Enciklopedio de Esperanto estas enciklopedio pri la Esperanto-movado eldonita en 1934. Ĝi estis iniciatita de Ivan Ŝirjaev, kiu jam pretigis milon da slipoj. Post lia morto en 1933 la projekto estis pluigata kaj efektivigata, sub redakto de Lajos Kökény kaj Vilmos Bleier kaj kun la helpo de multaj kunlaborantoj.[1] Ĝi aperis kiel dulibra eldono (A–J, K–Z), de la eldonejo Literatura Mondo en Budapeŝto en la dua duono de 1934.
La enciklopedio enhavas ĉirkaŭ 2500 artikolojn. Unulibra represo estas eldonita en Hungario pere de Hungara Esperanto-Asocio en la jaroj 1979 kaj 1986, sed sen la fotoj.
La libro pri si mem raportas jenon sub la litero E:
„Enciklopedio de Esperanto estis kelkfoje pli frue iniciatata antaŭ ol realiĝis la eldono de 1933. En 1913 Petro Stojan proponis Universalan Slipan Enciklopedion (USE), kiu laŭ lia ideo povus esti daŭre eldonata per apartaj slipoj por ĉiu temo. Samtempe estis eldonitaj 5 unuaj slipoj (N1-Slipa enciklopedio kaj ĝia estonteco, N2- Kinematika teorio pri la tempo, N3 - Himno "Espero", N4-Int. transskribo de propraj nomoj kaj NIOI - Kunveno, poemo de L. Levenzon.) En 1917 V. Ŝmurlo eldonis en Petrograd Universalan alfabetan nomaron-adresaron "Ariadna fadeno" (ANA) precipe kun nuraj referencoj kiel "unuan provon de enciklopedio de l'esperantismo kun firma kredo ke el tiu ... semo kreskos grandega arbo de l' E. Universala Enciklopedio." La unuaj paĝoj 1-88 de ANA presiĝis en Riga, pro militaj cirkonstancoj la sekvaj paĝoj de la libro aperis en malpli granda amplekso kaj nur de post la vorto "E", kun enhavo tre malabunda kaj skemeca. ”
Laŭ la antaŭparolo, la enciklopedion iniciatis Ivan Ŝirjaev, sendinte en 1931 al Literatura Mondo sian laboraĵon en sep malgrandaj kaj unu granda manskribitaj kajeroj. Li celis eternigi informojn pri kiom eble plej multaj laborantoj por la ideo de internacia lingvo. Bedaŭrinde li mem ne ĝisvivis la realigon de sia ideo, tamen Literatura Mondo sukcesis varbi tiom da kunlaborantoj de ĉiuj movadaj tendencoj, ke post tri jaroj oni povis liveri al la eldonejo tekston por 640 paĝoj kaj bildojn por 300 paĝojn (en 1931 oni planis kaj esperis eĉ ne duonon).
La redaktoroj ricevis milojn da leterojn, kiujn ili ne povis respondi pro afranko, sed utiligis en la verko. La unuopaj kontribuantoj verkis artikolojn de diversa longo, kiu neniel rilatas al la graveco de la temo. Kelkaj estas eble eĉ superfluaj, dum aliaj mankas. La redaktoroj ankaŭ respektis la opiniojn de la kunlaborantoj, eĉ se ili mem ne identiĝis kun ili. El la artikoloj estis forigitaj nur tiuj detaloj, pri kies fidindeco la redaktoroj dubis. Ili ŝparis la neologismojn kaj klopodis pri klareco eĉ por komencantoj.
Fine la redaktoroj dankas al ĉiuj kontribuintoj, kontrollegantoj kaj al la eldonejo pro ilia laboro, kiu ĝis tiam estis la plej granda eldonista ago en Esperantujo.
La plej ampleksaj artikoloj koncernas landajn agadojn. La enciklopedio priskribis ankaŭ ĉirkaŭ 450 librojn por libro-amantoj.
