Orienta Timoro

Membro de
	Monda Organizaĵo pri Komerco (2024–); Internacia Telekomunika Unio (2010–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (2009–); Internacia Financa Korporacio (2004–); Universala Poŝta Unio (2003–); Tutmonda Pridogana Organizo (2003–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (2003–); Unesko (2003–); Interpol (2002–); Unuiĝintaj Nacioj (2002–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (2002–); Internacia Disvolviĝa Asocio (2002–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (2002–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (2002–); Banko por Azia Disvolviĝo (2002–); Alianco de Insuletaj Ŝtatoj ; g7+ (en) ; Komunumo de portugallingvaj landoj ; Regiona Forumo de ASEAN ; ASEAN ; Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝo vd

	Respubliko Demokratia de Orienta Timoro
	Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e; República Democrática de Timor-Leste
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Pátria
suverena ŝtato (2002–); lando ; insula lando vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Dilo
Oficiala(j) lingvo(j)	portugala lingvo, tetuna lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	tetuna kaj portugala
Horzono	+9
Interreta domajno	tl
Landokodo	TL
Telefona kodo	+670
Plej alta punkto	Tatamailau
Plej malalta punkto	Timora Maro
Politiko
Politika sistemo	Respubliko
Ŝtatestro	Prezidanto José Ramos-Horta
Ĉefministro	Taur Matan Ruak
Ekonomio
Valuto	Usona dolaro
Membro de
	Monda Organizaĵo pri Komerco (2024–); Internacia Telekomunika Unio (2010–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (2009–); Internacia Financa Korporacio (2004–); Universala Poŝta Unio (2003–); Tutmonda Pridogana Organizo (2003–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (2003–); Unesko (2003–); Interpol (2002–); Unuiĝintaj Nacioj (2002–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (2002–); Internacia Disvolviĝa Asocio (2002–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (2002–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (2002–); Banko por Azia Disvolviĝo (2002–); Alianco de Insuletaj Ŝtatoj ; g7+ (en) ; Komunumo de portugallingvaj landoj ; Regiona Forumo de ASEAN ; ASEAN ; Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝo vd
Akvejo	Hinda oceano
Koordinatoj	8° 58′ S, 125° 45′ O (mapo)-8.966667125.75
Plej alta punkto	Tatamailau [+]
- alteco	2 963 m [+]
Plej malalta punkto	Timora Maro [+]
- malalteco	0 m [+]
Akvokolektejo	14 918,72 km² (1 491 872 ha) [+]
Areo	14 918,72 km² (1 491 872 ha) [+]
Loĝantaro	1 243 235 [+] (2017)
Horzono	UTC+09:00, Asia/Dili [+]
	Orienta Timoro (Orienta Timoro)
	Orienta Timoro (Orienta Timoro)
	Orienta Timoro
	Vikimedia Komunejo: East Timor [+]
	En TTT: Oficiala retejo [+]
	v • d • r

Orienta Timoro (tetune Timor Lorosae, portugale Timor Leste) estas regno en Sudorienta Azio. La nomo Timoro devenas de timor aŭ timur, la vorto por "oriento" en ĉiuj malajaj lingvoj. La lando konsistas el la orienta duono de la insulo Timoro kaj la najbaraj insuloj Atauro kaj Jaco, kaj ankaŭ Oecussi-Ambeno, regiono tute ĉirkaŭata de Okcidenta Timoro (parto de Indonezio) kuŝanta sur la nordokcidenta parto de la insulo ^[1]^[2] ^[3]^[4] ^[5]^[6] ^[7]^[8] .

Geografio

Mapo de la distriktoj de Orienta Timoro

Distriktoj

Historio

Ĝi estis kolonio de Portugalio ekde la 16-a jarcento kaj dume konata kiel Portugala Timoro. En 1975, Orienta Timoro sin deklaris sendependa. Post naŭ tagoj, indoneziaj trupoj invadis la landon. Usono akceptis tiun okupon. Tuj okazis miloj da murdoj kaj en la sekvanta 25-jara periodo Indonezio genocidis ĉirkaŭ trionon de la popolo de Orienta Timoro preskaŭ neatentite de la mondo. En 1986 Indonezio aneksis ĝin kaj anoncis ĝin sia 17a provinco - Loro Sae. Tiun fakton ne agnoskis Unuiĝintaj Nacioj ^[9].

