Hamŝenidoj
La hamŝenidoj (armene Համշենցիներ, Hamŝenciner; turke Hemşinliler), ankaŭ konata kiel Hemshinli aŭ Hamshenis aŭ Homshetsi, estas diversa grupo de homoj, kiuj en la pasinto aŭ nuntempo estas ligitaj kun la Hemşin-distrikto en la provinco de Rize, Turkio. Estas ĝenerale akceptite, ke ili estis en origino armenoj, kaj estis origine kristanoj kaj membroj de la Armena Apostola Eklezio, sed dum la jarcentoj evoluis al distinga etna grupo kaj kelkaj konvertiĝis al sunaisma islamo[1] post la konkero de la otomanoj de la regiono dum la dua duono de la 15-a jarcento.[2]
Historio redakti
Historio ĝis la otomana konkero redakti
Robert H. Hewsen montras la regionon kie hodiaŭa Hemşin situas por esti loĝata de popolo kun malsamaj nomoj tra la antikva kaj frua mezepoka historio. Li indikas per tio, ke iuj nomoj povas havi alternativajn formojn kaj parte prezentas la nomojn uzitajn kun demandosignoj. En resumo de 13-a jarcento al 6-a jarcento a.K kolĥidanoj, de 550 al 330 a.K kolĥidanoj kaj makronoj, de 180 a.K. ĝis 14 p.K. lazoj, en la arsakida periodo (63-298 pK ) heniokoj, makelonoj, heptakometianoj, mosinekoj kaj ankaŭ sannioj, dilaoj kaj makronoj estas menciitaj.
La regiono Hemşin montriĝas kiel parto de Kolĥido (299–387), Caniko (387–591) kaj Ldaldeo (654–750). La specifa loko de Hemşin estas indikita kiel Tambur/Hamamaŝen kiel fortikaĵo kaj urbo por la unua fojo en la mapo kovranta la periodon 654-750.
Tiuj du nomoj (Tambur kaj Hamamaŝen) estas inkluzivitaj en la Historio de Taron de Johano Mamikonjan en mallonga fragmento pri milito inter la reganto de Tambur, Hamam, kaj lia patrinflanka onklo la kartvela princo, kiu rezultigis la detruon de la urbo kaj posta rekonstruo de Hamam kaj nomata laŭ li, nome Hamamŝen. Mamikonjan deklaris, ke ĉi tiu evento okazis komence de la sepa jarcento. Hamamaŝen fariĝis Hamŝen kun la tempo. Simonjan, kiu transdonas ĉi tiun rakonton, raportas ankaŭ, ke la dato donita de la aŭtoro eble estas malĝusta.
Du aliaj armenaj kronikoj de Ghevond kaj Stepanos Asoghik de Tarono raportas en mallongaj fragmentoj en siaj historioj pri migrado de Armenio (Oŝakan) gvidita de princo Ŝapuh Amatuni kaj lia filo Hamam. Ghevond transdonas ĉi tiun enmigradon por eviti pezajn impostojn truditajn al la armenoj de la arabaj regantoj. La Amatuni-senjoroj ofertis fekundan teron por ekloĝi sub la protekto la bizanca imperiestro. Ĉi tiu migrado estas datita post 789 de Ghevond kaj ĉirkaŭ la jaro 750 de Stefano Asoghik el Tarono.
Benninghaus specifas "Tambur" kiel la celon de la migrado gvidata de Hamam kaj lia patro Ŝapuh Amaduni kaj diras, ke ili ŝajne renkontis homojn tie, kiuj jam estis kristanoj, eble grekoj. Redgate informas pri ebla simboleco uzita en la historio de Ghevond kaj ebla miskompreno en la historio de Mamikonjan, kaj avertas ne preni ĉion laŭvorte. Haĉikjan asertas ke "Ekzistas neniu indico pri kie Tambur, la legenda ĉefurbo de Hamŝen, situis. La sola certa afero pri ĝi estas, ke ĝi klare apartenis al multe pli frua tempo: se ĝi vere iam ekzistis”. Li ankaŭ mencias en la piednoto la nomsimilecon inter Tambur kaj regiono konata kiel Tahpur aŭ Tagpur, sur la altaĵoj de Kaptanpasa. Simonjan asertas, ke Tambur probable troviĝis en la ĉirkaŭaĵo de Varoşkale (alteco 1800 m).