Laŭ enkonduko al la unua volumo de la Enciklopedio, ĝiaj precipaj aŭtoroj estis Lajos Kökény kaj Vilmos Bleier kiel redaktintoj, Kálmán Kalocsay kiel redaktinto de la lingva fako kaj Ivan Ŝirjaev kiel iniciatinto-ĉefredaktoro. Plie tamen al ĝia ekesto kontribuis multaj personoj, da kiuj la enkonduko al la enciklopedio listigas 57 kunlaborintoj kaj 50 aŭtoroj de artikolo aŭ konsilintojn.[1]
En la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj estis antaŭvidata la apero de nova eldono de EdE. Esperanto en Perspektivo de 1974 indikis en paĝo 677, ke la laboro "kontentige progresas". Tamen la eldono ĝis nun ne aperis. Ĝian rolon nun plejparte transprenis Vikipedio.
„ Post apero de la unua volumo de tiu granda verko, oni eble ne jam tute kapablas juĝi pri la monumento, kiu per ĝi estos starigata. Sed oni tamen iam nun povas aserti, ke neniam ankoraŭ aperis en Esperanto tia amasforma laboro al kiu
partoprenis tiom multe da samideanoj el diversaj landoj. Se oni aparte tralegas iun pritraktitan temon, oni eble povas trovi en ĝi forgesojn aŭ ne tute korektajn sciigojn. Ni tamen memoru, ke en tiu ĉi verko temas pri la koncentrigo de ĉiuj sciindaĵoj pri la historio de nia movado en ĉiuj landoj. En multaj tamen ne ekzistis vera arĥivo kaj la artikoloj devis esti verkataj, laŭ memoro, de iu aŭ alia malnova samideano. Eĉ se ĝi estas neperfekta la « Enciplopedio » restos longtempe la plej valora arĥivo, kiun ĉiu Esperantisto povas kaj devas havi en sia biblioteko. Ni nur volas aldoni ke por tio, kio rilatas al ni, la direkcio de « Belga Esperantisto » estas preta kunlabori por, eble en la dua volumo, iom kompletigi, sub kiu ajn rubriko de la vortaro, la parton, kiu rilatas al Belgujo, kaj kiu vere tro speciale parolas pri eĉ ne la malnova, sed kion ni nomus la antikva aŭ praa propagandperiodo. ”
„ Jen frukto de giganta laboro—grandioza verko, kiun devas posedi nepre ĉiu esperantisto por sin instrui kaj por montri al la skeptikuloj, ke esp. estas vivanta lingvo, serioza afero. La iniciatinto Pastro Sirjaev (bedaŭrinde trofrue mortinta), la ĉefredaktoroj Kolocsay, Kokeny kaj Bleier, samkiel la 107 kunlaborintoj el ĉiuj landoj kaj tendencoj meritas eternan dankon! ”
„ La unua volumo aperis la 21-an de Junio 1934; Do pli ol unu jaron ni devis atendi la duan. La kompleta verko nun estas tre valora havaĵo por ĉiu esperantisto. Estas
ja fakto, ke ĉiu esperantisto jam de komenco de sia lingvostudo sin interesas pri historio de Esperanto, pri ĝiaj pioniroj, pri lingva evoluo, pri ĝia literaturo, organizo,
disvastigo ĝenerala kaj ĉiuloka, ktp. — Ĉion dezireblan vi trovas en la verko, aŭ koncize
per kelkaj vortoj — se ne pli necesas — aŭ per plurpaĝa artikolo prezentita.
Ekzemple vi volas scii: „kial Esperanto venkis“. Totsche, Dresen, Jirkov instruas vin pri tio per historiaj, lingvistikaj, psikologiaj argumentoj: (Sub pli gravaj, pli grandaj artikoloj estas la aŭtornomo indikata).
