Vikipedio

Submarŝipo

Submarŝipo estas ŝipo, kiu estis konstruita por submara veturo, nome akvoveturilo kapabla je sendependa funkciado subakve. Ĝi diferencas el submarŝipeto, kiu havas pli limigitan kapablon subakvan. La termino plej ofte aludas al granda, anhava, aŭtonoma veturilo. Ĝi estis ankaŭ foje uzata historie aŭ parolmaniere por aludi al demalproksime funkciantaj vehikloj kaj al robotoj, same kiel al mez-grandaj aŭ pli malgrandaj veturiloj, kiaj la minisubmarŝipo kaj la submaraŭto. La nomo submarŝipo evoluis kiel mallongigita formo de submara ŝipo aŭ submara boato.[1] Pro tialoj de mara tradicio, submarŝipoj estas ofte referencata kiel simple "boatoj" pli ol kiel "ŝipoj", konsiderinte ties malgrandon.

Submarŝipo de tipo Ŝarko de Rusio.

HistorioRedakti

 

La deziro de la homoj por pli longa restado subakve, ol por kiom sufiĉas la propra spiro, estas sampraa kiel la deziro pri flugado. Pro tio la homoj jam okupiĝis pri tio en la antikveco. La plej konata kaj disvastiĝinta "instrumento" estis la ŝnorkelo (spirtubo), tra kiu la subakviĝintoj akiris freŝan aeron.

Ĝis la 18-a jarcentoRedakti

  • 1405: Konrad Kyeser planas mergoveston en sia verko Bellifortis
  • 1515: Leonardo da Vinci skizas sur desegnotabulo unupersonan submarŝipeton.
  • 1604: Magnus Pegel priskribas unuafoje la bazajn pensojn akj antaŭkondiĉojn pri konstruo de mergoŝipo.
  • 1620: la nederlanda malkovristo Cornelis Jacobszoon Drebbel konstruas la unuan manovreblan subakvan veturilon, el ligno kaj ledo.
  • 1691: la franca fizikisto Denis Papin - profesoro ĉe Philipps-Universitato de Marburg, konstruas mergoboaton, kiu disfalas ĉe testo en 1692.
  • 1772: en Germanio estas testata – en Steinhuda Maro – unuafoje subakva veturilo, nomita steinhuda ezoko, post ties formo. Oni povis mergi per la ligna konstruaĵo ĉirkaŭ 12 minutojn.
  • 1776:
     
    mergoŝipo de Buŝnel
    la usona David Bushnell konstruas en 1776 la "Turtle"-on ("mara testudo"), el fero kaj kverka ligno. Ĝi estas taksata kiel la unua vera submarŝipo, ĉar ĝi uzis por movoj du ŝraubojn movitajn per mana kranko (la antaŭuloj uzis velojn aŭ remilojn por sin movi sur la akvosurfaco.
  • 1799: la mineja majstro Joseph von Baader priskribas konstruon de dupersona submarŝipo.

19-a jarcentoRedakti

La usona Robert Fulton planas en 1801 submarŝipon "Nautilus". Ĝi posedas manan krankan peladon tra ŝraŭbo, vovaĵo estas la remiloj por la flanka kaj profunda direktado same kiel la premaera sistemo por prizorgo de la tripersonanan teamon kun spiraero. La "Nautilus" ekscitas eĉ Napoleonon, sed ĝi pruviĝas por milita uzo tro malrapida.

La 2-an de oktobro de 1864, Narcís Monturiol enakvigas Ictineo II la unuan submarŝipon kun maŝina pelado. La ŝipo konsistas el ligno – firmigita per kupra kadro – koj tute kovrita per ĉirkaŭ 2 mm dikaj kupraj lamenoj. Ĝin pelis motoro, alborante per magnezia peroksido, zinko kaj kalia klorato.

Oni konstruis dum la Usona Enlanda Milito, en 1864 kelkajn manpleitajn submarŝipojn, ekz. C.S.S. H. L. Hunley. La 17-an de februaro de 1864 sinkas la malamika ŝipo U.S.S Housatonic kaj ĝi tiel iĝas la unua submarŝipo sur la Tero, kiun sinkigis alia ŝipo. Ĉe la batalo mortis eĉ la 9-persona anaro. Oni trovis la 4-an de majo de 1995 la erstaĵojn de C.S.S. Hunley, kiuj poste konservis.

1900 – 1930 (Unua Mondmilito)Redakti

Per enmeto de Hunley en 1864 komenciĝas kreskanta interesiĝo je uzo de submarŝipoj por militaj celoj. En la sekvaj jardekoj, la evoluon forte apogila la armeo. (legu submarŝipa milito).