Priskribo de "Hajnsen" en la Kartvela reĝlando, ĝiaj loĝantoj kaj historio estas enhavita en La Fleur des histoires de la terre d'Orient de Hayton de Corycus , verkita ĉirkaŭ 1307, tradukita al la angla en 1520, kaj poste reproduktita en la rakontoj por vojaĝantoj de Samuel Purchas eldonita en 1614. Purrchas uzas la terminon "Hamsem" por nomi la regionon. Hayton priskribas la regionon kiel "miraklan kaj strangan lokon" nekredeblan, krom se vidite de oniaj propraj okuloj, malhelaj kaj sen vojoj. Signoj de homa setlejo estas, ke "Homoj en tiuj partoj diras, ke oni ofte aŭdas la sonojn de viroj bleki, de kokoj krii, de ĉevaloj, kiuj ĝemas en la arbaro," Tiuj homoj estas priskribitaj de Hayton, apogante sin al kartvelaj kaj armenaj Historioj, la posteuloj de la viroj de la "malvirta" irana imperiestro Ŝaŭreo, kiuj postkuris kaj ĉikanis kristanajn homojn. La referenca traduko sugestas, ke ĉi tiu imperiestro povus esti Ŝapuro la 2-a [309-379].
Simonjan konsideras la tiel priskribitan malfacilecon en aliro ne implici totalan izoladon. Kontraŭe, li raportas, ke Hamŝen funkciis kelkfoje kiel transitvojo inter la marbordaj regionoj kaj la Armena Altebenaĵo.
Pliaj teorioj pri mezepoka setlejo al Hamŝen estas tio:
- Post la selĝukaj invadoj, la armenoj de Anio fuĝis al Hemŝin, kiu neniam antaŭe estis loĝata;
- Estis kontinua enfluo de armenoj de la sudo post la komenca setlejo; rezultigante armenigon de la areo per forpelado de loka loĝantaro laza aŭ Tzan ;
- La armiligo de la lazoj aŭ tzanoj okazis per armenaj regantaj dinastioj.
En sia analizo de la literaturaj kaj neliteraturaj fontoj de la 8-a ĝis la 19-a jarcentoj, kombinita kun ekskursoj en Hamŝen dum la 1980-aj jaroj por identigi la pluvivan armenan arkitekturon, d-ro Robert W. Edwards difinis la geografiajn perimetrojn de tiu regiono kaj taksis la historian efikon de ĝia ekstrema izolado.
Fontoj de la regantaj potencoj en la regiono (bizancaj, trabzondaj, kartvelaj, armenaj kaj turkaj) silentas pri Hemŝin; ĝis la konkero fare de la otomanoj. Estas konkludite ke Hemşin estis regita fare de lokaj senjoroj sub la ombrelo de la pli grandaj regionaj potencoj ŝanĝiĝantaj antaŭ la tempo nome la Bagratida Armenio, la Orientromia imperio, ĝia posteulo la Trebizonda imperio, la Kartvela reĝlando, la konfederacioj de la tjurkaj triboj kara-kojunloj kaj ak-kojunloj ĝis ĝi estis aneksita de la Otomana Imperio kiu kolapsis kiel rezulto de la unua mondmilito kaj naskis la Respublikon Turkio.
La otomana konkero de Hemŝin iam okazis en la 1480-aj jaroj: otomana registro datita ĉirkaŭ 1486 nomas ĝin Hemŝin kaj mencias ĝin kiel otomanan posedon.
Turka superregado kaj divido redakti
Turka influo estis firme establita en la regiono post la Batalo de Manzikert en 1071, post kio la selĝukaj turkoj kaj aliaj tjurkaj triboj akiris fortan ĉeeston en Centra Anatolio kaj en Okcidenta Armenio, ofte nomata Orienta Anatolio, kunvenigante la lokan loĝantaron sub la religio Islamo. En la 15-a jarcento, la regiono Hamŝen estis integrita en la Otomana Imperio. Dum la turka regado, du plej gravaj evoluoj estas homaj migradoj kaj konvertiĝoj. Plej multaj fontoj konsentas, ke antaŭ otomana epoko plimulto de la loĝantoj de Hemŝin estis kristanoj kaj membroj de la Armena Apostola Eklezio. La detaloj kaj la akompanaj cirkonstancoj por la migradoj kaj la konvertiĝoj dum la otomana epoko ne estas klare konataj aŭ dokumentitaj.
Rezulte de tiuj evoluoj, distingaj komunumoj kun la sama gentnomo ankaŭ aperis en la ĉirkaŭaĵoj de Hopa, Turkio kaj en Kaŭkazio. Tiuj tri komunumoj preskaŭ indiferentas pri la ekzisto de la aliaj.
- La Hemŝinli (ankaŭ nomita foje kiel okcidenta Hemŝinli en diversaj publikigadoj) estas turklingvaj sunaismaj islamanoj kiuj plejparte vivas en la distriktoj de Çamlıhemşin, Çayeli, İkizdere, Pazar kaj Hemşin en Turkio, en la provinco Rize. Province .
- La Hopa Hemŝinli (ankaŭ nomata foje kiel orienta Hemŝinli en publikaĵoj) estas sunaaj islamanoj kaj plejparte loĝas en la distriktoj Hopa kaj Borçka de la provinco Artvin de Turkio. Aldone al la turka, ili ankaŭ parolas dialekton de okcidenta armena, kiun ili nomas " Homŝecma " aŭ "Hemşince" en la turka.
- Homŝencik (ankaŭ nomumita foje kiel Norda Homŝencik en publikaĵoj) estas kristanoj, kiuj loĝas en Kartvelio kaj en Krasnodara regiono de Rusio . Ili parolas ankaŭ Homŝecman dialekton. Estas ankaŭ iuj islamanoj loĝantaj en Kartvelio kaj Krasnodaro kaj kelkaj spuroj aŭ elementoj de la hamŝenidoj inter la iuj Hamshentsi-elementoj inter la mesĥetaj turkoj.
Kulturo redakti
Hamŝenidoj estas konataj pro siaj bakado, teokultivado, lertaj ŝercoj, enigmoj kaj rakontoj, kiujn ili rakontas. Iuj el la anekdotoj, kiujn rakontas la islamano Hemŝinli, efektive baziĝas sur pli malnovaj armenaj rakontoj. Ilin akompanas dancoj kun sia propra marko de muziko uzante la Tulum (la ponta sakŝalmo ) (por la okcidenta grupo), la şimşir Kaval (fluto farita el bukso) (por la orienta grupo) aŭ la Hamŝna-Zurna (Hamŝeni zurna ) (por la norda grupo). La turkaj hamŝenidoj kultivas teon kaj maizon, bredas brutojn , kaj abelbredadon. La nordaj hamŝenidoj de Rusio kaj Kartvelio dume estas ĉefe konataj kiel kultivistoj de citrusaĵoj, maizo, tabako kaj teo kaj ankaŭ lertaj fiŝkaptistoj .
Homoj de Hemŝin estas konataj pro sia tradicia vesto. Virinoj ofte elektas envolvi sian kapon per "puŝi" aŭ longa ŝtofpeco surmetita per bidoj, dum viroj ofte elektas porti ĉapelojn kaj veŝtojn el lano aŭ kotono. La hamŝenidoj kaj iliaj domegoj estis prezentitaj en numero dek du de Cornucopia Magazine.
Nuna situacio redakti
Hamŝenidoj en Turkio redakti
La ideologio "Turkio por la Turkoj", skribas Neal Ascherson , "ne ofertis sekurecon por malplimultoj" kun "la eta Hemşinli-grupo kun speciale konvinkaj kialoj teni la kapon mallevita" ĉar "ĝiaj membroj estas la posteuloj de la armenoj." Komence de la 1930-aj jaroj, kelkaj turkaj historiistoj provis atribui tute turkan originon al la hamŝenidoj, la plej elstara el ili estis M. Fahrettin Kırzıoğlu, kies teorioj poste akiris vastan valoron en la komunumo. Liaj teorioj pri la hamŝenidoj, tamen, subprofundiĝis kaj estis kritikitaj. La germanaj erudiciuloj Wolfgang Feurstein kaj Tucha Berdsena priskribas la metodaron de Kırzıoğlu tiel:
Unue Kırzıoğlu atakas la leganton per fluo de historiaj popoloj; li tiam serĉas ian fonetikan korespondadon aŭ similecon kun malnova turka tribo, gustumas ĉi tiun supozatan historian elfluon per pinĉaĵo de "Islamo" kaj prezentas sin kiel kompetentan esploriston pri turkeco. Verŝajne neniam antaŭe unu persono en Turkio falsis historion tiel amase!
La produktoro Özcan Alper, orienta hamŝenido, faris la unuan filmon en la okcident-armena dialekto parolata de la popolo, Momi (Avino), publikigita en 2000. Rezulte, Alper estis akuzita en la Kortumo pri Ŝtata Sekureco pri produktado de materialo destinita detrui la unuecon de la ŝtato, laŭ artikolo 8 de la kontraŭterora leĝo de Turkio. Ĉi tiu leĝo estis nuligita en 2003 post premo de Eŭropa Unio, kaj la proceso de Alper ne daŭris. Homŝenida kantisto Gökhan Birben (de la okcidenta grupo) kaj laza kantisto Kâzım Koyuncu ankaŭ kantis en la armena dialekto. En 2005, la unua muzikalbumo ekskluzive de anonimaj hamŝenidaj popolkantoj kaj kantita plejparte en la armena dialtko, Vova - Hamşetsu Ğhağ estis publikigita.
