Gvatemalo

Membro de
	Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (2003–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (2003–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1996–); Tutmonda Pridogana Organizo (1985–); Centramerika Komuna Merkato (1961–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1961–); Internacia Financa Korporacio (1956–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1952–); Unesko (1950–); Interpol (1949–); Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (1948–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1945–); Unuiĝintaj Nacioj (1945–); Internacia Telekomunika Unio (1914–); Universala Poŝta Unio (1881–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Internacia Hidrografia Organizo ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Banko Centramerika por Integriĝo Ekonomia ; Organizaĵo por la Malpermeso de Atomkernaj Armiloj en Latina Ameriko kaj la Karibaj Insuloj ; International Regional Organization for Agricultural Health (en) vd

Lingvoj
Uzata(j) lingvo(j)	hispana lingvo, Xincan, gvatemala signolingvo, Awakatek, kakĉikela lingvo, Ch’orti’, Chuj, iŝila lingvo, Itza’, Q’anjob’al, kekĉia lingvo, garifuna lingvo, Mopan Maya, K’iche’, Sipakapa, Tektitek, Poqomchi', Uspantek, Poqomam, Sakapultek, Tz’utujil, Jakaltek, Mam, Achi, Akateko, Cauque Mayan

	Gvatemalo
	República de Guatemala ; Gvatemala Respubliko
Flago de Gvatemalo
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Himno Nacional de Guatemala ; Nacia Himno de Gvatemalo
	Nacia devizo: Libre Crezca Fecundo ; Kresku liberan kaj fekunda
suverena ŝtato ; lando ; respubliko ; bananrespubliko vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Gvatemalurbo
Oficiala(j) lingvo(j)	hispana
Lingvoj
Uzata(j) lingvo(j)	hispana lingvo, Xincan, gvatemala signolingvo, Awakatek, kakĉikela lingvo, Ch’orti’, Chuj, iŝila lingvo, Itza’, Q’anjob’al, kekĉia lingvo, garifuna lingvo, Mopan Maya, K’iche’, Sipakapa, Tektitek, Poqomchi', Uspantek, Poqomam, Sakapultek, Tz’utujil, Jakaltek, Mam, Achi, Akateko, Cauque Mayan
Plej ofta(j) religio(j)	katolikismo (52 %) ; protestantismo (29 %) ; Maya religioj (2,5 %)
Areo	108 890 km²;
- % de akvo	0,4 %
Loĝantaro	12 728 111 (2007)
Loĝdenso	135 loĝ./km²
Horzono	-6
Interreta domajno	gt
Landokodo	GT
Telefona kodo	502
Plej alta punkto	Volcán Tajumulco
Plej malalta punkto	Kariba Maro
Politiko
Politika sistemo	Konstituca respubliko
Ŝtatestro	Alejandro Giammattei
Ĉefministro	Bernardo Arévalo de León
Nacia tago	15-a de septembro
Sendependiĝo disde Hispanio	15-a de septembro 1821
Ekonomio
Valuto	kecalo (GTQ)
MEP	laŭ 2005
– suma	$63,78 miliardo
– pokapa	$ 4.155
Membro de
	Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (2003–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (2003–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1996–); Tutmonda Pridogana Organizo (1985–); Centramerika Komuna Merkato (1961–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1961–); Internacia Financa Korporacio (1956–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1952–); Unesko (1950–); Interpol (1949–); Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (1948–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1945–); Unuiĝintaj Nacioj (1945–); Internacia Telekomunika Unio (1914–); Universala Poŝta Unio (1881–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Internacia Hidrografia Organizo ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Banko Centramerika por Integriĝo Ekonomia ; Organizaĵo por la Malpermeso de Atomkernaj Armiloj en Latina Ameriko kaj la Karibaj Insuloj ; International Regional Organization for Agricultural Health (en) vd
	v • d • r

Gvatemalo (hispane Guatemala) estas lando en Meza Ameriko. Ĝi estas membro de UNO ekde 1945.

La nomo de la lando kaj la ĉefurbo ne estas tute fiksita en Esperanto. Laŭ gvatemalanoj, la nomo de la lando kaj la ĉefurbo estas Gvatemalo. Aliaj eblecoj estas Gvatemalio por la lando kaj Gvatemal-urbo aŭ Nova Gvatemalo por la ĉefurbo.

Loĝantoj

Inter la 12,7 milionoj da loĝantoj 45 % estas majaoj-kiĉeoj, 35 % estas mestizoj, 20 % estas blankuloj. 58 % de la loĝantoj parolas la hispanan. 40 % de la loĝantaro parolas majaajn lingvojn. 2 % de la loĝantoj parolas la anglan aŭ germanan, aparte iuj posteuloj de familioj kun alta socia pozicio.