  • 1902: Germanio finfine konstruas kaj testas prototipon de 200-tuna eksperimenta submarŝipo (Forelle). Pliaj tri ekzempleroj oni vendas al Rusio.
  • 1904: komisio por konstrui militcelajn submarŝipojn en Germanio.
  • 1906: enakvigo de la unua germana militara submarŝipo (U 1, nun troviĝanta en Germana Muzeo en München.
  • sinkigo de Lusitania la 7-an de majo de 1915 dum la Unua Mondmilito.

1930 - 1945 (Dua Mondmilito)Redakti

Ĉar la Traktato de Versajlo malpermesis al Germanio evolui ankaŭ la surakvan armeon, la germanoj atendis relative efikan, malmultekostan forton per submarŝipoj. Ili volis malhelpi la liveron de krudmaterialoj al Britio.

La komencan avantaĝon de la germanaj fortoj evitis la aliancanoj per tio, ke

  • La komercaj ŝipoj veturis en konvojoj, kelkfoje eĉ 100 ŝipoj, kiujn protektis militaraj korvetoj kaj aliaj defendaj ŝipoj.
  • Aviadiloj kontrolis la koridorojn.
  • Esploro, apliko de radaro kaj sonaro.
  • Akvobombo (ankaŭ Hedgehog)
  • Malĉifrigo de kodoj (Enigma)

La aliancanoj de la Dua Mondmilito iom post iom atingis la sukcesojn sur la maro kaj la germanaj fortoj el ofensivo ŝanĝis al defensivo.

Post 1945Redakti

Aperas la nuklee pelitaj submarŝipoj, kiuj certigis longan subakvan restadon (unuafoje: Usono 1954 kun USS Nautilus vom Stapel.

 
Batiskafo Trieste pendanta de gruo
  • 1954: USS Nautilus (SSN-571) estis la unua funkcianta atomenergia submarŝipo en la mondo. Nautilus estis rajtigita en 1951 kaj marlanĉita en 1954.
  • 1958: USS Nautilus (SSN-571) estis la unua submarŝipo kiu kompletigis submerĝitan transiron de la Norda Poluso la 3an de Aŭgusto 1958.
  • 1960: esplora submarŝipo Trieste atingas plej profundan punkton de la tero (10.916 m).
  • 1963: USS Thresher disfalas dum mergoprovo je 6 partoj.
  • 1968: eksplodo sur ferdeko de soveta submarŝipo K-129 (mortas 98 homoj). Tio estas samtempe la antaŭludo por Jennifer-projekto, sekreta esploro de CIA, elakvigi la sovetan submarŝipon el profundo de 5000 m.
  • 1968: malaperas la atompelita USS Scorpion proksime al Azoroj (verŝajna kaŭzo: antaŭtempa eksplodo de torpedo).
  • 2000 sinkas la rusa submarŝipo Kursk (K-141) laŭ oficiala raporto pro eksplodo de torpedoj (mortis 118 homoj).
  • 2004: enakvigo de U31, moderna submarŝipo kun hibridpelo (elektro kaj brulaĵcelo).

La plej grandaj submarŝipoj estas nun tiuj de Projekto 941 Ŝarko, prototipo de soveta submarŝipo el la filmo "Ĉasado je la Ruĝa Oktobro".

Specoj de submarŝipoRedakti

U-boato estas adapta versio de la germanlingva vorto U-Boot [ˈuːboːt], mallongigo de Unterseeboot, laŭvorte "submara boato". Kvankam la germanlingva termino referencas al ajna submarŝipo, la termino U-boato referencas specife al militsubmarŝipoj funkciigitaj de Germanio, partikulare en la Unua kaj Dua Mondmilitoj. Kvankam foje ili estis tre utilaj militŝipoj kontraŭ malamikaj militŝipoj, ili estis plej efektive uzataj en ekonomia milito (komercmilito) kaj plifortiganta ŝipan blokadon kontraŭ malamikaj ŝipoj.

UzadoRedakti

En la militscienca teorio post la Dua mondmilito formiĝis ideo pri la nuklea triopo, do ebleco lanĉi la nukleajn bombojn de sur tero, aero kaj akvo. Grandan rolon en ĝi ludas la submarŝipoj, kiuj povas kaŝe proksimiĝi al la malamika teritorio kaj lanĉi atakon, kiun pro manko de tempo estos malfacile rebati.

