15-a de septembro

septembro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

La 15-a de septembro estas la 258-a tago de la jaro (la 259-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 107 tagoj restas.

Je la 15-a de septembro okazis, interalie:

Enhavo

EventojRedakti

533: Bizanca militisto konkeris Kartagon
608: Bonifaco la 4-a iĝis papo
1339: En Varsovio finiĝis proceso laŭ leĝo de Romkatolika Eklezio kun la ordeno de germanaj kavaliroj, kiu devus redoni Kujavion kaj teritoriojn de Dobrzyń nad Wisłą (la nuna Kujavia-pomeria provinco), Chełmno kaj Michałowo kaj krome pagi altan damaĝkompenson
1463: En batalo de la laguno de Vistulo pola ŝiparo de Gdańsk kaj Elbląg (25 ŝipoj) frakasis la ŝiparon de la ordeno de germanaj kavaliroj (44 ŝipoj)
1590: Urbano la 7-a iĝis papo
1682: Haleja kometo aperis.
1697: Krakovo: Aŭgusto la 2-a kroniĝis kiel reĝo de Pollando
1762: Entronigo de Go-Sakuramachi, la lasta imperiestrino de Japanio
1821: Centra Ameriko (Gvatemalo, Honduro, Kostariko, Nikaragvo kaj Salvadoro) sendependiĝas de Hispanio
1835: Charles Darwin per HMS Beagle atingis Galapagojn
1857: Karl Theodor Robert Luther malkovris asteroidon Aglajo
1885: Forpaso de la cirka elefanto Jumbo
1916: Unua mondmilito: en la batalo ĉe la Somme britoj unuafoje uzis tankojn - Mark I
1935: Reichstag voĉdonis nurenbergajn leĝojn enkondukante rasisman apartigon en la Nazia Germanio
Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
- 1939: La 15-a tago de la germana-pola milito: Wehrmacht eniris Bjalistokon; la unua amasa ekzekuto de poloj en okupata Chojnice fare de kvazaŭarmea Selbstschut, formiĝinta de germana malplimulto; en Cechówka (hodiaŭ parto de Sulejówek) germanoj murdis ĉ. 100 loĝantojn; germanaj armeaj kaj policaj unuoj kune kun Selbstschutz murdis en ĉirkaŭajo de Medyka 500 judojn de proksima Przemysl, en Cecylówka (proksime al Kozienice) ĉ. 70, en Mszczonów ĉ. 50, en Witków 20, en Różopol (apud Konin) 18, en Sieradz 17 (en tio 11 judojn); membro de Jungdeutsche Partei de Poznań sciigis, ke en najbaraj lokoj "sekureca servo" kreita de germana malplimulto murdis ĉ. 60 "polajn ribelantojn"; centraj hitleranaj regopovoj ordonis senskrupule ekspluati polajn teritoriojn
- En Talino estis internigita pola submarŝipo ORP Orzeł (Aglo); Hitler nomumis Hans Frank ĉefo de civila administrado sur okupitaj polaj teritorioj
- 1940: En Varto-Lando aperis la unua numero de Speciala Kapt-ordona Libro de Poloj; en Varsovio aperis konspira revuo 'Młodzież" (Junularo)
- Kulmina tago en la batalo de Anglio: polaj ĉasaviadilistoj pafe alterigis 26 germanajn aviadilojn dum unu tago (en tio Skadro 303 - 15) - poste celebrata kiel la festo de Royal Air Force; Nov-Jorko: "Nowy Świat" laŭ British Press Association agnoskis onidirojn pri pafmortigo de Stefan Starzyński en koncentrejo Dachau kaj laŭ "Economist" pri malgrandigo de la loĝantaro de Pollando pro la milito je 4 milionoj; Ŝanhajo: radiostacio XCDN (The Voice of Democracy), disaŭdiganta lunde kaj ĵaŭde po duonhore en la pola lingvo, komencis dimanĉan horan disaŭdigaĵon en la angla titolitan Inside Occupied Europe, kiun konsistigas sciigojn de Pollando, Ĉeĥio kaj Nederlando; Lvovo: kunsido de prezidiumo de la Asocio de Sovetuniaj Verkistoj de Ukrainio - kiel la unua estis akceptita komunistino Wanda Wasilewska
