Pachira aquatica
Mongubo (Pachira aquatica) estas tropika malsekregiona arbo de la malva familio Malvacoj, apartenanta al Centra kaj Suda Ameriko kie ĝi kreskas en marĉoj. Ĝi estas konata per siaj lokaj popularaj nomoj Malabar-kaŝtano, franca arakido, Gujana-kaŝtano, Proviza arbo, Saba-nukso, Monguba (Brazilo), Pumpo (Gvatemalo) kaj estas komerce vendita sub la nomoj Monarbo kaj Monplanto. Ĉi tiu arbo estas foje vendita kun plektita trunko kaj estas kutime kreskigita kiel potplanto, kvankam pli ofte, tio kion oni vendas kiel la potplanto "Pachira aquatica", estas fakte simila specio, P. glabra.[1]
 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | ||||||||
| Biologia klasado | ||||||||
| ||||||||
| Pachira aquatica Aubl. | ||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||
La genra nomo devenas de lingvo parolata en Gujano.[2] La specia nomo estas latine por "akva". Ĝi estas klasifikita en la subfamilio Bombacoideae de la familio Malvacoj. Antaŭe ĝi estis atribuita al Bombakacoj.[3][4] La nomo "monarbo" ŝajnas rilati al historio pri ĝia origino, kiam malriĉulo preĝante por mono, trovis ĉi tiun "strangan" planton, prenis ĝin hejmen kiel antaŭsignon kaj enspezis monon vendante plantojn kreskintajn el ĝiaj semoj.[5]
Priskribo
redakti
Pachira aquatica povas kreski ĝis 18 m (59.1 ft) en alteco en natura medio. Ĝi havas brilajn verdajn palmajn foliojn kun lancetformaj folietoj kaj glata verda ŝelo. Ĉi tiu specio formas iomete dikigitan radikon kun pli malgrandaj radikoj aŭ radikoj, kiuj ankaŭ funkcias kiel akvorezervujo. La relative glata ŝelo estas bruna tra griza kaj iomete fendiĝinta; junaj branĉoj estas verdaj. Ekstere, P. aquatica produktas larĝan kronon. La transiraj kaj longtigaj, kunmetitaj manformaj, iomete ledecaj folioj estas aranĝitaj ĉe la branĉaj finoj. La petiolo longas ĝis 24 cm. La folioj estas brile verdaj kaj brilaj kaj konsistas el ĝis naŭ folietoj (fingroj). La plejparte glataj, mallongtigaj flugfolioj estas ĝis 28 cm longaj kaj rondetaj per rondaj pintaj, pikitaj aŭ pintaj. Ili estas lancetformaj aŭ ovovataj, kun malpezaj mezaj vejnoj. Estas deklivaj stipuloj ĉeestantaj. Kaj la folioj kaj la floroj estas manĝeblaj.[6]
Ĝiaj okulfrapaj floroj, inter la plej grandaj arbofloroj en la mondo, havas longajn, mallarĝajn petalojn, kiuj malfermiĝas kiel banana ŝelo kaj malkaŝas harecajn flavecajn oranĝajn stamenojn. La verdflavaj aŭ kremkoloraj, hermafroditaj kaj tre grandaj, mallongaj kaj dik-tigaj floroj kun duobla perianto similas al razaj penikoj longaj stamenoj. La finaj, unuopaj du- aŭ trioblaj floroj aspektas kiel vespert-polenitaj floroj. La ĝis ĉirkaŭ 2 cm longa, ekstere hareca, verdecbruna kaj superkreskita Ĉi tiu specio, verdecbruna kaliksa tasforma kaj ĉirkaŭ 2 cm longa. Ĉiuj longformaj petaloj estas ĝis 30 cm longaj. Floroj havas el ĉirkaŭ 180-250 rozkolorajn stamenojn kun longformaj anteroj. La kvinĉambraj ovarioj plej supre kun longa grifelo kundividita, mallonga loba cikatro. La kapsuloj estas grandaj, brunaj, lignecaj, ĝis 20–30 cm longaj, malglataj kaj ovformaj, kun diametro de ĉirkaŭ 10–15 cm, pezas ĉirkaŭ 1-1,5 kg kaj enhavas 10-25 nuksojn.
Kultivado
redakti_edit1.jpg)
La arbo kreskas bone kiel tropika ornamaĵo en humidaj, senfrostaj lokoj, kaj povas esti komencita de semo aŭ tranĉado. Ĝi estas fortika planto kaj bone adaptiĝas al malsamaj kondiĉoj. La planto postulas brilan lumon, sed ne rektan sunlumon. Oni devas enkonduki intern-kreskitan planton iom post iom por direkti la sunlumon ekstere por malpliigi la eblojn sunbruli siajn foliojn. Ĉi tiu arbo prosperas kaj en kutima potgrundo kaj en akvo en hidropona sistemo.