Pri Zamenhof-stratoj en ĉiomondo, pri ritmo kaj rimo pri komerco, radio, medicino, polico pri ĉiu lando vi povos sciigi kion ajn rilatantan al Esperanto: vera ĝuo kaj
instruo. Multfoje eĉ tute ĝeneraliĝas la instruo; ekzemple ĉe vorto: „Pacifismo" vi
informigas pri la internaciaj klopodoj por P., entute pri ĝeneralaj aferoj rilatantaj al
P. — Pro tio fariĝis la verko preskaŭ ĝenerala Konversacia Leksikono.
Eĉ la blografiaj skizoj entute ne ĉiam estas seka anonco de vivdatoj, samkiel oni ĉe land- kaj urbnomoj ne nur trovas statistikajn notojn.
Kaj fine: la ilustrita aldono. Mi nur diras: dum multaj horoj vi povas trafoliumi kaj ree vi trovos amuzon. Memkrompreneble trovos multaj legantoj tian aaŭ alian erareton — ekzemple mi trovis, ke la afabla redakcio min lasis morti en Majo 1934 — ne mirinde ĉe tiu ĉi malfacila kompila verko, al kiu alfluis miloj da fontoj de la tuta civilizita mondo.
Do, kara leganto — Samideano, kion ajn riproĉindan vi trovos aü trovi opinias, ni danku al la redaktoroj por la diligenteco, zorgemeco kaj klereco ĉe la redaktado kaj verkado kaj al ĉiuj kunlaborantoj, ke ili havigis tiun ĉi valoran verkon al la spirita mondo.
Speciale ni konservu koran memoron al rusa pastro Ivan Ŝirjaev — mort. 1933 — kiu prezentis siajn dum daŭro de kelkaj jaroj kolektitajn alfabete ordigitajn pli ol 2000 artikolojn kiel kernon de la Enciklopedio.
Pro tio la redaktaro honoris lin sur titolo de la verko per la nomo: „iniciatinto-ĉelredaktoro“ ”
„ Fine la dua volumo de la enciklopedio atingis nin. Ni diras « fine » ĉar ni ja devis atendegi. Ni tamen tute ne bedaŭras tion, pro la valoro de la enhavoriĉa libro.
Ankaŭ tiu ĉi dua volumo prezentas multege da sciindaĵoj, antaŭe dise semitaj aŭ tute ne surpaperigitaj, kaj nun ĉiuj kunigitaj, zorge kribritaj kaj plaĉe prezentitaj !
La verko meritas plene sian nom on « Enciklopedio de E. » ĉar ni ja trovas ĉion en ĝi ; ĝi prezentas al ni veran literaturhistorion, amason da bonegaj prilingvaj detaloj; ĝi donas biografiajn notojn pri centoj da esperantistaj eminentuloj;
estas riĉe ilustrita ; unuvorte, ĝi plene respegulas la 50-jaran vivon de Esperanto kaj ĝia movado. ”
„ La unuan volumon de ĉi tiu grava kaj granda verko mi priskribis en la numero de B.E. por Aŭgusto, 1934, je kiu tempo tamen B.E.A. ne povis akcepti mendojn.
Ŝajnas taŭge ripeti, kun iaj modifoj, kelkajn el miaj tiamaj komentoj, jene :—
Ĉi tiu verko estas rezulto de longa kaj zorga laborado de multaj personoj, pri kiuj detaloj ne estas ĉi tie doneblaj, sed al kiuj nia movado ŝuldas plej sinceran dankon. La verko enhavas preskaŭ 600 paĝojn da densa (sed klara) komposto, ankaŭ ĉirkaŭ 300 paĝojn da fotografaĵoj sur glata papero.
Nur eblas ĉi tie atentigi pri la riĉa enhavo de la verko, ke ĝi konsistas el informoj pri landoj (rilate nian movadon), gazetoj, entreprenoj, societoj, literaturaj verkoj, k.c., kaj el koncizaj notoj pri individuoj, laborintaj aŭ laborantaj por Esperanto tra la tuta mondo.