- 1941: Germana sekureca polico pafmortigis apud Kazimierz Górniczy (nun kvartalo de Sosnowiec) kaj en Biskupia Wola (proksime al Piotrków Trybunalski) pli ol 800 personojn; de fervoja transporto fuĝis apud Toruń 340 sovetajn militkaptitojn; gestapo en Lodzo de la 1-a de oktobro 1940 ĝis la 15-a de septembro 1941 arestis 3025 personojn (en tio 175 germanojn) - 370 deportis al siaj koncentrejoj, 630 akuzis antaŭ juĝejoj, ĉ. 2 mil provizore arestis (ĝis 21 tagoj) kaj 102 pafmortigis
- Gvidanto de Ĉef-Fakultato de Interna Administrado de t.n. Registaro de ĜG subskribas - validan ekde la 1-a de oktobro 1941 - Dekreton pri ŝanĝo de loknomoj en Ĝenerala Gubernio, koncernanta nomojn de 28 urboj (interalie Warszawa iĝos Warschau, Kraków - Krakau, Rzeszów - Reischof, Chełm - Cholm, Częstochowa - Tschenstochau)
- 1942: Gestapo arestis en Lodzo de la 1-a de oktobro 1941 ĝis tiu ĉi tago pli ol 700 membrojn de pola rezista movado, el ili pafmortigis 156, krome malkovris 4 konspirajn presejojn de revuoj; germanoj likvidis geton en Gorlice; polico forveturigis de varsovia enketa malliberejo Pawiak al sia koncentrejo en Aŭŝvico 75 virojn
- 1943: Gestapo pendumis en Zagórnich, apud Andrychów, 10 personojn; Volinia masakro: ukrainoj murdis en Beheta apud Włodzimierz (Volina provinco) 20 polojn; britaj aviadiloj kelkfoje malsuprenĵetis en arabaroj de Grandpolujo helpon por partizanoj; soldatoj de Pola Enlanda Armeo pafmortigis en Vilno agenton de gestapo
- En norda parto de Italio kreiĝis faŝisma Itala Sociala Respubliko
- 1944: Ribelo de Varsovio: germanoj bombis en Varsovio ribelantan malsanulejon troviĝanta en keloj de domo ĉe str. Boduen, en kiu 107 personoj pereis; nokte de la 15-a/16-a de septembro germanoj pafmortigis 100 personojn ĉe str. Paska, 50 ĉe str. Morawska kaj 162 vunditojn en malsanulejo ĉe str. Czerniakowska; sub falantaj muroj en kvartalo Mokotów pereis Edward Loth, anatomo kaj antropologo, doktoro pri medicino kaj filozofio, dum la ribelo deĵoranta kiel kirurgo en sanigejo
- Londono: "Tribune" aperigis leteron de Arthur Koestler, kiu skribis, ke rilato de Rusio al la ribelo estas: unu el la plej grandaj malhonoroj de la milito, tiu ĉi hontego, kvankam farita iom alimaniere, estos taksita de estonta historiisto laŭ la sama etika mezuro, kiel Lidice; dusemajna "Polish Fortnightly Review", eldonata de Ministerio de Informado kaj Dokumentado de Pola Registaro en Ekzilo sian 100-an numeron tute dediĉis al la batalanta Varsovio; kirasita divizio de pola generalo Stanisław Maczek liberigis Genton
1949: Konrad Adenauer iĝis la unua kanceliero de la Federacia Respubliko Germanio
1950: Korea milito: usona armeo surteriĝis sur la Korea Duoninsulo
1959: Nikita Ĥruŝĉov kiel la unua gvidanto de Sovetunio alvenis kun vizito al Usono
1966: NASA: skipa kosma misio de Gemini 11 finiĝis
1973: Karolo la 16-a Gustavo iĝis reĝo de Svedio
1975: Korsiko estis dividita laŭ du departementoj: Supra Korsiko kun la ĉefurbo en Bastia kaj Suda Korsiko kun la ĉefurbo en Ajaccio
1981: Vanuatuo aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
1988: Stanisław Skalski, la plej bona pola flug-aso de la dua mondmilito estis avancita ĝis grado de brigada generalo
1991: Inguŝio separiĝis de Ĉeĉenio
1993: Pollando: lastaj unuoj de la Norda Grupo de Militistaro de Armitaj Fortoj de Rusia Federacio forlasis Legnica
1996: Itala Norda Ligo proklamis kreon de Padanio
2000: Sidnejo: la 27-a Somera Olimpiko komenciĝis
2004: Halldór Ásgrímsson iĝis ĉefministro de Islando
2008: Borsa krizo ĉe Wall Street en Nov-Jorko komencis la financan krizon - bankrotis la kvara laŭ grandeco usona banko Lehman Brothers, fondita de judaj elmigrintoj de Germanio
2013: Edi Rama iĝis ĉefministro de Albanio
2015: En Aŭstralio ekfunkciis la registaro de Malcolm Turnbull

