Ordinara citizo
La Ordinara citizo (Cytisus scoparius) estas plantospecio en la subfamilio de la Faboideoj (Faboideae) ene de la familio de la Fabacoj (Fabaceae).
 | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ordinara citizo (Cytisus scoparius) en majo
| ||||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Ordinara citizo, Cytisus scoparius (L.) LINK | ||||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||||
Priskribo redakti
Vegetalaj karakterizaĵoj redakti
La ordinara citizo estas arbusto (vergoarbusto), kun alteco de 1 ĝis 2 metroj, malofte ĝi kreskas kiel 3 m alten. Ĝi havas longajn, vergajn branĉojn. La vergoj estas kvineĝaj kaj verdaj.
La alternestarantaj, tripartaj folioj havas renverse ovoformajn folietojn kiuj estas silke harhavaj.
Generaj karakterizaĵoj redakti
La planto floras de majo ĝis junio. La floroj staras ofte ĉe tigoj ĉe la supraj partoj de la vergoj. La duseksaj floroj longas ĝis 2,5 cm kaj estas zigomorfaj kaj kvinnombraj kun duobla involukro. La kvin petaloj estas orflavaj. Ĉiuj dek stamenoj estas kunkreskintaj al tubo.
La planto havas guŝon.
La kromosomonombro estas 2n = 46 aŭ 48.
Ekologio redakti
La planto kreskas rapide. Junplanto en la unua jaro kreskas ĝis 45 cm. En la dua jaro la planto disbranĉiĝas kaj kreskas ĝis 100 cm alten. La kresko estas plej forta en la kvara jaro. La planto floras ekde la kvara jaro. La planto estas frostosentiva. Ĝi frostomortas krom la dika tigo. La ordinara citizo estas tipa krudgrunda pioniro. La planto vivas nur 12 jarojn.
Ĝi estas profundradikulo, kies radikoj havas nodetojn kun ribozioj por kolekti nitrogenon.
La planto estas polenigata de grandaj burdoj.
Kreskejo redakti
Ofte la ordinara citizo kreskas kune kun aliaj plantoj en malgrasaj paŝtejoj aŭ rande de arbaroj, sur malfekundaj novaloj, ĉe sunaj deklivoj kaj en maldensaj kver- kaj karpenaj arbaroj. Ĝi bone kreskas sur senalkaliaj kaj nitrogenmalriĉaj grundoj, kiuj estas lomaj, sablaj aŭ ŝtonozaj. Ĝi mankas sur kalka grundo.
Sistematiko redakti
La unua publikigaĵo estis de 1753 laŭ (baza nomo) Spartium scoparium fare de Carl von Linné. La novkombinaĵo al Cytisus scoparius (L.) estis publikigita fare de Heinrich Friedrich LINK. Pliaj sinonimoj por Cytisus scoparius (L.) LINK estas: Genista scoparia (L.) LAM., Sarothamnus bourgaei BOISS., Sarothamnus oxyphyllus BOISS., Sarothamnus vulgaris WIMM. nom. illeg., Sarothamnus scoparius (L.) W.D.J.KOCH.
Oni distingas jenajn subspeciojn:
- Cytisus scoparius (L.) LINK subsp. scoparius: Ĝi estas disvastigita en Eŭropo.
- Cytisus scoparius subsp. maritimus (ROUY) HEYWOOD (sin.: Genista scoparia var. maritima ROUY): tiu ĉi specio kun horizontalaj branĉoj venas el la marbordoj de Francujo, Grandbritio, Irlando, Danujo kaj Germanujo.
La kromosomnombro estas 2n = 46.
Veneneco redakti
La planto estas venena en ĉiuj partoj. Kulpas pri tio la alkaloidoj spartino, lupanino, hidroksilupaminio (= oktalupino) apud la flavoglikosido skoparino. Venenigaj simptomoj estas kolapso de la kardiovaskula sistemo kun taĥikardio, vomado, lakso, kapturniĝo kaj kapdoloro.
Uzado redakti
Medicina uzado redakti
La planto estas uzata kiel drogo.
Literaturo redakti
- Ingrid Schönfelder, Peter Schönfelder: Das neue Handbuch der Heilpflanzen. Sonderausgabe. Franckh-Kosmos, Stuttgart 2011, ISBN 978-3-440-12932-6.
- Peter Schönfelder, Ingrid Schönfelder: Der Kosmos-Heilpflanzenführer. Europäische Heil- und Giftpflanzen. 6., neu bearbeitete Auflage. Franckh-Kosmos, Stuttgart 1995, ISBN 3-440-06954-0.
- Eckehart J. Jäger (Hrsg.): Rothmaler Exkursionsflora von Deutschland. 20. Auflage
Referencoj redakti
Eksteraj ligiloj redakti
- Verbreitung auf der Nordhalbkugel aus: Eric Hultén, Magnus Fries: Atlas of North European vascular plants. 1986, ISBN 3-87429-263-0 bei Den virtuella floran. (schwed.)
- Thomas Meyer: Datenblatt mit Bestimmungsschlüssel und Fotos bei Flora-de: Flora von Deutschland (alter Name der Webseite: Blumen in Schwaben).
- Besenginster als Heilpflanze bei awl.ch/heilpflanzen.
- Inhaltsstoffe von Cytisus scoparius bei giftpflanzen.com.
- Cytisus scoparius auf kaesekessel.de.
- Cytisus scoparius als Giftpflanze bei gifte.de.