Ĉiu uzanto de la Enciklopedio nepre devos legi la klaran kaj klarigan Antaŭparolon, por vere kompreni la kondiĉojn de l' aperigo de la verko. Li konstatos, ke por iaj “mankoj” troviĝas plena senkulpigo, kaj ke li ne rajtos “kritiki” —krom per atentigo al tiu aŭ alia punkto eble konsiderinda por eventuala dua eldono. Kiam estos komprenate, ke multaj el la pritraktoj ampleksas plurajn kolumnojn aŭ eĉ paĝojn, ankaŭ estos komprenataj la grandeco kaj utileco de la laboro plenumita.
Mi devas aldoni, ke (laŭ mia opinio) la ilustraĵoj, kiuj multe plidikigas kaj plikostigas la verkon, estas relative malgrava kaj neesencaj (kvankam kelkaj certe estas de granda intereso) kaj ke por estigi bonan vendadon inter la multegaj samideanoj kies disponebla mono estas severe limigata, la eldonistoj faros tre bone, se ili rapidos je la produkta de jam projektata malpli kosta eldono sen bildoj. Alie, la vendado estos nek rapida nek tre granda, kaj nova laŭtempa eldono estos neaperigebla. ”
„ Dum la dudekaj jaroj la Esperanto-movado konsiderinde stabiliĝis kaj akiris relative grandan internacian disvastiĝon.
La lingvo altiris la laboristan klason kaj fariĝis socia instrumento. Ĉi uziĝis pli kaj pli por fakaj celoj. Aperis bonegaj
literaturaj verkoj. La universalaj kongresoj arigis 2000, eĉ pli ol 4000 (1924 en Nürnberg) kaj oni interesiĝis pri -Esperanto ĉe la antaŭulo de UN, ĉe la "Ligo de Nacioj". Jam en tiu tempo tre forte sentiĝis la bezono pri superrigardaj faktoj-kolektaj kaj ordigaj verkoj pri tiu multflanka fenomeno Esperanto, pri kies vivoforto oni jam ne plu povis dubi.
Estis la ruso Ivan Ŝirjaev, kiu lanĉis la ideon verki iun superrigardan verkon pri Esperanto. La hungaro Vilmos Bleier, eldonisto de la fama "Literatura Mondo" kune kun sia samnaciano Ludoviko Kokeny (ankoraŭ vivanta, honora membro de UEA), subtenata de K. Kalocsay kaj tuta aro da diversnaciaj kunlaborantoj, redaktis tiun verkon, kiu famiĝis sub la titolo "Enciclopedie de Esperanto". Ĝi aperis en du volumoj: I. A — Ĵ 1933, II. K — Z 1934, entute 599 paĝoj kaj 290 fotopaĝoj.
La iniciatinto Ivan Genadieviĉ Ŝiraev (1877 — 1933) kiu ne ĝisvivis la aperon de la verko, mem pretigis 2092 alfabete ordigitajn artikoletojn. Ĝi formis la kernon de la verko. Pri sia motivo lanĉi la kompilon de tiu enciklopedio li skribis 1930 "Manko en nia literaturo de informlibro, kie Esperantistoj precipe kursgvidantoj kaj kursanoj, povos senpene kaj rapide trovi koncizajn kaj ĝustajn sciigojn, necesajn al ili pri kio ajn rilatanta al la Esperanto-movado, kie estus koncentrigitaj kaj eternigitaj biografiaj notoj pri kiel eble plej multaj memorindaj agantoj de la movado kaj cet., igis min entrepreni tiun ĉi malfacilan taskon, al kies plenumo mi dediĉis tutajn jarojn da laborado", (p. 7)
Kion do entenas la verko?