La organizo Fretilin gvidis la politikan kaj armean lukton kontraŭ la transpreno de fare de Indonezio de Orienta Timoro ĝis ĝia gvidanto, Nicolau Lobato, estis kaptita kaj mortigita fare de la indonezia armeo en Decembro 1978. Ekde la mortigo de Lobato, la armita rezisto de la timora loĝantaro kontraŭ la indoneziaj invadantoj efike vanuiĝis. La perdo estis disbatanta (85% de la gvidistoj de la movado estis mortigitaj, 80% de la armetrupoj estis perdita, kaj 90% de iliaj armiloj estis kaptitaj aŭ detruitaj). La civila loĝantaro estis dissemita al tendaroj kaj malsatego regis en Timoro. Krome, la indoneziaj militfortoj kontrolis kaj la amaskomunikilojn kaj la komunikajn kanalojn kiuj ligis la kontraŭulojn de la insulo kun tiuj kiuj apogis la lukton en la ekstera mondo. Komence, la restaĵoj de la rezisto, sub la gvidado de Xanana Gusmao agis por renovigi la ligon inter la malmultaj militunuoj forlasitaj en la areo kaj kiuj povis aranĝi armean agadon kontraŭ la okupaciaj fortoj.

En 1999 okazis baloto, en kiu la loĝantoj de Orienta Timoro subtenis la ideon de sendependeco. Finfine, post periodo en prizorgeco de UNO, Orienta Timoro liberiĝis, je la 20-a de majo de 2002 ^[10] . Komparu kun Okcidenta Saharo.

Loĝantaro

Gravaj lingvaj grupoj en Orienta Timor de suco

Kultivado de akvo-spinaco en kanalo de Dilo.

Ekonomio

La timora eskudo de 1959 ĝis la jaro 1976 estis la nacia valuto de Orienta Timoro. Unu eskudo estas dividita je cent centavoj. La internacia valuta kodo laŭ la normo ISO 4217 estas TPE. Ĝin en 1976 anstataŭigis la indonezia rupio. Intertempe en Orienta Timoro la oficiala valuto estas la usona dolaro ^[11] ^[12].

Ekstera politiko

Orienta Timoro apartenas al la AKP-ŝtatoj, internacia organizaĵo de momente 77 nacioj el la regionoj Afriko, Karibio kaj la Pacifika Oceano.

Referencoj

↑ TL. ISO. Arkivita el la originalo je 17 June 2016. Alirita 24 October 2022 .
↑ (2016) “Early Modern Human Lithic Technology from Jerimalai, East Timor”, Journal of Human Evolution 101, p. 45–64. doi:10.1016/j.jhevol.2016.09.004. Alirita 16 October 2018..
↑ (2007) “East Timor's Land Tenure Problems: A Consideration of Land Reform Programs in South Africa and Zimbabwe”, Indiana International & Comparative Law Review 17 (2), p. 395. doi:10.18060/17554. Alirita 24 October 2022..
↑ tetun.org. Arkivita el la originalo je 7 May 2021. Alirita 28 May 2021 .
↑ Constitution of the Democratic Republic of Timor-Leste. Arkivita el la originalo je 21 December 2019. Alirita 2 September 2016 .
↑ UNGEGN list of country names. United Nations Group of Experts on Geographical Names (2–6 May 2011). Arkivita el la originalo je 11 August 2011. Alirita 14 August 2016 .
↑ Constituição da República Democrática de Timor. Arkivita el la originalo je 14 November 2019. Alirita 2 September 2016 .
↑ Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timór-Leste. Arkivita el la originalo je 17 May 2017. Alirita 2 September 2016 .
↑ Benetech Human Rights Data Analysis Group (9 February 2006) The Profile of Human Rights Violations in Timor-Leste, 1974–1999. A Report to the Commission on Reception, Truth and Reconciliation of Timor-Leste, p. 2–4. Human Rights Data Analysis Group (HRDAG). Arkivita el la originalo je 23 December 2022. Alirita 26 December 2022 .
↑ (2000) “A long journey of resistance: The origins and struggle of the CNRT”, Bulletin of Concerned Asian Scholars 32 (1–2), p. 11–18. doi:10.1080/14672715.2000.10415775. 147535429.
↑ Timor-Leste Country Report 2022. Bertelsmann Stiftung (2022). Arkivita el la originalo je 21 May 2022. Alirita 2 May 2022 .
↑ de Brouwer, Gordon (2001), Hill, Hal; Saldanha, João M., eds., East Timor: Development Challenges For The World's Newest Nation, Canberra, Australia: Asia Pacific Press, pp. 39–51, (ISBN 978-0-3339-8716-2)

