5-a de novembro

novembro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

La 5-a de novembro estas la 309-a tago de la jaro (la 310-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 56 tagoj restas.

Je la 5-a de novembro okazis, interalie:

Enhavo

EventojRedakti

1370: Senposteula morto de Kazimiro la Granda, la lasta pola reĝo de la unua dinastio Piastoj - novembre lia nevo Ludoviko la 1-a ricevis la tronon
1414: Germanio: Koncilio de Konstanco komenciĝis
1530: En Nederlando dum t.n. la inundo de Sankta Felikso pereis ĉ. 100 mil personoj
1556: En la dua batalo de Panipato armeo de Mogola Imperio venkis hinduan armeon, kio ebligis al Akbar la Granda ekregi en Barato
1577: Pollando: Stefan Batory subskribis packontrakton kun Otomana Imperio
1605: Pulva konspiro kontraŭ la reĝo de Anglio kaj Skotio Jakobo la 1-a
1688: Anglio: Glora Revolucio komenciĝis
1712: Reĝo de Hispanio Filipo la 5-a rezignis sianome kaj nome de siaj posteuloj pri rajtoj al la franca trono
1794: Insurekcio de Kościuszko: kapitulaco de Varsovio kune kun la rusa genocido de loĝantoj
1830: Pola komponisto kaj pianisto Federeriko Ŝopeno iris eksterlanden kadre de artista vojaĝo (Kalisz, Dresdeno, Munkeno ĝis Parizo), kio montriĝis forlaso de Pollando por ĉiam
1831: Kondamno al mortpuno de Nat Turner, gvidanto de la ribelo de usonaj sklavoj
1838: Nikaragvo forlasis Unuiĝintajn Provincojn de Centra Ameriko
1854: Krimea milito: venko de brita-franca armeo (3 mil mortfalintoj) kontraŭ la rusa (10 mil mortfalintoj) en la batalo de Inkermano
1862: En Minesoto pli ol 300 Siuoj estis prijuĝitaj kaj kondamnitaj al pendumo pro atakoj kontraŭ setliĝintoj
1872: Francaj astronomoj Paul-Pierre Henry malkovris asteroidon Johano kaj la saman tagon de 1877 - Irmo
1893: En Krakovo okazis funebra entombigo de Jan Matejko, pola pentristo de historiaj eventoj kaj bataloj
1906: Pola fizikistino kaj kemiistino Maria Skłodowska-Curie lekciis la unuan fojon en Sorbono kiel la unua virino-profesoro
1910: En Varsovio aperis juda ĵurnalo en la jida lingvo "Der Moment".
1912: Woodrow Wilson gajnis prezidentan baloton venkante oficantan prezidenton William H. Taft kaj ties antaŭulon en Blanka Domo - Theodore Roosevelt
Unua mondmilito:
- 1914: Britio konkeris Kipron kaj kune kun Francio deklaris militon al Otomana Imperio; rusa armeo komencis la duan sieĝon de fortikaĵo Przemysl
- 1916: Monarkoj de Germana Imperiestra Regno kaj Aŭstrio-Hungario anoncis la akton de la 5-a de novembro pri kreo de pola marioneta ŝtato (sen limoj) sub kontrolo de Centraj Potencoj - por varbi rekrutojn en milito kun Rusio
1922: Dua Pola Respubliko: voĉdono por la Sejmo de la unua kadenco - Maciej Rataj iĝos marŝalo
1929: Germana kuracisto informis en medicina revuo pri utiligo de katetero al sia koro
1935: Milan Hodža iĝis ĉefministro de Ĉeĥoslovakio
1935: Tabulludo Monopolo enmarketiĝis
1938: Premiero de pola muzika furorkomedio Zapomniana melodia (Forgesita melodio) kunreĝisorita de Jan Fethke, esperanto-aktivulo
Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
- 1939: Germana polico pafekzekutis en Bydgoszcz ĉ. 300 polojn; germanaj regopovoj ordonis konfiskon de la havaĵo de poloj, kiuj forkuris de Supra Silezio; en Poznań je la 5-a matene komenciĝis amasa deportado de pola loĝantaro (en la urbo setliĝas baltaj germanoj); en Varsovio aperis konspira "Informa Bulteno" de la Servo al Venko de Pollando, la plej grava kaj populara (la unua numero estis multobligaĵo en 90 ekzempleroj, poste presata, kaj eldonata de Pola Enlanda Armeo)
- 1940: Ĉefepiskopo Adam Stefan Sapieha sendis al Hitler protestan telegramon defende de deportataj poloj en Żywiec-regiono
- Franklin D. Roosevelt gajnis la trian fojon prezidentan baloton en Usono; Rumanio rompis diplomatiajn rilatojn kun Pollando; Greenock: hiso de la pola flago sur transdonita de britoj destrojero Nerissa, nomita ORP "Piorun", kies skipon konsistas plimulte antaŭa maristaro de sinkigita ORP "Grom"