La plejmulto de la loĝantoj estas katolikoj (52 %), sekvate de kreskanta protestanta komunumo (29 %). 3 % de loĝantoj apartenas al la majaa fido kaj aliaj religiaj malplimultoj. Kaj 16 % ne havas religian apartenon.

Ekonomio

La lando eksportas ĉefe kafon, bananojn, kotonon kaj sukeron.

Geografio

Banita de la du oceanoj, Gvatemalo estas en sia pleja parto montara lando, kun tropika klimato.

La ĉefaj urboj troviĝas en la suda parto. Aparte de la ĉefurbo, aliaj urboj estas Kecaltenango (Quetzaltenango) kaj Eskvintla (Escuintla).
Vidu: Listo de urboj de Gvatemalo

Teritoria organizado

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Teritoria organizado de Gvatemalo.

La lando organiziĝas laŭ 22 departementoj:

La granda Lago de Izabal situas proksime de la kariba marbordo.

Historio

Mapo de Gvatemalo

Inter la jarcentoj 4-a kaj 11-a la regiono de Petén estis la kerno de la majaa civilizo kiu perdis sian potencon post tiuj jaroj.

En 1523 unuafoje alvenis la hispanaj konkerantoj, kaj okupis la areon.

Gvatemalo sendependiĝis de Hispanio en 1821, unue kiel parto de la Mezamerika Konfederacio, kaj en 1840 kiel sendependa lando.

Kun la eniro de Prezidanto Justo Rufino Barrios, Gvatemalo spertis liberalajn reformojn, ankaŭ pro la influo de fremdaj landoj, inkluzive de Germanio, kiu instalis fortan kolonion de kafo dum multaj jardekoj. Rafael Carrera estis la prezidanto de Gvatemalo de 1844 ĝis 1848 kaj de 1851 ĝis sia morto en 1865.

La gvatemalan historion karakterizis sinsekvo de revolucioj, puĉoj kaj nedemokratiaj registaroj, kiujn elstare priskribis la gvatemala nobelpremiita verkisto Miguel Ángel Asturias.

Je la 17-a de junio 1954 grupo de pagsoldatoj trejnitaj de CIA eniras la landon kaj faligas la demokratie elektita prezidanto Jacobo Arbenz, kiu planis agro-reformon, koncernante interalie vastajn bienojn poseditajn de usonaj firmaoj (United Fruit Company, ktp).

La ŝtato longe havis konflikton kun Belizo, kun kiuj diplomataj rilatoj estis restarigitaj en 1991.

Dum multaj jaroj kontinua sanga enlanda milito malstabiligis la landon. Nur en 1996 ĝin ĉesigis pacakordoj. En 1985 estis elektita prezidento la konservativa Vinicio Cerezo. Ekde 2024 la nuna prezidento estas Bernardo Arévalo.^[1]

Esperanto-movado

(laŭ Ivan Ŝirjaev en Enciklopedio de Esperanto)

Pioniro estis en 1906 Abato Abrill, kiu en urbo Gvatemalo estis rekompencita (dum nacia ekspozicio) de la registaro per ora medalo por la propagando de Esperanto. Liaj propagandaj artikoloj aperis en Boletín de la Exposición kaj La República. En la historia centro de Gvatemalurbo li fondis Esperanto-grupon kaj klubon de junaj Esperantistoj Geinfana Zamenhofa Grupo, eĉ kelkan tempon eldonis gazeton Centrameriko Esperantista.

Sed la movado baldaŭ ĉesis kaj laŭ la Dietterle-statistiko en 1928 Esperantistoj troviĝis nur en San Pedro. Laŭ la ICK-raporto 1929 la propagando de kurs-finintoj sekvigis kreon de kurso inter la skoltaro de Gvatemalo. Anonciĝis tuj 50 junuloj.

Vidu ankaŭ

Notoj

↑ https://www.bbc.com/mundo/articles/c902eg0lkp7o

Eksteraj ligiloj

Gvatemalo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Gvatemalo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Gvatemalo en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Gvatemalo en Vikivojaĝo (Turisma gvidilo)

Bazaj informoj pri Gvatemalo en la vikio de UEA esperante
http://www.congreso.gob.gt
http://www.mayaspirit.com.gt Arkivigite je 2006-01-08 per la retarkivo Wayback Machine
Turismo de Gvatemalo
Prezidenteco de la Respubliko
Literatura Arkivigite je 2006-06-10 per la retarkivo Wayback Machine
Popol Vuh Arkivigite je 2006-04-10 per la retarkivo Wayback Machine
Foto Guatemala, Maya, Rigoberta Menchu

Bibliotekoj

[1] ttps://www.bbc.com/mundo/articles/c902eg0lkp7o

[1]