En la "Enciklopedio de Esperanto" oni trovas sennombrajn artikolojn kaj indikojn pri ĉiuj aspektoj de la lingvo Esperanto, pri ĝia lingva strukturo, la movado, literaturo k. k. p.
Ekzemple oni trovas biografiajn indikojn pri ĉirkaŭ 1500 esperantistoj, informojn pri pli ol 450 libroj, pri la internaciaj kaj
landaj Esperanto-organizaĵoj kaj aktivaĵoj. La lingvistika parto, kiun redaktis K. Kalocsay, entenas konsiderindan esperantologian materialon. La artikolvortoj, alfabete ordigitaj kaj du indeksoj (a) laŭ personoj kaj (b) laŭ temoj ebligas
facilan orientiĝon.
Do bone, kial skribi pri ja evidente monumenta sed hodiaŭ ne plu akirebla verko?
Nu — ĝi fariĝis reakirebla! Dank al Hungara Esperanto-Asocio, kiu ĝin 1979 reeldonis (sed fakte elliveris nur 1980). En la dua pure fotoofsetpresita eldono estas kunigitaj ambaŭ volumoj en unu. Mankas la fotopaĝoj.
Vilmos Benczik verkis "postparolon al la represo" atentigante pri la meritoj kaj mankoj de la verko, mankoj ja nepre relativigendaj pro la paso de pli ol 40 jaroj.
Jam pli ol 10 jarojn UEA planas la eldonon de plene reverkota enciklopedio, sub la ĉefredaktoreco de d-ro Ulrich Lins. Sed montriĝis ne rapide realigebla tiu plano. Intertempe (1974) aperis la moderna manlibro "Esperanto en Perspektivo" de I. Lapenna/U. Lins/T. Carlevaro (kp. miajn recenzojn en GDR- „Paco“ 1975 kaj en „Der Esperantist" n_ro 70/2/1975). ”
Kelkaj artikoloj en malsamaj versioj de Vikipedio, kiel la esperanta kaj la hungara Vikipedio uzas artikolojn el la Enciklopedio de Esperanto kiel fonton, ĉefe en artikoloj pri temoj rilataj al Esperanto.[2]
↑Genadieviĉ Ŝirjaev, Ivan - Lajos Kökény - Vilmos Bleier - Kolomano Kalocsay. Enciklopedio de Esperanto (1934). Alirita 24-01-2022 . “www.eventoj.hu (esperante) -- EdE/Enkonduko: Manko en nia literaturo de informlibro, kie Esperantistoj, precipe kursgvidantoj kaj kursanoj, povus senpene kaj rapide trovi koncizajn kaj ĝustajn sciigojn, necesajn al ili pri kio ajn rilatanta al la Esperanto-movado, kie estus koncentrigitaj kaj eternigitaj biografiaj notoj pri kiel eble plej multaj memorindaj agantoj de la movado, kaj cet., igis min entrepreni tiun ĉi malfacilan taskon, al kies plenumo mi dediĉis tutajn jarojn da laborado." Tiujn vortojn ni legas en la antaŭparolo (apr. 1930) de Ivan Ŝirjaev, kiu en 1931 sendis sian laboraĵon al Literatura Mondo en sep malgrandaj kaj unu granda manskribitaj kajeroj. Tiu ĉi materialo estis la kerno kaj elirpunkto de la Enciklopedio de Esperanto kaj Ivan Ŝirjaev (mortinta en 1933), el kies artikoloj ni uzis multajn por la nova verko, fariĝis pro sia iniciato ĝia ĉefredaktoro. Estas dolore bedaŭrinde, ke li ne povis ĝisvivi la disbranĉiĝon de la arbo, kiu kreskis el la nobla semo de lia valora iniciato. Ni kredas, ke la verko ne malinde gardos lian karan memoron.”. Eldonanto: Literatura Mondo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de redaktintoj de la Enciklopedio de Esperanto.
Vidu ankaŭ: Vikipedio:Enciklopedio de Esperanto