Pli malnovaj generacioj de turkaj homŝenidoj vidas la referencon "Ermeni" (ofte uzata de siaj lazaj najbaroj) kiel insulton.
Mesut Yılmaz , eksa ĉefministro de Turkio, naskiĝis en Istanbulo de familio kun partaj devenoj de Hamŝenidoj (okcidenta grupo). Ahmet Tevfik İleri (kiu naskiĝis en Yaltkaya (Gomno) vilaĝo de Hemşin), kaj Ministro de Eduko en Turkio inter 1950 kaj 1960, kaj ankaŭ Damat Mehmet Ali Paŝa, la otomana granda veziro sojle de la Krimea Milito en 1853 ankaŭ estis el hamŝenida deveno. La komunumo ankaŭ havis aliajn gravajn nomojn en turka historio kaj socio kiel ekzemple Murat Karayalçın, gvidanto de Popola Socialdemokrata Partio de Turkio kaj eksa vicĉefministro kaj urbestro de Ankaro, kiu estas el vilaĝo Şenyuva (Çinçiva) de Çamlıhemşin.
Estas du daŭraj projektoj, kiuj implikas turkajn NRO-jn kaj EuropeAid, la eksterhelpan instrumenton de Eŭropa Komisiono, kiuj tuŝas iliajn problemojn. La lastatempe lanĉita "Ekodialoga Projekto" starigis sin kiel celon altigi median konscion de la entreprenoj de la regiono kaj plibonigi la malbonajn nivelojn kaj kvaliton de la informoj elsenditaj de lokaj gvidistoj, multaj el kiuj estas memstilaj kaj senlicencaj. La alia projekto, komencita en 2004 kaj implikanta ankaŭ la Mondan Konservan Union, celas altigi la profilon kaj konscion pri la lagopo, precipe nigra lagopo, kiu vizitas la regionon, ankaŭ kun fokuso pri entreprenoj kaj gvidiloj.
Hamŝenidoj en Rusio kaj eksa Sovetunio redakti
Intereso pri Hamŝenida heredaĵo kreskas inter kristanaj hamŝenidoj en la eksa Sovetunio. En 2006, la unua muzika albumo en homŝenida dialekto de la Ensemblo Ruldomo estis publikigita en Krasnodaro. Hamŝenida Scienca, Informa kaj Kultura Centro komencis labori pri ekskluzivaj projektoj por reakiri la kulturan heredaĵon de la Hamŝenidoj loĝantaj en la regiono. La armena ĵurnalo eldonita en Suĥumo portas la nomon Hamŝen .
Dum la periodo de Gorbaĉov en Sovetunio en la malfruaj 1980-aj jaroj, la Hamŝenidoj de Kazaĥio komencis peti ke la registaro movu ilin al la Armena SSR. Tamen ĉi tiu movado estis rifuzita de Moskvo pro timoj, ke la islamaj hamŝenidoj povus estigi etnajn konfliktojn kun siaj kristanaj armenaj fratoj.
Post la dissolvo de Sovetunio, plej multaj hamŝenidoj vivis relative neĝenataj. Tamen tiuj en la regiono Abĥazio de Kartvelio havis problemojn por trakti ĉiutagan vivon dum la kartvela enlanda milito .
Ekde 2000, kelkcent el la islamaj hamŝenidoj en Rusio, kiuj transloĝiĝis de Kazaĥio kaj Kirgizio ĝis Krasnodara regiono (ĉirkaŭ 1000 entute) plurfoje provis formale ricevi registradon de la lokaj aŭtoritatoj. Ĉi tio similas kaj rilatas al la problemo de la turkaj mesĥetoj. Ĉi tiujn agojn malfaciligis la sinteno de la oficialuloj de Krasnodaro. Spite al la aŭtoritatoj organizo de iliaj samnacianoj en Armenio alvokis la rusan ambasadoron en Erevano por ke Moskvo intervenu en ĉi tiu kazo kaj nuligu la regionajn oficialulojn, kiuj ŝajnas intenci malhelpi al hamŝenidoj akiri statuson de konstanta loĝado.
En la censo de Rusa Federacio en 2002, 1.542 homoj identigis sin kiel haŝenidoj, el kiuj du trionoj loĝis en Krasnodara regiono.
Referencoj redakti
- ↑ Hachikian, Hagop. "Notes on the Historical Geography and Present Territorial Distribution of the Hemshinli", in The Hemshin, pp. 146-147.
- ↑ Simonian, Hovann H. "Preface" in The Hemshin: History, society and identity in the Highlands of Northeast Turkey. Hovann H. Simonian (ed.) London: Routledge, 2007, p. xx.