Livona lingvo
La livona lingvo (līvõ kēļ, ankaŭ rāndakēļ) estas ano de la finna branĉo de la Finn-ugra lingvaro. Laŭ ĝi la historia regiono Livonio ricevis sian nomon. Nuntempe, la livona estas parolata de nur 10-40 personoj en Latvio kaj ĝin minacas malapero. La lastaj parolantoj de la livona lingvo loĝas en marbordaj vilaĝoj, norde de Kuronio, proksime al la urbo Ventspils.
| Livona lingvo | |
| līvõ kēļ | |
| |
| lingvo • mortinta lingvo • moderna lingvo | |
|---|---|
| Baltmara finna lingvaro | |
| Parolata en | Latvio |
| Parolantoj | 10 - 40 |
| Skribo | latina alfabeto |
| Lingvistika klasifiko | |
Urala
| |
| Oficiala statuso | |
| Oficiala lingvo en | Nenie |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-2 | fiu |
| ISO 639-3 | liv |
| SIL | LIV |
| Glottolog | livv1244 |
| Angla nomo | Livonian |
| Franca nomo | live |
Laŭ esploroj pri loknomoj la livona estis pli frue parolata en pli vasta areo, kiu kovris ĉ. duonon el la teritorio de nuntempa Latvio. La latva lingvo havas multe da influo de la livona lingvo kaj la diferencoj inter la latva kaj la litova estas parte pro la influo de la livona lingvo. Ankaŭ la latva lingvo influis multe al la livona kaj kaŭzis diversajn malsimilecojn inter la livona kaj aliaj finnaj lingvoj.
La livona lingvo dividiĝis al du dialektoj, la orienta kaj la okcidenta. La orienta livona lingvo estis parolata oriente de la Riga golfo kaj ĝi malaperis en la 19-a jarcento.
Alfabeto
redaktiLa livona estas skribita per latina alfabeto kun kromaj literoj:
A/a, Ā/ā, Ä/ä, Ǟ/ǟ, B/b, D/d, Ḑ/ḑ, E/e, Ē/ē, F/f, G/g, H/h, I/i, Ī/ī, J/j, K/k, L/l, Ļ/ļ, M/m, N/n, Ņ/ņ, O/o, Ō/ō, Ȯ/ȯ, Ȱ/ȱ, Õ/õ, Ȭ/ȭ, P/p, R/r, Ŗ/ŗ, S/s, Š/š, T/t, Ț/ț, U/u, Ū/ū, V/v, Z/z, Ž,ž.
Historio
redaktiDum la 13-a jarcento troviĝis 30 000 parolantoj de la livona kaj dum la 19-a jarcento ankoraŭ 2 000. Post la sendependiĝo de Latvio la livona kulturo ekfloris. Dum la 1930-aj jaroj la livona estis uzata en literaturo. La Sovetunia epoko, kun i.a. limigoj por la loĝantoj de marbordaj regionoj, kaŭzis fortajn batojn al la livonaj vilaĝoj. Parto el la parolantoj ekloĝis en urboj, interalie en Rigo.
Bazaj frazoj
redakti- Tulgid mäd jūrõ!
- Venu al ni!
- Esperanto um nei lǟlam!
- Esperanto estas tiel malfacila!
- Jõvīst, ku rõkāndõd līvõ kīeldõ.
- Bone, ke vi parolas livone.
- Set veitõ.
- Nur iom.
- Nēmizpǟl!
- Ĝis revido!
- Tēriņtš
- Saluton!
- Jõvā ūomõg! / Jõvvõ ūomõgt!
- Bonan matenon!
- Jõvā pǟva! / Jõvvõ päuvõ!
- Bonan tagon!
- Pōlaks!
- Bonvolu!
- Tienū!
- Dankon!
- Vȯndzist Ūdtāigastõ!
- Bonan novan jaron!
- ikš, kakš, kuolm, nēļa, vīž, kūž, seis, kōdõks, īdõks, kim
- unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek
Livonaj poemoj en Esperanto
redaktiLa esperantistino Hilda Dresen esperantigis iujn poemojn el la livona. Ekzemplo estas la poemo La Patrino de K. Stalte,[1] kiu originale aperis en la revuo Literatura Mondo en januaro 1923 (p. 18-19), kvankam tie estis indikite ke temus pri traduko el la "liva" lingvo (sed vere temas pri la livona).
Aktuala stato
redaktiLa livona lingvo estis subpremata de la latva medio, inkluzive per politikaj rimedoj. Livona aktivulo Uļi Kīnkamäg estis malliberigita pro sia agado kaj en 1932 mortis en prizono en la urbo Ventspils[2]. Oni opinias ke la lasta denaska parolanto de la livona estis Grizelda Kristiņa, kiu mortis en 2013 en Kanado, kie ŝi setlis post fuĝi el Latvio en 1944.
Post la restarigo de sendependeco de Latvio en 1991, la lingvo montris malrapidan revigliĝon, kiam eta nombro da homoj kun livonaj radikoj aŭ interesitaj pri tiu kulturo komencis lerni kaj promocii la lingvon. En 2018 ĉe la Universitato de Latvio (Rigo) estis fondita la Livona Instituto, kies direktoro iĝis la livona poeto kaj lingva aktivulo Valts Ernštreits[3]. La instituto realigas kelkajn programojn pri esplorado kaj diskonigado de la lingvo. En 2020 kadre de la programo Tava Klase (Via Klaso) en tutlanda televido aperis serio da lecionoj pri la livona lingvo[2].
Eksteraj ligiloj
redakti- http://www.livones.lv/
- https://web.archive.org/web/20050129100517/http://homepage.mac.com/uldis/livonia/livonia.html (virtuala Livonio)
- Will Mawhood (2020-11-08) “Ni havas strangan destinon”: konversacio kun la livona poeto Valts Ernštreits: Parto I (esperante). Tutmondaj Voĉoj. Arkivita el la originalo je 2020-11-08. Alirita 2020-11-09.
- Will Mawhood (2020-11-08) “Ni havas strangan destinon”: konversacio kun la livona poeto Valts Ernštreits: Parto II (esperante). Tutmondaj Voĉoj. Arkivita el la originalo je 2020-11-08. Alirita 2020-11-09.
Vidu ankaŭ
redaktiReferencoj
redakti- ↑ poemo La Patrino de Karl Stalte (Kōrli Stalte), esperantigita de Hilda Dresen, kun enkonduko pri la livona lingvo de Paul Berg (ekde 1927 Paul Ariste) el la revuo Literatura Mondo en januaro 1923, p. 18-19 (esperante)
- ↑ 2,0 2,1 Will Mawhood (2020-11-08) “Ni havas strangan destinon”: konversacio kun la livona poeto Valts Ernštreits: Parto II (esperante). Tutmondaj Voĉoj. Arkivita el la originalo je 2020-11-08. Alirita 2020-11-09.
- ↑ Will Mawhood (2020-11-08) “Ni havas strangan destinon”: konversacio kun la livona poeto Valts Ernštreits: Parto I (esperante). Tutmondaj Voĉoj. Arkivita el la originalo je 2020-11-08. Alirita 2020-11-09.