Vidu ankaŭ

Portugala Timoro
Nacia Universitato de Orienta Timoro
Artikoloj pri la gerila armeo FALINTIL, kiu inter 1975 kaj 1999 armite luktis por la restarigo de la ŝtata sendependeco de Oriente Timoro
Nacia parko Nino Konis Santana, la unua nacia parko de Orienta Timoro

Eksteraj ligiloj

Orienta Timoro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Orienta Timoro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Orienta Timoro en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Orienta Timoro en Vikivojaĝo (Turisma gvidilo)

Oficiala retejo (tetune, portugale kaj angle)
Bazaj informoj pri Orienta Timoro en la vikio de UEA esperante
YouTube: Discovering Timor-Leste - Lonely Planet travel video (Turisma jutuba filmeto pri Orienta Timoro)

Bibliotekoj

[:0-1] TL. ISO. Arkivita el la originalo je 17 June 2016. Alirita 24 October 2022 .

[:1-2] (2016) “Early Modern Human Lithic Technology from Jerimalai, East Timor”, Journal of Human Evolution 101, p. 45–64. doi:10.1016/j.jhevol.2016.09.004. Alirita 16 October 2018..

[3] (2007) “East Timor's Land Tenure Problems: A Consideration of Land Reform Programs in South Africa and Zimbabwe”, Indiana International & Comparative Law Review 17 (2), p. 395. doi:10.18060/17554. Alirita 24 October 2022..

[tetun.org-4] tetun.org. Arkivita el la originalo je 7 May 2021. Alirita 28 May 2021 .

[ConstitENG-5] Constitution of the Democratic Republic of Timor-Leste. Arkivita el la originalo je 21 December 2019. Alirita 2 September 2016 .

[UNGEGN2011-6] UNGEGN list of country names. United Nations Group of Experts on Geographical Names (2–6 May 2011). Arkivita el la originalo je 11 August 2011. Alirita 14 August 2016 .

[ConstitPORT-7] Constituição da República Democrática de Timor. Arkivita el la originalo je 14 November 2019. Alirita 2 September 2016 .

[ConstitTETUM-8] Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timór-Leste. Arkivita el la originalo je 17 May 2017. Alirita 2 September 2016 .

[9] Benetech Human Rights Data Analysis Group (9 February 2006) The Profile of Human Rights Violations in Timor-Leste, 1974–1999. A Report to the Commission on Reception, Truth and Reconciliation of Timor-Leste, p. 2–4. Human Rights Data Analysis Group (HRDAG). Arkivita el la originalo je 23 December 2022. Alirita 26 December 2022 .

[Niner20002-10] (2000) “A long journey of resistance: The origins and struggle of the CNRT”, Bulletin of Concerned Asian Scholars 32 (1–2), p. 11–18. doi:10.1080/14672715.2000.10415775. 147535429.

[BTI2022-11] Timor-Leste Country Report 2022. Bertelsmann Stiftung (2022). Arkivita el la originalo je 21 May 2022. Alirita 2 May 2022 .

[debrowser-12] Brouwer, Gordon (2001), Hill, Hal; Saldanha, João M., eds., East Timor: Development Challenges For The World's Newest Nation, Canberra, Australia: Asia Pacific Press, pp. 39–51, (ISBN 978-0-3339-8716-2)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]