NaskiĝojRedakti

973: Al-Biruni, araba sciencisto devenanta de Ĥorezmio, kontribuinta al matematiko, farmakologio, astronomio kaj astrologio, poligloto (m. 1048)
1254: Marko Polo, venecia komercisto kaj esploristo vojaĝinta tra la Silka Vojo (m. 1324)
1603: Tokugawa Yorifusa, japana daimio (m. 1661)
1613: François de La Rochefoucauld, franca duko kaj verkisto (m. 1680)
1737: György Aranka, hungara verkisto kaj sciencorganizanto, filo de György Aranka (episkopo) (m. 1817)
1739: Juan de Villanueva, hispana arkitekto, reprezentanto de la hispana novklasikismo (m. 1811)
1765: Manuel Maria Barbosa du Bocage, portugala poeto novlasikisma, vivanta du jarojn en barata Goao (m. 1805)
1787: Guillaume-Henri Dufour, svisa generalo, kunfondinto de Ruĝa Kruco (m. 1875)
1789: James Fenimore Cooper, usona verkisto: (esperantigata) (m. 1851)
1824: Joseph Hergenröther, germana kardinalo kaj historiisto (m. 1890)
1828: Aleksandr Butlerov, rusa kemiisto, ĉefaŭtoro de la teorio pri kemia strukturo, malkovrinto de formaldehido, okupiĝinta pri abelbredado kaj mudiumeco (m. 1886)
1830: Porfirio Díaz, prezidento de Meksiko, diktatoro (m. 1915)
1839: Georg Lunge, germana kemiisto, profesoro (m. 1923)
1857: William H. Taft, prezidento de Usono, unitarismano (m. 1930)
1863: Horatio Parker, usona komponisto kaj instruisto (m. 1919)
1867: Petr Bezruč, ĉeĥa poeto, kies Sileziaj kantoj estis tradukitaj al multaj lingvoj kun Esperanto (m. 1958)
1870: Jenő Metzler, hungara bankiero (m. 1942)
1876: Bruno Walter, germana-usona dirigento kaj komponisto juddevena (m. 1962)
1879: János Mester, hungara filozofo, universitata profesoro (m. 1954)
1881: Ettore Bugatti, itala inĝeniero kaj inventisto, fondinto de aŭtomobila firmao Bugatti (m. 1947)
1890: Agatha Christie, brita krimromanistino, kies verkoj estis tradukitaj al 45 lingvoj (m. 1976)
1898: Jan Jacob Slauerhoff, nederlanda poeto kaj romanverkisto (m. 1936)
1899: Mária Bándy, hungara koreografino (m. 1949)
1901: Liselotte Welskopf-Henrich, germana verkistino kaj historiistino (m. 1979)
1904: Umberto la 2-a, reĝo de Italio el Savoja dinastio (m. 1983)
1907: Fay Wray, usona aktorino rolinta en la filmo King Kong (m. 2004)
1907: Wacław Karłowicz, pola katolika animzorganto, kapelano de la Ribelo de Varsovio (m. 2007)
1914: Adolfo Bioy Casares, argentina verkisto (m. 1999)
1914: Will Quadflieg, germana aktoro (m. 2003)
1918: Janka Földi, rumania hungara verkistino (m. ?)
1920: Péter Rényi, hungara ĵurnalisto, kritikisto (m. 2002)
1923: Endre Fejes, hungara verkisto (m. 2015)
1925: György Feszt, rumania hungara kuracisto
1931: Leszek Dzięgiel, pola etnologo, orientalisto, kunkreinto de Pola-Kurda Amikec-Asocio, kreinto de pola kurdologio (m. 2005)
1835: Zoltán Kádár, rumania hungara grafikisto, pupdizajnisto
1936: Lothar Warneke, germana reĝisoro (m. 2005)
1938: Zsigmond Bazsó, rumania hungara ĵurnalisto, novelisto (m. 1997)
1938: József P. Lengyel, rumania hungara verkisto, ĵurnalisto (m. 1989)
1940: Norman Spinrad, usona verkisto de sciencfikcio
1941: Mirosław Hermaszewski, pola piloto, generalo kaj kosmonaŭto, savita de la Volinia masakro
1941: Viktor Zubkov, ĉefministro de Rusio
1942: Vilmos Szabó, rumania hungara instruisto, pentristo (m. 2009)
1943: Éva Barabás, hungara pentristino
1943: Árpád Daróczi-Szabó, rumania hungara fizikisto
1945: Carmen Maura, hispana aktorino
1946: Tommy Lee Jones, usona aktoro
1949: Mihály Tompa Z., rumania hungara/hungara rakontisto, redaktoro
1954: Hrant Dink, turka ĵurnalisto armendevena, murdita (m. 2007)
1960: Imre Ignác Ungvári-Zrínyi, rumania hungara filozofo
1964: Robert Fico, ĉefministro de Slovakio
1972: Letizia Ortiz, princino de Asturio
1973: Princo Daniel, duko de Vestrogotio, sveda trejnisto pri fizika taŭgeco
1973: Alyn Smith, skota politikisto
1980: Jolin Tsai, tajvana kantistino kaj dancistino
1984: Henry Mountbatten-Windsor, princo de Kimrio
1997: Łukasz Dyczko, pola saksofonisto, gajninto de la 18-a Eŭrovido-Kantokonkurso por Junaj Muzikistoj, organizata ĉiun duan jaron de la Eŭropa Unio de Radio kaj Televido

MortojRedakti

1559: Izabela, pola reĝidino italdevena, litova princino, reĝino de Hungario (n. 1519)
1570: Theodor Fabricius, germana teologo kaj reformisto (n. 1501)
1624: Nicolaus Olai Campanius, sveda sacerdoto kaj rektoro (n. 1593)
1690: Thomas Bartholin, la Juna, dana historiisto, naturalisto kaj antikvaĵisto (n. 1659)
1700: André Le Nôtre, ĝardenisto de franca reĝo Ludoviko la 14-a (n. 1613)
1750: Carl Theodorus Pachelbel, germana komponisto (n. 1690)
1816: Pál Sipos, hungara matematikisto, prifilozofia verkisto (n. 1759)
1859: Václav Kliment Klicpera, ĉeĥa verkisto kaj dramisto (n. 1792)
1862: Władysław Syrokomla, pola poeto kaj tradukisto de romantikisma epoko (n. 1823)
1869: Adolf Gyurmán, hungara ĵurnalisto kaj redaktoro (n. 1813)
1880: Robert Hodgson, kanada politikisto, juristo kaj juĝisto (n. 1790)
1883: Joseph Plateau, belga fizikisto, malkovrinto de fenakistiskopo (n. 1801)
1913: Ármin Vámbéry, hungara orientalisto kaj esploristo (n. 1832)
1921: Roman Ungern von Sternberg, rusa generalo, komandanto de Blanka Armeo (n. 1886)
1923: Viktor Rákosi, hungara verkisto, ĵurnalisto (m. 1860)
1933: Harald Bielfeld, germana politikisto, kunfondinto de la Muzea Societo de Arnstadt (n. 1863)
1945: André Tardieu, ĉefministro de Francio (n. 1876)
1945: Anton Webern, aŭstra komponisto (n. 1883)
1953: Erich Mendelsohn, germana arkitekto (n. 1887)
1965: Vasilij Struve, soveta orientalisto, fondinto de skolo pri Antikva Proksima Oriento (n. 1889)
1971: Samu Konsza, rumania hungara folklotisto (n. 1887)
1973: Gustavo la 6-a Adolfo, reĝo de Svedio, spertulo pri la ĉina arto (n. 1882)
1980: Bill Evans, usona ĵazpianisto, komponisto kaj bandestro (n. 1929)
1983: Jenő Szervátiusz, rumania hungara skulptisto (n. 1903)
1985: Nóra Polónyi, hungara historiisto, scienca kunlaboratino de la Instituto Scienca de Orienta Eŭropo (n. 1915)
1985: Cootie Williams, usona ĵaztrumpetisto (n. 1911)
1989: Robert Penn Warren, usona verkisto kaj poeto (n. 1905)
1995: Ervin Dezső rumania hungara fizikisto, universitata profesoro (n. 1913)
1997: János Jagamas, rumania hungara muzikologo, muzikfolkloristo (n. 1912)
2003: Josef Hiršal, ĉeĥa poeto, tradukisto kaj romanisto (n. 1920)
2006: Oriana Fallaci, itala ĵurnalistino kaj verkistino, aŭtorino de vaste konataj intervjuoj, radikala kritikistino de islamo (n. 1929)
2008: Richard Wright, brita klavaristo de angla rokgrupo Pink Floyd (n. 1943)