- 1941: Germanoj pafmortigis ĉ. 400 nekapablajn labori judojn el geto de Przemyślany (proksime al Lvovo); al Lodzo alvenis la unua transporto de ĉ. 1000 ciganoj de Hartberg
- Laŭ iniciato de pola generalo Władysław Sikorski en Londono komenciĝis konferenco kun partopreno de mondpotencoj kaj reprezentantoj de 9 okupataj de Germanio ŝtatoj, dediĉita al krimoj farataj de germanoj
- 1942: Taĉmento de germana polico bruligis parte vilaĝon Czarnoziem (distrikto Krasnostawski) kaj murdis 8 personojn; en Bjalistoko polico pafmortigis 25 malliberulojn; en Poznań germanoj ekzekutis per pendumo 6 mortpunitajn personojn; en Trembowla (nun en Ternopila provinco) germanoj murdis 109 judojn kaj 1091 forveturigis al ekstermejo Bełżec (Lublinio)
- Heinrich Himmler ordonis transporti ĉiujn judojn de ĉiuj koncentrejoj en Pollando al la du - Aŭŝvico kaj Majdanek
- 1943: Gestapo pafekzekutis 6 kriplajn judojn de geto en Kleszczele kaj 5 personojn en Lgota Wielka pro konspira agado; germana polico pafmortigis en Lvovo 5 kaj pendumis 2 personojn; al Potulice apud Nakło nad Notecią alvenis de germana koncentrejo Aŭŝvico transporto kun 542 infanoj el Belorusio
- Germana bombaviadilo ĵetis vespere 5 bombojn kontraŭ Vatikano
- 1944: Germana polico dum agado kontraŭ pola rezista agado pafmortigis en Pietrzykowice 14 personojn kaj en distrikto Konecki kelkajn
1945: Kolombio aniĝis al la Unuiĝintaj Nacioj
1946: En Zakopane komenciĝis proceso de la fondintoj de "Goralenvolk", organizaĵo kunlaboranta dum la dua mondmilito kun germanaj okupadaj regopovoj
1948: Stalinismo: komunistaj regopovoj komencis montran proceson de la gvidantoj de Pola Partio Socialista – Libero, Egaleco, Sendependeco, riproĉante planadon de perforta reĝim-faligo - oni verdiktis al akuzitoj ĝis 10 jaroj de mallibero
1955: Viena Ŝtata Operejo rekomencis sian agadon
1956: Kontraŭsoveta hungara insurekcio: papo Pio la 12-a eldonis enciklikon "Datis Nuperrime" kondamnantan sovetan intervenon, en kiu skribis: Sciu tiuj, laŭ kiu ordono la krimoj estis faritaj, ke oni ne povas pravan liberecon de nacioj per homa sango estingi kaj Sango de la hungara nacio vokas al la Dio...
1956: En Krakovo kelkmil personoj partoprenis silentan marŝon proteste de la dua interveno de soveta armeo en Hungario kaj omaĝe al mortigitaj ribelantoj - manifestacioj kontraŭ reprezalioj okazis en la tuta Pollando, interalie en Toruń, Vroclavo, Varsovio, Poznań, Bydgoszcz, Szczecin kaj Gliwice
1967: Premiero de ĉeĥoslovaka porinfana filmo Rumcajs
1968: Richard Nixon venkis en prezidentaj balotoj en Usono
1979: Ajatolo Ruhollah Ĥomejni anoncis, ke Usono estas "Granda Satano"
1985: Ali Hassan Mwinyi iĝis prezidento de Tanzanio
1987: Janina kaj Zbigniew Porczyński transdoni kolektaĵon de preskaŭ 400 pentraĵoj de malvovaj majstroj el la mondo favore al Varsovia Ĉefdiocezo
1995: Eduard Ŝevardnadze gajnis prezidentan baloton en Kartvelio
1995: Post murdo de Jicĥak Rabin ĉefministro de Israelo iĝis la duan fojon Ŝimon Peres
1996: William J. Clinton refoje iĝis prezidento de Usono
1996: Prezidento de Pakistano forigis la registaron de Benazir Bhutto
2000: Funebra ceremonio de la lasta impeiestro de Etiopio - Haile Selassie
2006: Daniel Ortega denove elektiĝis prezidento de Nikaragvo
2007: Ĉina kosmoveturilo Chang'e 1 atingis la lunan orbiton
2007: Prezidento de Pollando Lech Kaczyński nomumis postmorte 11 generalojn kaj unu admiralon al pli supera rango kaj 77 kolonelojn kaj unu komandoron al rango de brigada generalo (kontradmiralo) - ĉiuj nomumitoj estis viktimoj de la krimo de Katin de 1940
2010: Pollando: malfermo de la Scienc-Centro Koperniko en Varsovio
2013: Barata Organizo pri Kosmo Esplorado lanĉis Mangaljanon direkte al Marso
2015: John Magufuli iĝis prezidento de Tanzanio

NaskiĝojRedakti

1271: Ghazan, reganto de Ilĥanato (m. 1304)
1494: Hans Sachs, germana ŝufaristo kaj poeto (m. 1576)
1607: Anna Maria von Schürmann, nederlanda humanistino, poliglotino, teologino, gravuristino, poetino, la unua studentino de Universitato de Utrecht (m. 1678)
1719: Jordan Simon, germana teologo, predikanto, profesoro pri filozofio, verkisto (m. 1776)
1754: Alessandro Malaspina, itala-hispana vojaĝisto kaj esploristo (m. 1810)
1768: Christian Julius Wilhelm Mosche, germana pedagogo kaj rektoro (m. 1815)
1787: John Richardson, skota mararmea kirurgo, naturalisto, arkta esploristo (m. 1865)
1794: Johann Jacob Baeyer, germana geodeziisto, geografo, militisto (m. 1885)
1815: Emma Teleki, hungara verkistino, patrino de Antonia De Gerando (m. 1893)
1837: Arnold Janssen, germana fondinto de misiista ordeno Familio de Steyl kaj sanktulo (m. 1909)
1849: Rui Barbosa, brazila juristo, verkisto kaj politikisto (m. 1923)
1855: Eugene Victor Debs, usona laborista kaj politika gvidanto (m. 1926)
1857: Ida M. Tarbell, usona ĵurnalistino publikiganta en "McClure's Magazine", pionirino de esploranta ĵurnalismo (m. 1944)
1878: Kuzma Petrov-Vodkin, rusa-soveta pentristo kaj verkisto (m. 1939)
1880: Mihail Sadoveanu, rumana verkisto, ricevinta Lenin-premion (m. 1961)
1880: Richard Oswald, aŭstra filma reĝisoro kaj scenaristo juddevena (m. 1963)
1886: Sándor Oláh, hungara pentristo (m. 1966)
1899: Sándor Radó, hungara geografo kaj spiono, membro de komunista Ruĝa Kapelo (m. 1981)
1895: Domokos Izsák, rumania hungara poeto, rakontisto (m. 1977)
1906: Endre Kabos, hungara skermisto juddevena (m. 1944)
1906: Fred Lawrence Whipple, usona astronomo proponinta modelon de la "malpura neĝa bulo" por la kometa kerno (m. 2004)
1909: Ivo Lapenna, jugoslava juristo, prezidanto de UEA, fondinto de Neŭtrala Esperanto-Movado, aŭtoro de Retoriko, kunaŭtoro de Esperanto en perspektivo (m. 1987)
1913: Vivien Leigh, brita aktorino rolinta en Anna Karenina kaj A Streetcar Named Desire (m. 1967)
1921: György Cziffra, hungara pianisto, civitano de Francio (m. 1994)
1921: Faŭzia Ŝirin, edzino de Mohamed Reza Pahlavi (m. 2013)
1922: Czesław Petelski, pola aktoro, filma reĝisoro pri Koperniko (m. 1996)
1924: Paul Desmond, usona ĵaza saksofonisto kaj komponisto (m. 1977)
1929: Lennart Johansson, sveda sporta aktivisto, prezidanto de UEFA
1931: Ike Turner, usona plurstila muzikisto (m. 2007)
1939: Lobsang Tenzin, tibeta politikisto, ĉefministro de Ekzilita tibeta registaro
1940: Ádám Czakó, rumania hungara komponisto
1943: István Tiboldi, rumani hungara bestkuracisto
1943: Sam Shepard, usona verkisto kaj aktoro rolinta en vakera filmo Bandidas
1952: Vandana Shiva, barata fizikistino, virinismulino, ekologia aktivulino partoprenanta la movadon Ĉipko
1954: Jeffrey Sachs, usona ekonomikisto juddevena, konsilisto en Latina Ameriko kaj Orienta Eŭropo, funkciulo de UN, kontroversia adepto de ŝoka terapio
1959: Bryan Adams, kanada rokmuzika kantisto kaj kantaŭtoro
1964: Famke Janssen, nederlanda filmaktorino kaj modelino
1967: Áron Balázs, hungara pentristo, grafikisto