11 Genezo-Eliro l Paleohebrea pergameno
4Q12 Genezo m Paleohebrea pergameno
4Q13 Eliro b Hebrea pergameno
4Q14 Eliro c Hebrea pergameno
4Q15 Eliro d Hebrea pergameno
4Q16 Eliro e Hebrea pergameno
4Q17 Eliro-Levidoj f Hebrea pergameno
4Q18 Eliro g Hebrea pergameno
4Q19 Eliro h Hebrea pergameno
4Q20 Eliro j Hebrea pergameno
4Q21 Eliro k Hebrea pergameno
4Q22 Eliro m Paleohebrea pergameno
4Q23 Lev-Nom a Hebrea pergameno
4Q24 Levidoj b Hebrea pergameno
4Q25 Levidoj c Hebrea pergameno
4Q26 Levidoj d Hebrea pergameno
4Q26a Levidoj e Hebrea pergameno
4Q26b Levidoj g Hebrea pergameno
4Q27 Nombroj b Hebrea pergameno
4Q28 REadmono a Hebrea pergameno
4Q29 Readomono b Hebrea pergameno
4Q30 Readomono c Hebrea pergameno
4Q31 Readomono d Hebrea pergameno
4Q32 Readomono e Hebrea pergameno
4Q33 Readomono f Hebrea pergameno
4Q34 Readomono g Hebrea pergameno
4Q35 Readomono h Hebrea pergameno
4Q36 Readomono i Hebrea pergameno
4Q37 Readomono j Hebrea pergameno
4Q38 Readomono k1 Hebrea pergameno
4Q38a Readomono k2 Hebrea pergameno
4Q38b Readomono k3 Hebrea pergameno
4Q39 Readomono l Hebrea pergameno
4Q40 Readomono m Hebrea pergameno
4Q41 Readomono n Hebrea pergameno
4Q42 Readomono o Hebrea pergameno
4Q43 Deuteronomio p Hebrea pergameno
4Q44 Readomono q Hebrea pergameno
4Q45 Readomono r Paleohebrea pergameno
4Q46 Readomono s Paleohebrea pergameno
4Q47 Josuo a Hebrea pergamena
4Q48 Josuo b Hebrea pergamena
4Q49 Juĝistoj Hebrea pergamena
4Q50 Juĝistoj b Hebrea pergamena
4Q51 Samuelo a Hebrea pergamena
4Q52 Samuelo b Hebrea pergamena
4Q53 Samuelo c Hebrea pergamena
4Q54 Reĝoj Hebrea pergamena
4Q55 Jesaja a Hebrea pergamena
4Q56 Jesaja b Hebrea pergamena
4Q57 Isaia c Hebrea pergamena
4Q58 Jesaja d Hebrea pergamena
4Q59 Jesaja e Hebrea pergamena
4Q60 Jesaja f Hebrea pergamena
4Q61 Jesaja g Hebrea pergamena
4Q62 Jesaja h Hebrea pergamena
4Q63 Isaia j Hebrea pergamena
4Q64 Jesaja k Hebrea pergamena
4Q65 Jesaja l Hebrea pergameno
4Q66 Jesaja m Hebrea pergameno
4Q67 Jesaja n Hebrea pergameno
4Q68 Jesaja o Hebrea pergameno
4Q69 Jesaja p Hebrea pergameno
4Q70 Jeremia a Hebrea pergameno
4Q71 Jeremia b Hebrea pergameno
4Q72 Jeremia c Hebrea pergameno
4Q73 Ezekielo a Hebrea pergameno
4Q74 Ezekielo b Hebrea pergameno
4Q75 Ezekielo c pergameno
4Q76 la dekdu a Hebrea pergameno
4Q77 la dekdu b Hebrea pergameno
4Q78 la dekdu c Hebrea pergameno
4Q79 la dekdu d Hebrea pergameno
4Q80 la dekdu e Hebrea pergameno
4Q81 la dekdu f Hebrea pergameno
4Q82 la dekdu g Hebrea pergameno
4Q83 Psalmoj a Hebrea pergameno
4Q84 Psalmoj b Hebrea pergameno
4Q85 Psalmoj c Hebrea pergameno
4Q86 Psalmoj d Hebrea pergameno
4Q87 Psalmoj e Hebrea pergameno
4Q88 Psalmoj f Hebrea pergameno
4Q89 Psalmoj g Hebrea pergameno
4Q90 Psalmoj h Hebreaj pergameno
4Q91 Psalmoj j Hebrea pergameno
4Q92 Psalmoj k Hebrea pergamen
4Q93 SOsalmoj l Hebrea pergameno
4Q94 Psalmoj m Hebrea pergameno
4Q95 Psalmoj n Hebrea pergameno
4Q96 Psalmoj o Hebrea pergameno
4Q97 Psalmoj p Hebrea pergameno
4Q98 Osalmoj q Hebrea pergameno
4Q98a Psamoj r Hebrea pergameno
4Q98b Psalmoj s Hebrea pergameno
4Q98c Psalmoj t Hebrea pergameno
4Q98d Psalmoj u Hebrea pergameno
4Q98e Psalmoj v Hebrea pergameno
4Q98f Psalmaro w Hebrea pergameno
4Q98g Psalmaro x Hebrea pergameno
4Q99 Iob a Hebea pergameno
4Q100 Ijob b Hebrea pergameno
4Q101 Ijob c Paleohebrea pergameno
4Q104 Rut a Hebrea pergameno
4Q105 Rut b Hebrea pergameno
4Q106 Alta Kanto a Hebrea pergameno
4Q107 Alta Kanto b Hebrea pergameno
4Q108 Alta Kanto c Hebrea pergameno
4Q109 Qohelet a Hebrea pergameno
4Q110 Qohelet b Hebrea pergameno
4Q111 Plorkanto Hebrea pergamena
4Q112 Daniele a Hebrea pergamena
4Q113 Daniele b Hebrea pergameno
4Q114 Danielo c Hebrea pergameno
4Q115 Danielo d Hebrea pergameno
4Q116 Danielo e Hebrea pergameno
4Q117 Ezra Hebrea pergameno
4Q118 CKronikoj Hebrea pergameno
4Q119 Levidoj a Greka pergameno
4Q120 Levidoj b Greka papiruso
4Q121 Nombroj Greka pergameno
4Q122 Readmono Greka pergameno
4Q123 Josuo* Paleohebrea pergameno
4Q124 Ne identigita Paleohebrea pergameno
4Q125 Ne identigita Paleohebrea pergameno
4Q126 Ne identigita Greka pergameno
4Q127 Esodo* Greka papiruso
4Q522 Psajno 122* Hebrea pergamena
5Q1 Deuteronomio Hebrea pergameno
5Q2 1-a de Reĝoj 1 Hebrea pergameno
5Q3 Jesaja 40 Hebrea pergameno
5Q4 Amos 1 Hebrea pergameno
5Q5 Psalmo 119 Hebrea pergameno
5Q6 Plokanto a Hebrea pergameno
5Q7 Plorkanto 4 b Hebrea pergameno
5Q8 Tefila Hebrea pergameno
6Q1 GGenezo 6 Paleohebrea pergameno
6Q2 Lavidoj 8 Paleohebrea pergameno
6Q3 Readomo 26 Hebrea pergameno
6Q4 1-2 Regij Hebrea pergameno
6Q6 Alta kanto Hebrea pergameno
6Q7 Danielo Hebrea pergameno
6Q19 Genezo Hebrea pergameno
6Q20 Readmono Herea pergameno
7Q1 Ekuro Greka papiruso
7Q3 Ne identigita Greka papiruso
7Q4 Ne identigita Greklingva papiruso
7Q5 Ne identigita Greklingva papiruso
8Q1 Genezo 17-18 Henrea pergameno
8Q2 Psamoj17-18 Hebrea pergameno
8Q3 Tefila El, Read Hebrea pergameno
11Q1 Levidoj a Palehebrea pergameno
11Q2 Levidoj b Paleohebrea pergameno
11Q3 Readmono 1 Hebrea pergameno
11Q4 Ezekielo Hebrea pergameno
11Q5 Psalmoj a Hebrea pergameno
11Q6 Psamoj 141;133;144;118 b Hebrea pergameno
11Q7 Psalmoj c Hebrea pergameno
11Q8 Psalmoj d Hebrea pergameno
11Q9 Psalmoj 36-37;86 e Hebrea pergameno