Timo antaŭ progreso de la nuklearmila programo de Nord-Koreio dum longa tempo mildiĝis danke al manko de misiloj, kapablaj liveri nordkoreajn nukleajn bombojn je mezaj kaj longaj distancoj. Tamen ankaŭ tiukampe la nordkoreaj militistoj atingas ĉiam pli grandajn sukcesojn. La 2-an de oktobro 2019 Nord-Koreio testis balistikan misilon faritan por lanĉo el submarŝipo. La sudkoreaj militistoj supozis, ke temas pri la Bukkeukseong-tipo lanĉebla el submarŝipo. La lanĉo okazis en la maro apud la marborda urbo Vonsano en la provinco Kangŭon. Seulo asertas ke la misilo flugis ĉirkaŭ 450 kilometrojn, sed atingis altecon de 910 kilometroj, kio signifas ke ĝi estis lanĉita laŭ alta trajektorio kaj ke ĝia flugdistanco povus esti multe pli longa. Se ĝi flugus laŭ ordinara trajektorio kun la sama ŝarĝo, la plej longa flugdistanco de la misilo estus ĉirkaŭ 1900 kilometroj, do temas pri la mezdistanca (1000 ĝis 3500 km) misilo.

En artoRedakti

La germana filmo "Submarŝipo" (Das Boot) estas dediĉita al unu el patroladoj de la nazia submarŝipo U-96 en la Atlantiko en 1941. Ĝi estas konsiderata la plej bona germana filmo[2].

Lifeboat estas usona prisurvivada filmo de 1944 reĝisorita de Alfred Hitchcock el historio de John Steinbeck. La agado okazas tute sur savboato lanĉita el pasaĝerŝipo torpedita kaj vrakita de nazigermania U-boato. Kvankam tiam tre polemikiga pro tio kion multaj interpretis kiel simpatia priskribo de la germana kapitano de la U-boato, Lifeboat estas nuntempe konsiderata pli favore kaj estis listigita de kelkaj nuntempaj kritikistoj kiel unu el la plej subtaksitaj filmoj de Hitchcock.

BibliografioRedakti

Ĝenerala historio
  • Histoire des sous-marins: des origines à nos jours de Jean-Marie Mathey kaj Alexandre Sheldon-Duplaix. (Boulogne-Billancourt: ETAI, 2002).
  • DiMercurio, Michael. (2003) The complete idiot's guide to submarines. Alpha.
Kulturo
  • Redford, Duncan. The Submarine: A Cultural History From the Great War to Nuclear Combat (I.B. Tauris, 2010) 322 pages; focus on British naval and civilian understandings of submarine warfare, including novels and film.
Submarŝipoj antaŭ 1914

1900/Rus-Japana Milito 1904–1905

  • Jentschura, Hansgeorg. (1977) Warships of the Imperial Japanese Navy 1869–1945. Annapolis, Maryland: United State Naval Institute. ISBN 978-0-87021-893-4.
  • Olender, Piotr. (2010) Russo-Japanese Naval War 1904–1905 Vol. 2 Battle of Tsushima. Sandomierz 1, Poland: Stratus s.c.. ISBN 978-83-61421-02-3.
  • Showell, Jak. (2006) The U-Boat Century:German Submarine Warfare 1906–2006. Great Britain: Chatham Publishing. ISBN 978-1-86176-241-2.
  • Simmons, Jacques. (1971) A Grosset All-Color Guide WARSHIPS. United States: Grosset & Dunlap, Inc.. ISBN 978-0-448-04165-0.
  • Watts, Anthony J.. (1990) The Imperial Russian Navy. Londono: Arms and Armour Press. ISBN 978-0-85368-912-6.
Dua Mondmilito
Malvarma Milito
  • Hide and seek: the untold story of Cold War espionage at sea, de Peter Huchthausen kaj Alexandre Sheldon-Duplaix. (Hoboken, NJ: J. Wiley & Sons, 2008, ISBN 978-0-471-78530-9).
  • McHale, Gannon. (2008) Stealth boat: fighting the Cold War in a fast attack submarine. Naval Institute Press.


Eksteraj ligilojRedakti

ReferencojRedakti

  1. ↑ The New Shorter Oxford English Dictionary, Clarendon Press, Oxford, 1993, Vol. 2 N-Z
  2. ↑ Stanislavo Belov (2020-04-09) “La submarŝipo” (Das Boot): dramo pri malĝustaj herooj (esperante). Blogger. Alirita 2020-04-09.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Submarŝipo&oldid=7986062"