Ciganoj

Ciganoj aŭ romaoj estas komuna nomo por tri etnoj kun komuna heredaĵo: romaoj, sintioj kaj kaleoj. La ciganoj venis origine el Hindio (Barato). Tradicie ili estis nomadoj, sed nuntempe ili jam fiksloĝas, precipe en Eŭropo kaj Ameriko.

Ciganoj
Flago de ciganoj
Suma populacio
15 milionoj aŭ pli
Ŝtatoj kun signifa populacio
Barato 5,794,000  Turkio Disputita: 300,000 - 5,000,000  Rumanio Disputita: 535,250 (oficiala censo) Aliaj taksoj: 700,000–2,500,000  Hispanio 600,000 ĝis 800,000 aŭ 1,500,000  Francio 500,000 (oficiala takso) ĝis 1,200,000-1,300,000  Usono 1,000,000 (taksoj de ciganaj organizoj)  Hungario Disputita: 205,720 (oficiala censo); Aliaj taksoj: 450,000-1,000,000  Brazilo 678,000–900,000  Bulgario Disputita: 370,908 (oficiala censo) ĝis 700,000–800,000  Slovakio Disputita: 92,500 aŭ 550,000  Serbio Disputita: 108,193 (oficiala censo) 500,000 taksita (540,000 inkl. Kosovo)  Rusio 183,000 (oficiala censo 2002)  Grekio Disputita: 200,000 aŭ 300,000–350,000  Ukrainio 48,000 (oficiala censo 2002)  Argentino 300,000  Ĉeĥio Disputita: 11,746 aŭ 220,000 ĝis 300,000  Nord-Makedonio Disputita: 53,879 ĝis 260,000  Germanio 110,000–130,000  Albanio Disputita: 1,300 ĝis 120,000  Irano 110,000  Italio 90,000–110,000  Kanado 80,000  Kolombio 79,000 Portugalio 40,000 Pollando 15,000 ĝis 50,000
Lingvo(j)
cigana lingvo, lingvoj de konkretaj regionoj
Religio
Romanipen, kombinita kun asimilo el lokaj religioj

Ciganoj en Eŭropo 0%                              10%.

Eŭropanoj en la mezepoko kredis, ke ciganoj venis el Egiptio (la angla nomo gipsy kaj la hispana gitano devenas el tiu supozo), sed la lingvistika analizo pruvis, ke ilian prapatrujon necesas serĉi en Hindio, probable apud la rivero Induso aŭ Sindh. Ilia nomada vivmaniero kaŭzis problemojn en eŭropaj landoj kaj vekis grandan malamon kontraŭ ili, sekve ankaŭ persekutadon kaj pogromojn. La esprimo "cigano" estas de ili mem ofte konsiderata kiel ofenda insulto kaj rifuzata. Tamen en la monda kulturo ekzistas multaj gravaj literaturaj kaj historiaj verkoj uzantaj la terminon "cigano".

Polino Wiktoria "Viki" Gabor (romadevena), venkintino de la 17a Junulara Eŭrovido-Kantokonkurso 2019 en Glivico, Pollando

Khamoro Roma Festival Prago 2007

Ciganoj parolis variantojn de cigana lingvo, sed dum la malnomadiĝo, plurlande pasis al cigana ĵargono aŭ ekparolis, ofte kontraŭ sia volo, nur la landan lingvon kiel en Hispanio kaj Hungario.

Romaoj

Romaoj estas ciganoj kiuj vivas precipe en la orienta Eŭropo, en la ĝermanaj landoj sintí (sintioj) kaj en hispanlingvaj landoj kalé (kaleoj). La termino bohemiano pri artisto malŝatanta sociajn konvenciojn estas inspirita de vivmaniero de ciganoj, kiuj venis al Francio el Bohemio.

Multaj nuntempe uzas la vorton "romaoj" (kaj ties diversajn nacilingvajn formojn) ankaŭ kiel sinonimon de la pli ĝenerala nomo "ciganoj". La Internacia Romaa Unio opinias, ke la diversaj nacilingvaj terminoj similaj al "ciganoj" estas pejorativaj, kaj uzas tial anstataŭe "romaoj", tiel inkluzivante ankaŭ sintiojn kaj kaleojn en la signifon de "romaoj".

En Brazilo, estas du ciganaj "gentoj", la unuaj estas kaleoj kiuj venis el Portugalio kaj Hispanio en fruaj eraoj kaj vivas laŭ tradiciaj nomadaj moroj, ili almozpetas, faras cirkajn prezentaĵojn, legas la bon-hazardon. Ili estas tre malriĉaj kaj vivas en tre malbonaj kondiĉoj. Fizike ili estas nigr-haŭtaj. La aliaj estas la romaoj kiuj venis el la Orienta Eŭropo en 20-a jarcento post la Dua mondmilito. Ili, ĝenerale, vivas en grandaj urboj, kiel Rio-de-Ĵanejro kaj San-Paŭlo kaj tendaras nur pro ceremoniaj kaj festaj aferoj. Ili estas blank-haŭtaj kaj ĝenerale vivas kiel komercistoj. Brazilaj romaoj neis al kaleoj la nomon "cigano" kaj ne agnoskas al ili apartenon al ilia komunumo.

Malgraŭ la ĝenerala malamo kaj persekutado, la ciganoj konservis siajn identecon, lingvon kaj originalecon, kio aliflanke vekis ankaŭ admiron aŭ almenaŭ atenton de gravaj artistoj. Sed ili havas ankaŭ propran kulturon (cigana muziko estas la fonto de flamenko). Ili estas muzikemaj kaj amas fabelojn. Ciganio ne havas geografiajn limojn, neniun referencan teritorion, sed determinantoj estas sociaj, lingvaj kaj psikologikaj limoj.

La naziismo provis ekstermi la ciganojn. Multaj mezeŭropaj kaj orienteŭropaj ciganoj mortis en naziaj ekstermejoj. La nazian ekstermon ciganoj titolis Porajmos.

En 1998 ciganaj kongresis en Prago, kie ili kreis senteritorian civiton kun propraj flago, himno kaj parlamento: Ciganio.

Simbolaj tagoj kaj lokoj

8-a de aprilo: La Internacia Romaa-tago estas festata ĉiujare je la 8a aprilo memore al la malfermo de la unua internacia Roma-kongreso okazinta en Londono ekde la 8-a de aprilo 1971.

2-a de aŭgusto: la memortago de 'porajmos' depost 1992 rememorigas tiun tagon ĉiujare ilian 'holokaŭstan' version.

10-a de decembro: Tago de la romaaj homaj rajtoj.

Literaturo

Kelkaj ekzemploj en kiuj ciganoj rolas en aligentaj literaturoj:

• Nikolaus Lenau: Die drei Zigeuner (poemo)
• Karel Hynek Mácha: Ciganoj
• Victor Hugo: Notre-Dame de Paris
• J. Vrchlický: La violono de cigano
• Federico García Lorca: Cigana Romancaro
• Ioan Budai Deleanu: Mica ţiganiadă

Muziko kaj danco

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo [Ciganoj kaj hispanaj dancoj].

Ciganaj muzikĝenroj estas Flamenko kaj Ciganaj fanfaroj de Serbio, Makedonio, kaj Bulgario

Cigana Romancaro.

Kelkaj ekzemploj en kiuj ciganoj rolas en aligentaj muzikkulturoj:

• J. Strauss: Cigana barono
• Georges Bizet kaj Prosper Mérimée: Carmen
• F. Lehár: Cigana amo
• E. Kalmán: Cigana muzikestro
• A. Dvořák: Ciganaj melodioj
• B. M. Ravel: Cigano

Filmoj

• Fanfan la Tulipe
• Ladje Drom (Latcho Drom)
• Gadjo dilo

Popolo senteritoria

La romaoj perdis sian ŝtatanecon en la restrukturado de pluraj eŭropaj landoj dum la pasintaj jardekoj.

Vaida Voivod III (Ionel Rotaru) estis politika aktivisto kiu klopodis fondi en 1960 la Communauté Mondiale Gitane (Tutmonda Romaa Komunumo) kiu celis interalie sendependan ŝtaton nomata Romanestan.

Famaj ciganoj

• Veijo Baltzar (dramaturgo, verkisto, artisto)
• Marcel Couthiade ('Rromani'-skribo, lingvo kaj kulturo)
• Bronisława Wajs - Papuŝa (verkisto, poeto)
• Gipsy Kings (muzikgrupo)
• Django Rheinhardt (muzikisto)

Ciganoj en Esperanto

Marjorie Boulton, en sia mikspota libro Faktoj kaj fantazioj, dediĉas ties 35an ĉapitron "Ciganoj kaj ciganaj fabeloj" al komentoj pri tiu popolo, ĉefe pri ties historio kaj antropologio; poste ŝi rakontas du anekdotojn pri ciganoj.

Bildoj

• 

  Migrado de la ciganoj en Eŭropo

• 

  Kvoto de la ciganoj je la loĝantoj de eŭropaj landoj

• 

  Henri Rousseau: La dormanta ciganino, 1897

• 

  Hispanaj ciganinoj (1917)

Vidu ankaŭ

• Cigana lingvo ("Rromani", la 'romaa' lingvo)
• Muzeo de romaa kulturo
• Porajmos (holokaŭsto de ciganoj)
• Anticiganismo
• Ciganio
• Internacia tago de ciganoj
• Ederlezi (kanto)
• Latcho Drom (filmo)
• Mi eĉ renkontis feliĉajn ciganojn (serbe: Skupljači perja, en Esperanto: plumportanto)
• Historio de ventra danco (->Ciganoj kaj hispanaj dancoj)

Bibliografio

• (angla) August Fraser: The Gypsies ("Ciganoj"), Oxford/Cambridge 1995
• (franca) Le Conseil de l'Europe et les Roms: 40 ans d'action (La Konsilio de Eŭropo kaj la Romaoj: 40 jaroj de agado),
• (itala) Santino Spinelli, Rom gente libere, 2013, 256 paĝoj.
• (esperanto) Savojarda romao, en: Arkivo de al revuo Etnismo, nro 85 (PDF, 31-5-2010), p. 15-18

Eksteraj ligiloj

• (en, fr, de) Romaa historio kaj kulturo
• (angle) Ekstermado fare de la nazia reĝimo
• (angle) RomNews Society
• (angle, romae, france) Eŭropa Forumo de romaoj kaj vojaĝantoj
• (angle) Specalized Library with Archive "Studii Romani" (English)
• (franca, angla) Romaoj kaj ciganoj - eŭropa kulturo - prezentado kun bildoj, 2003, Marseille.