Tiu teksto, paleografie datita al 125 ± 100 a. K. kaj pere de radikarbono al 202 ± 107 a.K., enhavas ĉiujn ĉapitrojn de Jesaja; ĝi estas skribita sur 54 kolonoj malsamlongaj, sur 17 ŝafaj haŭtpecoj kunkudritaj por formi rolaĵon de 7,35 metrojn longan x 30 cm larĝan. Tiu rolaĵo atestas pri la fideleco per kiu la libro de Jesaja estis kopiitaj de la antikvaj skribistoj laŭlonge de la jarcentoj, ĉar la 1QIsa estas substance identa al la masora teksto, iujn jarojn posta.

Laŭ la Hipotezo O'Callaghan (el la nomo de la hispana jezuito José O'Callaghan), reproponita en jaroj okdekaj de la pasinta ajercento de la germana papirusulo Carsten Peter Thiede, la papipruso 7Q5 estus fragmento enhavanta la versegojn 6,52-53 de la Evangelio laŭ Marko: tio igus 7Q5/ la plej antikva restinta manuskripto de la evangelioj, skribita ĉirkaŭ 20 jarojn post la morto de Jesuo. Tiu identigo de O'Callaghan, tamen, trafis en la skeptikismo de la akademia mondo.[4]

  1. Textual Criticism of the Hebraic Bible, 166.
  2. angle Emanuel Tov, Textual Criticism of the Hebraic Bible, 2001 | Uitgeverij Van Gorcum, The Netherlands.
  3. Theodor H. Gaster,The Dead Sea Scriptures, Peter Smith Pub Inc, 1976, ISBN 0-8446-6702-1.
  4. «Elliot (2004), JK, "Book Notes", Novum Testamentum, Volume 45, Number 2, 2003 , pp. 203; Gundry (1999), p. 698; Graham Stanton, Jesus and Gospel, Cambridge University Press, 2004, ISBN 0-521-00802-6, p. 203; Joseph A. Fitzmyer, The Dead Sea scrolls and Christian origins, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2000, ISBN 0-8028-4650-5, p. 25; Fitzmye kaj Joseph A. Fitzmyer, Qumran, Queriniana, Brescia, 1994, pp. 37-38

Bibliografio

redakti
  • Florentino kaj García Martínez, The Dead Sea Scrolls Translated , 1996, Brill-Eerdmans , Leiden-Grand Rapids
  • Jucci Elio, I manoscritti ebraici di Qumran: A che punto siamo?, Istituto Lombardo, 1995
  • La Biblioteca di Qumran primo volume, Torah-Genesi, edizione italiana a cura di Giovanni Ibba, EDB, 2013.

Vidu ankaŭ

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti