Asirio

Mezopotamia ŝemida imperio (malfondiĝis je la 7a jarcento a.K.)
(Alidirektita el Asiria imperio)

Asirio estis antikva lando, en la norda parto de Mezopotamio. Ĝi kreiĝis en la 3-a jm a.K. kaj ekzistis ĝis la 7-a jc a.K. En tiu tempo, la loĝantaro de Asirio, laŭ kulturo, lingvo kaj etno preskaŭ ne diferencis de la najbara Babilonio. La asiria lingvo estis dialekto de la asiro-babilona aŭ akada lingvo. Asirianoj adoradis la tutan babilonan panteonon de dioj, sed en ĝia kapo starigis sian dion - Aŝuron. La ĉefurbo de la lando nomiĝis pro la dia nomo - AŝuroAsiro, kaj la lando - Asirio.

Asirio
-2025 – -609
historia lando • imperio
Geografio
La novasiria regno
La novasiria regno
Ĉefurbo:
Aŝuro • Ekallatum • Ninivo • Tell Leilan • Kar-Tukulti-Ninurta • NimrudDur-ŜarukinHarranKarkemiŝ
Loĝantaro
Ŝtat-strukturo
Antaŭaj ŝtatoj:
Postsekvaj ŝtatoj:
Elstaraj historiaj eventoj
Diplomatiaj rilatoj
vdr
Tiglatpilezero la 3-a, fondinto de la nova asira imperio

Asirio dekomence situis en la supra fluo de Tigriso kaj havis malgrandan teritorion. Sciencistoj supozas, ke ĝia teritorio estis loĝata de ĥuritaj kaj subaraj ne-ŝemidaj triboj. Iom po iom, okazis ĝia semitiĝo, ĉar de okcidento penetris okcident-ŝemida amorea loĝantaro, kaj de sudorient-ŝemida babilona (akada) loĝantaro. La akada lingvo fariĝis parola por la aborigenoj, babilona religio kaj kulturo forte enradikiĝis. Tiamaniere, la ŝemidiĝo de la regiono finiĝis je la 2000 a.K.

  • 3-2-a jarmiloj - Asiro kaj ĝiaj kontrolataj teritorioj subiĝis al Babilonaj regnestroj.
  • Kom. de 18-a jc a.K. - Kreiĝis vasta regno sub la gvido de reĝo Ŝamŝiadad 1-a. Gravaj centroj estis Arbela, Ninevo ka.
  • 18-a jc. - Babilona reĝo Hamurabo subigis Asirion.
  • 16-15 jc. - Kreiĝis ĥurita regno Mitano, kiu konkeris Asirion.
  • 15-a jc - Asirio liberiĝis de Mitano kaj mem atakis ĝin.
  • Fino de 15-a jc - kom. de 14-a jc - Asiria reĝo Asurubalit 1-a mallongtempe okupis Babilonion.
  • 15-13-a jc - Asirio konkeris la tutan teritorion de Mitano en norda Mezopotamio.
  • 12-a jc - Dum la regado de Tiglatpilasar 1-a (1115-1077), Asirio estas forta regno, kiu sukcese militis en najbaraj kaj foraj landoj (Suda Kaŭkazio, Urartu, Nairi, Norda Sirio, Fenicio).
  • 11-a jc - Asirio malplifortiĝis pro la senĉesaj invadoj de arameoj, kiu daŭris dum du jarcentoj. Asiriaj reĝoj translokis sian rezidejon de Asiro al Kalĥu, unue kaj poste al Dur-Ŝarukin kaj Ninevo.
  • 9-a jc - Asirio denove prosperis dum Asurnasifal 2-a kaj Salmanasar 3-a.
  • fino de 9-a jc - Asirio perdas multajn teritoriojn pro la kontraŭstaro kun Urartu, sed dum la regado de Tiglatpilesar 3-a, Asiro venkas ĝin, konkeras Sirion, Palestinon, Fenicion kaj Babilonion kaj kreas fortan imperion nome Nov-Asiria Imperion.
  • 705-633 a.K. - Dum la regado de Sinaherib (705-680), Asarhadon (680-669) kaj Asurbanipal (669-633) daŭras la prosperado kaj sukcesaj militoj kun Medio, Elamo, Egipto, Scitoj kaj Kimerianoj.
  • 605 a.K. - Koalicio de Medio kaj Babilonio supervenkis kaj Asirio, kiel regno ĉesis la ekzistadon. Mem la loĝantaro, asirianoj iom post iom arameiĝis kaj perdis sian individuecon.

Bildaro

redakti

Vidu ankaŭ

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti