La Militarto
La Militarto (ĉine: Sūnzǐ Bīngfǎ, 孫子兵法) estas antikva ĉina armea traktaĵo, kies aŭtoreco estas atribuita al Sun Tzu (konata ankaŭ sub la nomoj "Sunzi" kaj "Sun Wu"), elstara armea generalo kaj strategiisto dum la malfrua Periodo de Printempo kaj Aŭtuno (ekzistas opinioj, ke la traktaĵo ne estis kompletigita antaŭ la Milittempa periodo) [1]. Havante 13 ĉapitrojn, ĉiu el kiuj estas dediĉita al unu aspekto de militado, la traktaĵo estas laŭdire la plej plena definitiva verko pri armeaj strategioj kaj taktikoj de sia tempo, kaj estas plu valora danke al siaj unikaj militaj informoj. Ĝi estas komparita al la graveco de la nuntempa koncepto de Realecpolitiko,[2] kio en Ĉinio nomiĝus Leĝismo.
| 孫子兵法 | |
|---|---|
| |
| skribita verko | |
| Aŭtoroj | |
| Aŭtoro | Sun Tzu |
| Lingvoj | |
| Lingvo | klasika ĉina lingvo |
| Eldonado | |
| Ĝenro | ekonomiko • traktaĵo • traktaĵo pri milito |
"La Militarto" estas unu el la plej malnovaj kaj samtempe la plej sukcesaj libroj pri armea strategio en la mondo. Ĝi estis la plej fama kaj influa el la serio de sep klasikaj libroj pri milito: "dum la lastaj du mil jaroj ĝi restis la plej grava armea traktaĵo en Azio, kie eĉ la ordinaraj homoj konis ĝian nomon." [3] Ĝi havis influon al la orientaj militistara pensmaniero, negoca taktiko kaj al aliaj sferoj de homa vivo.
Sun Tzu emfazis la gravecon de pozicio en la armea strategio, kaj ke la decido kiel trovi ĝustan pozicion por armeo devas esti bazita kaj sur la objektivaj kondiĉoj de la ĉirkaŭo, kaj sur la subjektivaj kredoj pri alia, konkurencaj agantoj en tiu ĉirkaŭo. Li opiniis, ke strategio ne estas planado laŭ la antaŭdifinita listo de agoj, male ĝi postulas rapidajn kaj konvenajn respondojn al ŝanĝiĝemaj kondiĉoj. Planado estas ago, kiu povas okazi sub antaŭvideblaj sekvoj, sed milita strategio devas agi en ŝanĝiĝemaj kondiĉoj, kiam planoj kolizias unu kun la alia, kio rezultigas neatenditajn situaciojn.
La libro estis unue tradukita en la francan lingvon en 1772 pere de la franca jezuito Jean Joseph Marie Amiot, kaj en la anglan de brita oficiro Everard Ferguson Calthrop en 1905. Tiom diversaj gvidantoj kiaj Mao Zedong, la generalo Võ Nguyên Giáp, la barono Antoine-Henri Jomini, la generalo Douglas MacArthur kaj la gvidantoj de la Imperia Japanio ĉerpis siajn inspirojn de tiu verko. La Militarto estis ankaŭ uzata en komerco kaj manaĝeraj strategiaj ludoj[3][4].
La 13 ĉapitroj redakti
La Militarto konsistas el 13 ĉapitroj (piān), kaj la tuta kolekto de la ĉapitroj estas nomata [unu] chuán ("la tuto" aŭ en alia traduko "la kroniko"). Diversaj tradukoj enhavas malsamajn titolojn por la ĉapitroj, sube estas prezentita la kompilaĵo el la plej konataj titoloj.
| Ĉapitro | Lionel Giles (1910) | R.L. Wing (1988) | Ralph D. Sawyer (1996) | Chow-Hou Wee (2003) |
|---|---|---|---|---|
| I (1) | Ek al la planoj | La kalkuloj | Komencaj pritaksoj | Pritakso de la detaloj kaj planado (ĉine: 始計，始计) |
| II (2) | Militado | La Defio | Militado | Militado (ĉine: 作戰，作战) |
| III (3) | Atako de stratego | La plano de atako | Planado de atakoj | Strategiaj atakoj (ĉine: 謀攻，谋攻) |
| IV (4) | Taktika lokigo | Poziciigo | Milita lokigo | Lokigo de la armeo (ĉine: 軍形，军形) |
| V (5) | Energio | Direktado | Strategia milita potenco | Armeoj (ĉine: 兵勢，兵势) |
| VI (6) | Malfortaj kaj fortaj flankoj | Iluzio kaj realo | Vakeco kaj substanco | Malfortoj kaj Potencoj (Chinese: 虛實，虚实) |
| VII (7) | Manovrado | Apliko de la forto | Milita batalo | Militaj manovroj (ĉine: 軍爭，军争) |
| VIII (8) | Variaĵoj de taktiko | Naŭ variantoj | Naŭ ŝanĝoj | Variado kaj Adaptado (ĉine: 九變，九变) |
| IX (9) | Armeoj dum marŝado | Movado de Armeoj | Manovrante la Armeon | Movado kaj progresigo de armeaj taĉmentoj (ĉine: 行軍，行军) |
| X (10) | Tereno | Situacia poziciigo | Tipoj de tereno | Tereno (ĉine: 地形) |
| XI (11) | La naŭ situacioj | La naŭ situacioj | Naŭ tereno-tipoj | Naŭ diversaj batalkampoj (Chinese: 九地) |
| XII (12) | Atako per fajro | Fajra atako | Fajra atako | Atakado per fajro (ĉine: 火攻) |
| XIII (13) | Uzo de spionoj | Uzo de milita esploro | Dungado de spionoj | Esploroj kaj Spionado (ĉine: 用間，用间) |
Resumoj de la unuopaj ĉapitroj redakti
- Detala Takso kaj Planado (ĉine: 始計，始计) esploras la kvin fundamentajn faktorojn (la maniero, sezonoj, tereno, gvidado kaj administrado) kaj sep elementojn kiuj determinas la rezultojn de armeaj engaĝiĝoj. Pensante, taksante kaj komparante tiujn punktojn, komandanto povas kalkuli siajn eblecojn de venko. Rutina devio de tiuj kalkuloj certigos fiaskon per nedeca ago. La teksto emfazas ke milito estas tre grava afero por la ŝtato kaj ne devas esti komencita sen ŝuldata konsidero.
- Militado (ĉine: 作戰，作战) klarigas kiel kompreni la ekonomion de militado kaj kiel sukceso postulas akiri decidajn engaĝiĝojn rapide. Tiu sekcio konsilas ke sukcesaj kampanjoj postulas limigi la koston de konkurado kaj konflikto.
- Strategia Atako (ĉine: 謀攻，谋攻) difinas la fonton de forto kiel unueco, ne kiel grandeco, kaj diskutas la kvin faktorojn kiuj estas necesaj por sukcesi ĉe iu milito. En ordo de graveco, tiuj kritikaj faktoroj estas: atako, strategio, aliancoj, armeo kaj grandurboj.
- Aranĝo de la armeo (ĉine: 軍形，军形) klarigas la gravecon de defendado de ekzistantaj pozicioj ĝis komandanto estu kapabla je avancado de tiuj pozicioj en sekureco. Ĝi instruas al komandantoj la gravecon de rekonado de strategiaj ŝancoj, kaj instruas ne krei ŝancojn por la malamiko.
- Fortoj (ĉine: 兵勢，兵势) klarigas la uzon de kreivo kaj tempigo en konstruado de la impetatako de armeo.
- Malfortecoj kaj Fortecoj (ĉine: 虛實，虚实) klarigas kiel la ŝancoj de armeo venas de la malfermaĵoj en la medio kaŭzita de la relativa malforteco de la malamiko kaj kiel reagi al ŝanĝoj en la fluida batalkampo super antaŭfiksita areo.
- Armeaj Manovroj (ĉine: 軍爭，军争) klarigas pri la danĝeroj de rekta konflikto kaj kiel gajni tiujn konfrontiĝojn kiam ili estas devigitaj fare de la komandanto.
- Varioj kaj Adaptableco (ĉine: 九變，九变) fokusigas la bezonon de fleksebleco en la respondoj fare de armeo. Ĝi klarigas kiel respondi al ŝanĝado de cirkonstancoj sukcese.
- Movado kaj Disvolvigo de Trupoj (Evoluo de soldatoj) (ĉine: 行軍，行军) priskribas la malsamajn situaciojn en kiuj armeo troviĝas kiam ĝi moviĝas tra novaj malamikaj teritorioj, kaj kiel respondi al tiuj situacioj. Granda parto de tiu sekcio fokusigas al analizado de la intencoj de aliaj.
- Tereno (ĉine: 地形) rigardas la tri ĝeneralajn areojn de rezisto (distanco, danĝeroj kaj barieroj) kaj la ses specojn de grundpozicioj kiuj ekestiĝas de ili. Ĉiu el tiuj ses kampopozicioj havigas certaj avantaĝojn kaj malavantaĝojn.
- La Naŭ Batalkampoj (ĉine: 九地) priskribas la naŭ oftajn situaciojn (aŭ enscenejojn) en kampanjo, de disiĝado al mortiga, kaj la specifa fokuso kiun komandanto bezonas por sukcese navigadi super ili.
- Ataki per Fajro (ĉine: 火攻) klarigas la ĝeneralan uzon de armiloj kaj la specifan uzon de la medio kiel armilo. Tiu sekcio ekzamenas la kvin celojn por atako, la kvin specojn de laŭmedia atako kaj la konvenajn respondojn al tiaj atakoj.
- Inteligenteco kaj Spionado (ĉine: 用間，用间) fokusigas la gravecon de disvolviĝantaj bonaj informfontoj, kaj precizigas la kvin specojn de spionfontoj kaj kiel plej bone administri ĉiun el ili.
Laŭhistoriaj konsideroj redakti
Tradiciisma vidpunkto redakti
Tradiciismaj akademiuloj atribuas la verkadojn de Sun Tzu al la historia Sun Wu, kiu estas registrita kaj en la Tàishǐgōng shū (Registroj de la Granda Historiisto aŭ Ŝiji) kaj en la Chūnqiū (Analoj de printempo kaj aŭtuno) kiel aktiva en la ŝtato Wu ĉirkaŭ la fino de la sesa jarcento a.K., komenciĝante en 512 a.K. La tradicia interpreto finas ke la teksto devus tial origini de tiu periodo, kaj devus rekte reflekti la taktikojn kaj strategiojn uzitajn kaj kreitajn fare de Sun Wu. La tradiciisma aliro supozas ke nur tre negravaj revizioj eble okazis baldaŭ post la morto de Sun Wu, en la komenco de la 5a jarcento a.K., ĉar la korpo de liaj skribaĵoj eble devis esti kompilita por formi la kompletan, modernan tekston.[5]
La teksta subteno por la tradiciisma opinio estas tiel ke pluraj de la plej malnovaj de la Sep Primilitaj Klasikaĵoj kunhavas fokuson en specifaj literaturaj konceptoj (kiel ekzemple terenklasifikoj) pri kiuj tradiciismaj akademiuloj supozas estis kreitaj fare de Sun Tzu. La Militarto ankaŭ kunhavas plurajn tutajn frazojn en komuno kun la aliaj militaj klasikaĵoj, implicante ke aliaj tekstoj estis pruntitaj de La Militarto, kaj/aŭ ke La Militarto pruntis de aliaj tekstoj. Laŭ tradiciistaj akademiuloj, la fakto ke La Militarto estis la plej vaste reproduktita kaj cirkulita primilta teksto de la Militŝtata periodo indikas ke ĉiu teksta pruntepreno inter primilitaj tekstoj devis esti faritaj ekskluzive de La Militarto ĝis aliaj tekstoj kaj ne inverse.[6] La klasikaj tekstoj kiuj la plejparte simile reflektas la kondiĉojn kaj frazeologion de Sun Tzu estas la Ŭei Liaozi kaj La Militarto de Sun Bin.[7]
En Esperanto redakti
En 2003, aperis ĉe Ĉina E-Eldonejo la traduko La Militarto de Sun Zi. La tradukisto estis Zeng Zhao-tian.
En 2022 aperis SUN Wu: La militarto de SUN Zi. 孙 武 著: 孙 子 兵 法. Esperantigita de WANG Chongfang. 王崇芳 世译. Dulingva eldono, en Esperanto kaj la ĉina. Embres-et-Castelmaure, Monda Asembleo Socia (MAS), 2022, ISBN 978-2-36960-308-5 (= MAS-libro n-ro 285).
Referencoj redakti
- ↑ Griffith, Illustrated Art of War, p. 17–18
- ↑ Wealth and Power
- ↑ 3,0 3,1 Sawyer, Ralph D. The Seven Military Classics of Ancient China. New York: Basic Books. 2007. p. 149.
- ↑ Floyd, Raymond E.http://www.allbusiness.com/management/benchmarking-strategic-planning/338250-1.html
- ↑ Sawyer, Ralph D. The Seven Military Classics of Ancient China. New York: Basic Books. 2007. pp. 149–150.
- ↑ Sawyer, Ralph D. The Seven Military Classics of Ancient China. New York: Basic Books. 2007. p. 150.
- ↑ Sawyer, Ralph D. The Seven Military Classics of Ancient China. New York: Basic Books. 2007. p. 422.
Bibliografio redakti
- Gawlikowski, Krzysztof. (1993) “Sun tzu ping fa 孫子兵法”, Early Chinese Texts: A Bibliographical Guide. Berkeley, CA: Society for the Study of Early China; Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley, p. 446–55. ISBN 978-1-55729-043-4.
- Graff, David A.. (2002) Medieval Chinese Warfare, 300-900, Warfare and History. Londono: Routledge. ISBN 978-0415239554.
- Griffith, Samuel. (2005) Sun Tzu: The Illustrated Art of War. Nov-Jorko: Oxford University Press. ISBN 978-0195189995.
- Lewis, Mark Edward. (1999) “Warring States Political History”, The Cambridge History of Ancient China. Cambridge: Cambridge University Press, p. 587–650. ISBN 978-0-521-47030-8.
- Mair, Victor H.. (2007) The Art of War: Sun Zi's Military Methods. Nov-Jorko: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-13382-1.
- Smith, Kidder. (1999) “The Military Texts: The Sunzi”, Sources of Chinese Tradition: From Earliest Times to 1600, Volume 1, 2‑a eldono, New York: Columbia University Press, p. 213–24. ISBN 978-0-231-10938-3.
- Yuen, Derek M. C.. (2014) Deciphering Sun Tzu: How to Read 'The Art of War'. Oxford University Press. ISBN 978-0199373512.
- Вєдєнєєв, Д. В.. (2017) Еволюція воєнного мистецтва: у 2 ч..
