Monopolo (ludo)

(Alidirektita el Monopoly)

Monopolo (ang. Monopoly) estas tabulludo, patentita en 1935 de senlabora usona inĝeniero Charles Darrow [ĉarlz DAroŭ]. Ĝi estas eldonita en ĉirkaŭ 26 lingvoj (2005), sed ne en Esperanto. Laŭ la firmao Hasbro, la nuntempa eldonisto, Monopolo estas la plej populara tabuloludo de la mondo. Multaj temaj eldonoj estas vendata, inkluzivante eldonoj bazataj pri La Mastro de l' Ringoj, Star Trek ("Stela Vojaĝo") kaj La mirinda sorĉisto de Oz. Oni taksas ke pli ol 500 milionoj da homoj jam ludis tiun ludon.

Monopolo

emblemo

emblemo
germanlingva Monopolo-tabulo meze de ludo
tabulludo • economic simulation board game
Aŭtoro Charles Darrow
Eldonisto Hasbro
Strategio jes
Hazardo jes
Necesaj kapabloj ne
Eldondato 1935
vdr

Le celo de la ludo estas akiri diversajn propraĵojn, uzante ludomonon, enkasigi lupagojn de la aliaj ludantoj, kaj fine bankrotigi ĉiujn. La ludo prenas sian nomon de le ekonomia nocio monopolo, la dominado de la merkato fare de ununura vendisto. Oni ludas Monopolon per ĵetkuboj, pro tio la hazardo estas granda parto de la ludo, kvankam ankaŭ iom da lerteco estas bezonata.

Historio redakti

Charles DARROW ekfaris la pecojn de la Monopolo-ludo permane kun la helpo de sia unua filo, William Darrow, kaj sia edzino. Charles desegnis la tabulon per inĝenierarta plumo sur cirklaj pecoj de vakstolo. Tiam, lia filo kaj edzino kolorigis la tabulon, kaj faris la ludokartojn. Kiam la postulo pri la ludo plikreskis, Darrow kontaktis presfirmaon, kiu presis la desegnojn de la bieno-fakoj sur kvadrataj karton-pecoj.

Monopolo estis unue vaste vendita de la firmao Parker Brothers (Fratoj Parker) je 5-a de novembro 1935, kun internacia presrajto donita al Waddington Games en Unuiĝinta Reĝlando (ambaŭ nuntempe estas sekcioj de Hasbro). La versio de Waddington kun Londonaj lokoj estis ekproduktita en jaro 1936.

Kvankam Monopolo estis patentita de Darrow antaŭ vendi la rajtojn al Parker Brothers en 1935, similaj ludoj estis farataj antaŭe, inkluzivante permane faratajn ludojn adaptitajn al la hejmloko de la ludantoj. Eble la plej fama ekzemplo estas tre simila ludo de Lizzie Magie, kiu patentis sian version en 1904 sub la nomo "The Landlord's Game" ('La ludo de la domproprietanto'). Ŝi sekvis la politikan kaj ekonomikan movadon Georgismo, kaj faris la ludon por montri, kiel luprezoj riĉigas bien-proprulojn kaj malriĉigas luantojn. Ŝi kredis, ke la ideoj de georgismo estas pli facile komprenebla en konkreta formo de ludo.

Kvankam la ludo de Magie estis patentita, firmao ne tenis ĝin ĝis 1910, kiam usona firmao Economic Game Company en Novjorko eldonis ĝin. En Britio ĝi estis eldonita en 1913 de Newbie Game Company de Londono kun la titolo Br'er Fox an' Br'er Rabbit (Frato Vulpo kaj Frato Kuniklo). Malgraŭ la titolŝanĝo, ĝi estis rekoneble la sama ludo.

Aparte de komercaj versioj, la ludo disvastiĝis perbuŝe, kaj estis ludita en variaj manfaritaj versioj tra multaj jaroj de Kvakeroj, Georgistoj, studentoj kaj aliaj. Tiel la ludo disvastiĝis, ĝiaj reguloj ŝanĝiĝetis; plej notinde, multaj reguloj pri imposto estis kunigitaj al unu bieno-imposto, kaj la mallongigita ludo iĝis konata kiel "Aukcia Monopolo". Ĉi tiuj versioj havis ofte strato-nomojn de la lokoj, kie la ludantoj loĝis. Dum la malfruaj 1920-aj jaroj, ĝi estas konata kiel "Monopolo" kaj ludata tre simile kiel hodiaŭ. Unu versio de la ludo, ofte ludata ĉirkaŭ Filadelfio, havis strato-nomojn el Atlantic City. Ĉi tiu versio estis instruita al Charles DARROW, kiu poste vendis ĝin kiel sian propran inventaĵon al Parker Brothers. Parker Brothers poste pagis MAGIE, kaj aliajn kun kopirajtitaj komercaj variantoj de la ludo, por havi solan proprietecon de la ludo, kaj proklamis Darrow kiel la solan inventiston.

Post jardekoj, Parker Brothers provis halti publikigon de ludo nomata "Anti-Monopoly" (mal-monopolo), verkita de Ralph Ansbach. La fabrikmarka proceso leviĝis al la Usona Suverena Kortumo en 1983, kaj la Kortumo decidis favore al Ansbach, ĉar Darrow simple kopiis ekzistintan ludon, kiu estis konata kiel "Monopolo" antaŭe.


Reguloj de ludo redakti

 
La tabulo de la ludo

La ludantoj klopodas akiri nemoveblaĵojn kaj bankrotigi la aliajn ludantojn.

Ĉiu ludanto komencas la ludon kun 1.500 ludodolaroj (aŭ la nacia egalvaloro, vidu malsupren). La ludantoj ĵetas du ĵetkubojn kaj movas sian ludopecon tiom da fakoj ĉirkaŭ la tabulo. Ĉiu fako enhavas propraĵon kun prezo aŭ specialan eventon. Se ludanto finas sian movon en fako kaj la nemoveblaĵo ne estas jam propraĵo de aliulo, tiam la ludanto povas aĉeti ĝin kontraŭ la prezo en la fako. Li pagas la monon al la "banko". Se li ne aĉetas ĝin, la nemoveblaĵo estas aŭkciigita al ĉiuj ludantoj. Ludantoj povas interŝanĝi aŭ aĉeti propraĵojn inter si. Se ludanto iam havas ĉiujn propraĵojn de la sama koloro, li povas aĉeti aŭ kvar domojn aŭ unu hotelojn por ĉiu el tiuj parceloj.

Kiam ludanto trapasas "Go / Ek!", la banko pagas $ 200 al li, sed ĉiuj impostoj, kaj monpunoj estas pagenda al la banko. Se ludanto finas sian movon sur "Chance / Hazardo" aŭ "Community Chest / Komunuma Kesto", li prenas karton el la konvena pako, kaj sekvas ties instrukciojn.

Se ludanto kiu finas la movon sur parcelo de aliulo, devas pagi luprezon al li. Fini movon sur parcelo kun domoj aŭ hoteloj povas esti tre multekosta.

La ludantoj daŭrigas tiel ĝis ĉiu ludanto bankrotos krom unu. La fina ludanto kun mono gajnas la ludon.

La tabulo redakti

Norma (Usona Eldono) Monopolo-ludtabela aranĝo
GO ⇒
EK! ⇒
Mediterranean Avenue ($ 60) Community Chest
Komunuma Kesto
Baltic Avenue ($ 60) Income Tax (Pay 10% or $ 200)
Enspezimposto (pagu aŭ 10% aŭ $ 200)
Reading Railroad ($ 200)
Fervojo de Reading
Oriental Avenue ($100) Chance
Hazardo
Vermont Avenue ($ 100) Connecticut Avenue ($ 120) Jail
Malliberejo
              
Boardwalk ($ 400)
La marborda marŝvojo
   Monopoly ~ Monopolo    St. Charles Place ($ 140)
Placo de Sankta Karlo
Luxury Tax Pay $ 75
Luksimposto pagu $ 75
Electric Company ($ 150)
Elektra Kompanio
Park Place ($ 350)       States Avenue ($ 140)
Chance
Hazardo
   Virginia Avenue ($ 160)
Short Line ($ 200)
Mallonga Linio (fervojo)
Pennsylvania Railroad ($ 200)
Pensilvanio fervojo
Pennsylvania Avenue ($ 320)
Avenuo de Pensilvanio
      St. James Place ($ 180)
Community Chest
Komunuma Kesto
Community Chest
Komunuma Kesto
North Carolina Avenue ($ 300)
Avenuo de Norda Karolino
      Tennessee Avenue ($ 180)
Avenuo de Tenesio
Pacific Avenue ($ 300)       New York Avenue ($ 200)
Avenuo de Nov-Jorkio
Go To Jail
Iru al Malliberejo
   Water Works ($ 150)
Akvoserva Kompanio
      B&O Railroad ($ 200)
B k. O Fervojo
      Chance
Hazardo
   Free Parking
Senpaga parkejo
Marvin Gardens ($ 280)
Marvin-Ĝardenoj
Ventnor Avenue ($ 260) Atlantic Avenue ($ 260) Illinois Avenue ($ 240)
Avenuo de Ilinojo
Indiana Avenue ($ 220)
Avenuo de Indiano
Kentucky Avenue ($ 220)
Avenuo de Kentukio

Naciaj variecoj redakti

La valuto kaj la nomoj de la bienoj varias laŭ lando. Jen listo de iuj el la plej oftaj versioj. La plej malmultekostaj propraĵoj estas kolorigitaj purpuraj en Usono kaj Germanio, sed brunaj alie.

Nomoj de bienoj redakti

Usono
(Atlantic City)
Britio
(Londono)
Germanio Hispanio
(Madrido)
Aŭstralio
Speciala fakoj
Go - $200 Go - £200 Los - 200 € Salida - 20.000 Pesetas Go - $200
Community Chest Community Chest Gemeinschaftsfeld Caja De Comunidad Community Chest
Income Tax Income Tax Einkommenssteuer Impuesto Sobre El Capital Income Tax
Chance Chance Ereignisfeld Suerte Chance
Free Parking Free Parking Frei Parken Parking Gratuito Free Parking
Go To Jail Go To Jail Gehen Sie in das Gefängnis Vaya A La Carcel Go To Jail
Luxury Tax Super Tax Zusatzsteuer Impuesto De Lujo Sales Tax
Fervojoj
Reading Railroad Kings Cross station Südbahnhof De Goya Perth Station
Pennsylvania Railroad Marylebone station Westbahnhof Las Delicias Adelaide Station
B&O Railroad Fenchurch Street station Nordbahnhof Mediodía Flinders Street Station
Short Line Railroad Liverpool Street station Hauptbahnof Norte Sydney Station
Publikaj servoj
Electric Company Electric Company Elektrizitätswerk Compañía De Electricidad Australia Post
Water Works Water Works Wasserwerk Compañía De Aguas Telecom Australia
Purpura Bruna
Mediterranian Avenue Old Kent Road Badstraße Ronda de Valencia Todd Street
Baltic Avenue Whitechapel Road Turmstraße Plaza Lavapiés Smith Street
Helbluaj bienoj
Oriental Avenue The Angel Islington Chausseestraße Glorieta Cuatro Caminos Salamanca Place
Vermont Avenue Euston Road Elisenstraße Avenida Reina Victoria Davey Street
Connecticut Avenue Pentonville Road Poststraße Calle Bravo Murillo Macquarie Street
Violkoloraj bienoj
St. Charles Place Pall Mall Seestraße Glorieta De Bilbao William Street
States Avenue Whitehall Hafenstraße Calle Alberto Aguilera Barrack Street
Virginia Avenue Northumberland Avenue Neue Straße Calle Fuencarral Hay Street
Oranĝkoloraj bienoj
St. James Place Bow Street Münchner Straße Avenida Felipe II North Terrace
Tennessee Avenue Marlborough Street Wiener Straße Calle Velázquez Victoria Square
New York Avenue Vine Street Berliner Straße Calle Serrano Rundle Mall
Ruĝaj bienoj
Kentucky Avenue The Strand Theaterstraße Avenida de América Stanley Street
Indiana Avenue Fleet Street Museumstraße Calle María De Molina Petries Bight
Illinois Avenue Trafalgar Square Opernplatz Calle Cea Bermúdez Wickham Terrace
Flavaj bienoj
Atlantic Avenue Leicester Square Lessingstraße Avenida De Los Reyes Católicos Collins Street
Ventnor Avenue Coventry Street Schillerstraße Calle Bailen Elizabeth Street
Marvin Gardens Piccadilly Goethestraße Plaza De Espana Bourke Street
Verdaj bienoj
Pacific Avenue Regent Street Rathausplatz Puerta del Sol Castlereagh Street
North Carolina Avenue Oxford Street Hauptstraße Calle Alcalá George Street
Pennsylvania Avenue Bond Street Bahnhofstraße Gran Vía Pitt Street
Bluaj bienoj
Park Place Park Lane Parkstraße Paseo De La Castellana Flinders Way
Boardwalk Mayfair Schlossallee Paseo del Prado Kings Avenue

Alternativa monopola ludo redakti

Bela ekzemplo de alternativa tabulludo estas nova versio de la tabulludo Monopoly: "The Dispossessed Monopolist" (La senposeda monopolisto) dediĉita al la fenomeno de absoluta varigado. Ĝi celas kreskigi la konscion pri la fakto, ke paŝon post paŝo ĉiu homa rimedo fariĝas komerca, devas esti pagata kaj tial faras de ni modernajn sklavojn. La ludo komencas kie Monopolo finiĝas kutime: monopolisto posedas ĉion, okupas kaj varigadas rimedojn kiel akvo, privateco, milito, rifuĝintoj, amo, sekretoj, produktiveco, postvivado, justeco ktp.[1]

Referencoj redakti

  1. (angla) The dispossessed monopolist Arkivigite je 2018-05-21 per la retarkivo Wayback Machine, a boardgame by Janna Uhlrich, Motel Spatie.

Eksteraj ligiloj redakti