Susz

	Susz
	germane: Rosenberg
	Blazono
urbo
Susz (Pollando)
Genitivo de la nomo	Susza
Provinco	Varmio-Mazurio
Distrikto	Distrikto Iława
Komunumo	Komunumo Susz
Speco de komunumo	Urbo-kampa
Koordinatoj	53° 43′ N, 19° 20′ O (mapo)53.7219.337222222222Koordinatoj: 53° 43′ N, 19° 20′ O (mapo)
Areo	6,67 km²
Loĝantaro	5309 (en 2021)
Loĝdenso	796 loĝ./km²
Poŝtkodo	14-240
Telefona antaŭkodo	55
TERYT	6283507064
Estro	Jan Adam Sadowski
Titolo de estro	Urbestro
Adreso de estraro	ul. Wybickiego 6
Poŝtkodo de estraro	14-240
Telefono de estraro	55 278-60-15
Fakso de estraro	55 278-62-22
Poŝto de estraro	susz@susz.pl
Komunuma retejo	http://www.susz.pl
	v • d • r

Susz, legu [Suŝ] (germane: Rosenberg, legu [ROznberk], signifo "roza monto"; prapruse Suse) estas urbo en Varmio-Mazurio en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Susz en distrikto Iława. En 2021 en la urbo vivis 5 309 loĝantoj.

En la proksima bieno Neudeck (ekde 1946 pole Ogrodzieniec) estis la posedaĵo de Paul von Hindenburg (vidu la apudan foton de la palaco), la tria prezidento de la Vajmara Respubliko. Nun lia tombo estas en Marburg ĉe la rivero Lahn en la preĝejo de Sankta Elizabeta. La 30-an de januaro 1933 li nomumis Adolf Hitler regna kanceliero de Germanio. Per tio komenciĝis la aktiva fazo de la nazia potencopreno en Germanio. La proksimaj urboj Iława, Prabuty kaj Malbork donis al Paul von Hindenburg la honoran civitanecon.
En la proksima vilaĝo Kamieniec estas fama Palaco Finckenstein (germane: Schloss Finckenstein). La palaco famiĝis en 1807, kiam Napoleono loĝis tie el aprilo al junio tiujare. Kiam li vidis la palaco por la unua fojo, li diris: Enfin un château ("Finfine, jen kastelo").^[1] La Traktato de Finckenstein inter Francio kaj Persio estis subskribita tie.^[1] Tie, Napoleono renkontis kun sia amatino Maria Walewska, kun kiu li loĝis en la palaco.^[1] La holivuda filmo Conquest estis filmita en la palaco en 1937 kun Greta Garbo kaj Charles Boyer.^[2].

Historio redakti

Historio de Rosenberg en la Mezepoko redakti

La urbo estis fondita de Teŭtona Ordeno en la jaro 1305 sur la loko de la iama burgo de la praprusoj, kiu havis la nomon Suse. De la momento kiam al la teŭtonoj kiel feŭdon de la tero de la kastelo de Chełmno donis pola princo Konrado la 1-a de Mazovio en la jaro 1228, ĝis la tuta okupado de Pomezanio en la jaro 1236 pasis 8 jaroj. Dum tiu tempo la Teŭtona Ordeno tute okupis tiun setlejon. Por plifortigi la akiritan teron kaj la setlejon la teŭtonoj ekkomencis konstrui la fortikaĵojn kiel kvarangulan ter-remparon plifortigitan per palisaro kaj ĉirkaŭita per profundaj fosaĵoj. La 20an de decembro 1314 roku Susz ricevis la lokigon laŭ la Chełmno-leĝo, ricevinte la nomon Rosenberg. En la jaro 1319 urbo havis jam la urbodomon, la defendmurojn kun la du pordeg-turoj, kastelon kaj konstruaĵojn kiuj ĉirkaŭis la centron de la urbo, do fakte la urboplacon. En la jaro 1414 dum la milito inter Pollando kaj Teŭtona Ordeno pola armeo detruis la urbon, la sekvajn detruojn donis la Dektrijara milito kiu okazis dum la jaroj 1454-1466 (vidu la apudan mapon). Ĝis la unua duono de la 15a jc la urbo rapide disvolviĝis. En Rosenberg bone disvolviĝis la drap- kaj teksad-metio. Krome aktivis gildoj de bakistoj, buĉistoj kaj ŝuistoj. La revenon el la kriza stato malhelpis la brulegoj (incendioj) kaj epidemioj, ĉefe pesto kaj manko de la bonaj ŝoseaj ligoj.

Historio en la 16a jc ĝis la 16a jc redakti

Dum la jaroj 1532-1817 Susz apartenis laŭvice al episkopo de Sambio Georg von Polentz, familio von Tettau kaj familio Schack von Wittenau. Dum la 17-a jarcento, la reĝo Gustavo la 2-a Adolfo (Svedio), kiu dezirante regi sur la Balta Maro, kaj sekve de la milito kun Pollando li estis en la jaro 1628 en la proksimeco de la urbo. La plimulto de la loĝantoj de la ĉirkaŭaĵo ankoraŭ en la 18a jc kaj komence de la 19a jc okupiĝis pri agrikulturo.

Historio en la 19a jc ĝis la 21a jc redakti

Dum la Napoleonaj militoj en la proksima vilaĝo Kamieniec estas fama Palaco Finckenstein (germane: Schloss Finckenstein). La palaco famiĝis en la jaro 1807, kiam Napoleono loĝis tie de aprilo ĝis junio tiujare, kaj la 27an de aprilo 1807 li subskribis tie la Traktaton de Finckenstein. En la jaro 1818 Rosenberg havis 990 loĝantojn. La nunan nomon oni donis al ĝi la 7-an de majo 1946.

Bibliografio:

Stanisław Archemczyk (2010): Historia Warmii i Mazur, tom 1. Pradzieje-1772 rok, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.

Stanisław Archemczyk (2011): Historia Warmii i Mazur, tom 2. Lata 1772-2010, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.

Ernst Bahr (1981): Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreußen. Kröner, Stuttgart.

Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski (1890): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 11, Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa.

Janusz Cygański (2006): Susz. Z dziejów miasta i okolic, Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn.

Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński (1996): Warmia Mazury. Przewodnik, Agencja TD, Białystok.

Mieczysław Hoffmann, Jerzy Sikorski (1971): Iława i okolice,Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki, Olsztyn.

Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis (2001): Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany,Agencja Fotograficzno-Wydawnicza Mazury, Olsztyn.

Wiesław Niesiobędzki (2006): Powiat iławski. Dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Lokalna Organizacja Turystyczna Pojezierza Iławskiego i Dorzecza Drwęcy, Iława.

Wiesław Niesiobędzki (2008): Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Zakład Poligraficzny Algraf, Iława.

Wiesław Niesiobędzki (2003): Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego. Przewodnik historyczno-krajoznawczy, Wydawnictwo Tekst, Iława.