La planto kreskas bone en brila lumo, sed ankaŭ toleras partan ombron ĉe ĉambraj temperaturoj de 12 °C ĝis 25 °C. La folioj de planto povas flaviĝi kaj fali kiam tagoj estas pli mallongaj en aŭtuno, kio ne estas signo de malsano, kaj la planto rekomencos sian kreskon senprobleme la sekvan printempon. Arbo maturiĝas kiam estas 4-5-jara. Ĝi produktas siajn unuajn fruktojn printempe kaj aŭtune. Krome, ĝi povas elteni temperaturojn ĝis 5 °C sen perdi siajn foliojn, kvankam homoj rekomendis ne kreskigi ĝin sub 12 °C kiel oranĝejo, la ideala kulturotemperaturo estas ĉirkaŭ 20 °C la tutan jaron kun alta humido. Foja malforta frosto povas kaŭzi, ke ĝi perdas siajn foliojn, kaj ĝi kreskigas novajn foliojn en la sekva printempo.[7]
En Orienta Azio, Pachira aquatica (ĉine: 馬拉巴 栗; pinjine: Minlābā lì; nome 'Malabar-kaŝtano') estas ofte nomata "monarbo" (發財樹 fācái shù). Ĉi tiu arbo estis delonge populara kiel ornamaĵo en Japanio. En 1986 tajvana kamionisto unue kultivis kvin malgrandajn arbojn en ununura florpoto kun iliaj trunketoj plektitaj. La populareco de ĉi tiuj ornamaĵoj ekflugis en Japanion kaj poste al multe de la cetero de Orienta Azio. Ili estas simbole asociitaj kun bona financa riĉaĵo kaj vidiĝas tipe en entreprenoj, foje kun ruĝaj rubandoj aŭ alia ornamaĵo alkroĉita. La arboj ludas gravan rolon en la agrikultura eksporta ekonomio de Tajvano kun eksportadoj de 250 milionoj NT (7 milionoj da usonaj dolaroj) en 2005.[8] Tamen multaj specimenoj en kultivado vendataj kiel Pachira aquatica estas fakte la simila specio, P. glabra, kiu disvolvas dikan bazon en pli juna aĝo kaj havas pli malgrandan kreskokutimon, malpli okulfrapajn florojn, kaj 6 verdajn semkapsulojn prefere ol 12 brunajn semkapsulojn.
Kemio
redaktiLa ĉeesto de ciklopropenoidaj grasacidoj en la nuksoj estis uzata por konstati, ke la nuksoj ne manĝeblas kaj ne taŭgas por homa konsumado, malgraŭ ke la nuksoj estas manĝataj aŭ uzataj en medicino. Almenaŭ unu recenzo indikas, ke CPFA estas kancerigaj, kunkancerigaj kaj havas kuracajn kaj aliajn efikojn al bestoj;[9] laŭ ĉi tiu recenzo, "CPFA en manĝaĵoj estas danĝera por la homa sano." El 6 ratoj testitaj en studo pri P. aquatica, 5 mortis post konsumado de la nuksoj. La pluviva rato pligrandigis organojn inkluzive de la stomako, hepato, pankreato, renoj, pulmoj kaj ankaŭ havis lienan atrofion.[6] Esplorado pri la sanaj efikoj de manĝado de nuksoj ĉe homoj nuntempe mankas.
Notoj
redakti- ↑ "Pachira aquatica" Hawaiian Tropical Plants Nursery
- ↑ Helmut Genaust (1983): Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen, 2. Auflage. Birkhäuser Verlag – ISBN 3-7643-1399-4
- ↑ IABIN Arkivita en 2012-07-01 at Archive.today
- ↑ John H. Wiersema. "GRIN". Ars-grin.gov. Arkivita el la originalo en 2012-10-10. Alirita la 1an de Februaro 2021.
- ↑ "Money Tree Bonsai, Wedding Favors, Corporate Gifts, Plant Gifts". Natureperfect.com. Arkivita el la originalo en 2012-01-15. Alirita la 1an de Februaro 2021.
- ↑ 6,0 6,1 JTA Oliveira, IM Vasconcelos, LCNM Bezerra, SB Silveira, ACO Monteiro, RA Moreira (2000) Composition and nutritional properties of seeds from Pachira aquatica Aubl, Sterculia striata St Hil et alud and Terminalia catappa Linn. En: Food Chemistry. 70 (2): 185-191, DOI: 10.1016 / S0308-8146 (00) 00076-5 .
- ↑ Jules Janick, Robert E. Paull: The Encyclopaedia of Fruit and Nuts. CABI, 2008, ISBN 978-0-85199-638-7 , p. 182 et seq.
- ↑ "Fancy take on money trees puts Taiwan on the map." Arkivita en 2007-09-29 ĉe Wayback Machine, Taiwan Headlines represita el Liberty Times. 23a de Marto 2006. Alirita la 1an de Februaro 2021.
- ↑ L. O. Hanus, P. Goldshlag, V. M. Dembitsky (2008). IDENTIFICATION OF CYCLOPROPYL FATTY ACIDS IN WALNUT (JUGLANS REGIA L.) OIL. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub. 2008, 152(1):41–45.
Bibliografio
redakti- Van Wyk, Ben-Erik (2005). Food Plants of the World. Portland, Oregon: Timber Press, Inc. ISBN 0-88192-743-0
Eksteraj ligiloj
redakti- Class effort gives Taiwan world leadership in 'money tree' exports. Arkivigite je 2008-01-21 per la retarkivo Wayback Machine Taiwan Headlines represo el United Daily News. 9a de Februaro 2006. Alirita la 1an de Februaro 2021.
- "Fancy take on money trees puts Taiwan on the map." Taiwan Headlines represo el Liberty Times. 23a de Marto 2006. Alirita la 1an de Februaro 2021.
- "Malabar Chestnut" Arkivigite je 2020-07-01 per la retarkivo Wayback Machine at California Rare Fruit Growers Fruit Facts
- "Pachira aquatica" at FloriData
- Pachira Aquatica Care
- Composition and nutritional properties