Unueca ŝtato

ŝtato regita kiel ununura unuo kun supera centra registaro

Unueca ŝtato estas ŝtato regata kiel unu ununura potenco en kiu la centra administracio estas finfine supera kaj ĉiuj administraj dividoj (subnaciaj unuoj) ekzercas nur potencojn kiujn ilia centra administracio elektas delegi. La plimulto de ŝtatoj en la mondo havas unuecajn sistemojn de registaro.

Blue la unuecaj ŝtatoj, dum verde la federaciaj ŝtatoj.

Unuecaj ŝtatoj estas komparitaj al federaciaj ŝtatoj (federacioj) kaj konfederaciaj ŝtatoj (konfederacio):

En unueca ŝtato, subnaciaj trupoj estas kreitaj kaj aboliciitaj, kaj iliaj potencoj povas esti plilarĝigitaj kaj malvastigitaj, fare de la centra administracio. Kvankam politika rajtigo en unuecaj ŝtatoj povas esti delegita tra transdono al loka administracio per statuto, la centra administracio restas supera; ĝi povas forigi la agojn de transdonitaj registaroj aŭ limigi iliajn potencojn.

En federaciaj ŝtatoj, kompare, ŝtatoj aŭ aliaj subnaciaj entoj partumas suverenecon kun la centra administracio, kaj la ŝtatoj konstituantaj la federacion havas ekziston kaj potencfunkciojn kiuj ne povas esti unuflanke ŝanĝitaj fare de la centra administracio. En kelkaj kazoj, estas la federacia registaro kiu havas nur tiujn potencojn eksplicite delegitajn al ĝi. Usono estas ekzemplo de federacia ŝtato. Laŭ la Usona Konstitucio, potenco estas partumita inter la Federacia registaro de Usono kaj la usonaj ŝtatoj, kun la deka konstitucia amendo eksplicite indikante tiel "La potencoj ne delegitaj al Usono fare de la Konstitucio, nek malpermesitaj per ĝi al la ŝtatoj, estas rezervita al la ŝtatoj respektive, aŭ al la homoj." Multaj federaciaj ŝtatoj ankaŭ havas unuecajn pli malaltajn nivelojn de registaro; dum Usono estas federacia, la ŝtatoj mem estas unuecaj laŭ la Regulo de Dillon - distriktoj kaj municipoj havas nur la aŭtoritaton konceditan al ili fare de la subŝtataj registaroj sub sia ŝtatkonstitucio aŭ de leĝdonaj agoj. Ekzemple, en la Usona Ŝtato Konektikuto, distrikta registaro estis aboliciita en 1960.

Transdono (kiel federacio) povas esti simetria, kie ĉiuj subnaciaj unuoj havas la samajn potencojn kaj statuson, aŭ malsimetriaj, kun regionoj variantaj en siaj povoj kaj statuso.

  1. Svalbardo havas eĉ malpli da aŭtonomeco ol la metropolo. Ĝi estas rekte kontrolita de la registaro kaj ne havas lokan regadon.

Eksteraj ligiloj

redakti