Oradea
Oradea [oradja] (hungare Nagyvárad [nagjvarad]; germane Großwardein) estas urbo en la okcidenta Rumanio. Ĉefa urbo de la regiono Bihor kaj la ĉefurbo de la distrikto (județ) Bihor. Oradea situas ĉe la rivero Crișu Repede (hungare: Körös [Kereŝ]), 592 km nord-okcidente de București.
| Oradea | |||
| germane: Großwardein, hungare: Nagyvárad, ĉeĥe: Velký Varadín | |||
| urbo | |||
 Urbodomo en Oradea
| |||
|
|||
| Oficiala nomo: Oradea | |||
| Ŝtato |  Rumanio
| ||
|---|---|---|---|
| Regiono | Bihor | ||
| Distrikto | Bihor | ||
| Historiaj regionoj | Hungara reĝlando, Transilvanio | ||
| Parto(j) | 7
| ||
| Rivero | Crişul Repede | ||
| Situo | Oradea | ||
| - koordinatoj | 47° 03′ 05″ N 21° 56′ 25″ O / 47.05139 °N, 21.94028 °O (mapo) | ||
| Plej alta punkto | 249 | ||
| Plej malalta punkto | 102 | ||
| Areo | 115,56 km² (11 556 ha) | ||
| - de metropolo | 791,91 km² (79 191 ha) | ||
| Loĝantaro | 206 614 | ||
| - de metropolo | 249 746 | ||
| Denseco | 1 787,94 loĝ./km² | ||
| Unua skribmencio | 1113 | ||
| Horzono | OET (UTC+2) | ||
| - somera tempo | OEST (UTC+3) | ||
| Poŝtkodo | 41 0xxx | ||
| Telefona antaŭkodo | (+40) 0259 | ||
| Aŭtokodoj | BH | ||
  Situo de Oradea enkadre de Rumanio
| |||
 Vikimedia Komunejo: Oradea
| |||
| Retpaĝo: www.oradea.ro | |||
HistorioRedakti
En 1992 222 741 (rumanoj, 33 % hungarlingvaj). Ĝis 1919 kaj inter 1919 kaj 1944 ĝi apartenis al Hungario (Bihar vármegye). Post 1945 oni alligis al ĝi Seleuș (Cartierul Nuferilor); Episcopia Bihorului. La episkopa palaco havis du pentritajn lignajn baldakenojn verŝajne el frurenesanco, sed ili pereis.
Iamaj instituciojRedakti
LoĝantaroRedakti
En 1910, estis 64 169 anoj (91 % hungaroj, 6 % rumanoj, 3 % germanoj, slovakoj, poloj).
- 1910: 69 000 (el kiuj rumanoj : 5,6 %, hungaroj : 91,10 %; judoj: 26 %)
- 1920: 72 000 (R: 5 %, H: 92 %)
- 1930: 90 000 (R: 25 %, H: 67 %)
- 1966: 122 634 (R: 46 %, H: 52 %)
- 1977: 170 531 (R: 53 %, H: 45 %)
- 1992: 222 741 (R: 64 %, H: 34 %)
- En 2002, la detala enhavo estas
- Rumanoj: 145 295 (70,4 %)
- Hungaroj: 56 830 (27,5 %)
- Ciganoj: 2 466 (1,2 %)
- Germanoj: 566 (0,4 %)
- Slovakoj: 477 (0,3 %)
- Judoj: 172 (0,1 %)
VidindaĵojRedakti
La urbocentro prezentas multajn konstruaĵojn konstruitajn ĉirkaŭ 1900 en la tiam furora "Jugendstil" (angla "Modern Style", france "Art Nouveau") kun ornamformoj inspiritaj de kreskaĵoj. Preĝejoj por diversaj kristanaj eklezioj (katolikismo, ortodoksismo, uniataj ortodoksaj eklezioj) – inter ili katolika Baziliko – estas multaj kaj belaj; ankaŭ kvar sinagogoj estas, sed da judoj ne plu estas en la urbo pro la 20-a-jarcenta historio. La eksa palaco de la katolika episkopo iĝis vasta muzeo. Aliaj vidindaĵoj: eksa ĉeffortikaĵo, vasta urbodomo (19-a jarcento).
Esperanto en OradeaRedakti
Post la falo de la komunisma reĝimo, Esperanto-klubo estis tuj refondita en januaro 1990. En julio 2003 en la urbo okazis Internacia kongreso de Universala Medicina Esperanto-Asocio (UMEA).
En majo 2010 la loka E-klubo festis sian centjariĝon.
Romanoj kaj memuarojRedakti
- Nagy Endre: Egy város regénye. Palatinus Kiadó, 1999.
- Hegedüs Géza: Körösparti metropolis. Palatinus Kiadó, 1999.
- Nadányi Zoltán: Szeress jobban. Palatinus Kiadó, 1999.
- Tabéry Géza: A halott liliom. Palatinus Kiadó, 2000.
- Dutka Ákos: A Holnap városa. Palatinus Kiadó, 2000.
- Emőd Tamás: Egy másik csillagon. Palatinus Kiadó, 2000.
Konataj lokanojRedakti
- Borbála Bökös, hungara literaturhistoriisto
- Béla Ötvös, hungara ĵurnalisto
- Böske Pintér, hungara aktorino
- Csatár Tar, hungara infanĝardenisto
Eksteraj ligilojRedakti
- Historiaj banejoj en Transilvanio (aŭgusto 2009, revuo Korunk [1])
- Oradea Online
- Pentraĵoj Arkivigite je 2011-07-03 per la retarkivo Wayback Machine
- Artistsortoj[rompita ligilo]
- Portalo hungarlingva
- Mapo de Oradea[rompita ligilo]
- Popolnombrado 2002