Likeno
Likeno estas simbioza kunvivaĵo konsistanta el fibreca fungo (askofungo, malofte klabfungoj) kaj fotosintezanta partnero, mikroskopaj algoj - plej ofte verda algo, sed foje cianobakterio, ankaŭ konata kiel blua algo.
La formo de likeno estas determinita de la ekstera parto de la funga partnero, do ĉiu likeno nomiĝas laŭ la fungo. Kutime, la fungo estas la plej granda parto de la likena volumo, kvankam ĉi tio iam povas ne okazi kun fibreca aŭ gelatina likeno. La likena fungo estas kutime de la askofunga sistemo, kaj malofte de la bazidiofunga sistemo. Iuj taksonomistoj, traktantaj likenojn, lokas ilin en lian propran sistemon, la Mycophycophyta - sed ĉi tiu metodo ignoras la fakton, ke ĝiaj komponantoj apartenas al malsamaj sistemoj.
Algaj ĉeloj enhavas klorofilon, kio permesas al ili vivi en puraj mineralaj medioj per memproduktado de organikaj kombinaĵoj (vidu fotosintezon). La fungo protektas la algo kontraŭ dehidratiĝo kaj provizas ĝin per mineraloj derivitaj de la malsupra tavolo sub la likeno. Se cianobakterioj ĉeestas, tiam ĝi povas derivi nitrogenon de la aero kaj tiel kompletigi la agojn de la verdaj algoj.
Likenoj estas inter la plej fortikaj vivaĵoj sur la Tero kaj eĉ troveblas en centra Antarkto, loko, kie neniu alia vivaĵo vivas. Ĉi tiu fakto instigis NASA interesiĝi pri ili, supozante, ke se estus vivaĵoj, kiuj povus esti malkovritaj sur aliaj planedoj, ili estus similaj al likenoj.
Strukturo kaj morfologioRedakti
Likenoj kutime vivas kaj kreskas sur diversaj surfacoj kiel rokoj, muroj, arboj ktp. Ili estas kutime la unuaj, kiuj ekvivas en areoj kie la grundo estas malabunda, kaj tiel ili estas la izolitaj vegetaĵoj en ekstremaj medioj kiel tiuj, kiuj troviĝas en montaj altaĵoj. Iuj pluvivas en la severaj dezertaj kondiĉoj, kaj aliaj sur frostaj grundoj en Arkto. Iuj likenoj havas aspekton de folioj (kreskantaj likenoj); Iuj kovras la fundan tavolon kiel specon de membrano; Aliaj adoptas arbust-similan formon kaj ekzistas ankaŭ gelatenecaj likenoj. La formo de la akno estas kutime determinita de la fungo. La cianobakterioj povas ankaŭ determini ĝian formon. Mortaj aŭ mortantaj ĉeloj de cianobakterioj povas eniri la fungon, tamen plej multaj partoj de la cianobakterioj restas vivaj dum la kunvivado, kaj la metabolo nutrita inter ili estas "propra-vola".
Kiam likeno vidiĝas pligrandiĝa ĉe mikroskopo, tipa parto de la folioj malkaŝas kvar tavolojn de fungaj fibroj. La supra tavolo estas formita de densa kaj gluita konstruo de funga malvarmo (hifo), kiu formas eksteran protektan tavolon, kiel ŝelon. Cianobakterioj troveblas en malgrandaj spacoj aŭ sub la ekstero. Sub la ŝelo estas alligitaĵo de tavolo de algoj de dense interplektitaj ĉeloj en la malvarmo de la fungo. Kutime ĉiu ĉela grupo estas envolvita en malvarmo. Sub la algotavolo estas tavolo de loze interplektita malvarmo sen algaj ĉeloj. Sub ĝi estas la pli malalta surfaco, kie la funga malvarmo estas densa. Likeno ofte enhavas strukturojn el fungaj metabolitoj, ekz. likeno, kiu havas tavolon de polisakarido sur la ŝelo. Kvankam likena ĉela histo ŝajnas esti homogena, ĝi povas esti kunmetita de pluraj fungaj specioj kaj partneroj vivantaj kune.
ReproduktoRedakti
Likenoj kutime multobliĝas sensekse, per vegetativa reproduktado aŭ per disvastigo de fungaj kaj algaj ĉeloj. Estas malgrandaj grupoj de algaj ĉeloj ĉirkaŭitaj de fungaj fibroj, kiuj malfermiĝas kiam la likeno sekiĝas aŭ kiam la ĉirkaŭa histo mortis, kaj disiĝas tra la vento. Alia maniero estas per liberigado de longforma kresko de la disa kaj disiĝanta ĉela histo. Multaj likenoj disiĝas en sekcioj dum ili sekiĝas, kaj disiĝas por rekreski kiam humido revenas.
Likenoj ankaŭ multobliĝas sekse, en maniero tipe por fungoj, kiam kunvivaĵero de fungo kaj algo formiĝanta por renkonti taŭgan partneron antaŭ ol la likeno povas formiĝi. Ĉi tio ne estas ofta maniero reprodukti por plej multaj likenoj. Foje estas ankaŭ reprodukto per sporoj.
EkologioRedakti
Ĉar likenoj estas morfologie malgrandaj rilate al surteraj plantoj, kaj tamen postulas sunlumon por kreskado, ili kutime alkroĉiĝas al grandaj rokoj kaj aliaj formiĝas sur surfacoj aŭ lignaj plantoj, kiuj iugrade estas malkovritaj al lumo. Tamen en lokoj, kie estas sufiĉa humido, likenoj disvolviĝas sur arboj (kutime tiuj, kiuj kreskas malrapide) en arbaroj, kiel parto de la epifitaj plantoj (plantoj kreskantaj sur aliaj kaj ne parazitaj). Baza postulo de likeno estas stabilaj surfacoj, kiuj kreskas malrapide. Likenoj disvolviĝas relative malrapide, kaj ofte ne samrapide kun la evoluo de muskoj.
Likeno estas parto de la manĝaĵo por multaj bestoj, kiel cervoj, kiuj loĝas en arktaj regionoj. Estas multaj papiliaj larvoj, kiuj manĝas precipe likenon. Kvankam likeno kreskas en medio kutime malglata, multaj likenoj estas sentemaj al homaj malpurigaĵoj. Tial ili povas esti uzataj kiel estaĵoj, kiuj indikas infekton. Kiam ili kreskas sur mineralaj surfacoj, la likenoj malrapide solvas ĝin sekrecante acidojn kaj tiel kontribuante al la procezo de erozio de rokoj en la grundon.
TeksonomioRedakti
- Membranoj: Kolortavolaj figuroj kiel Caloplaca flavescens.
- Peco: Harfiguroj kiel Ephebe lanata.
- Folio: kiel Hypogymnia physodes.
- Disbranĉigo, arbustoj, kiel la Cladina evensii, C. subtenuis kaj Usnea australis.
- Polvociferoj kiel Lepraria incana.
- Konsistas el etaj strukturoj sen funda ŝelo kiel Normandina pulchella.
- Gelatina likeno, en kiu cianobakterioj produktas polisakaridon, kiu sorbas kaj retenas akvon.
GalerioRedakti
Likenoj sur arbotrunko
Multkoloraj likenoj
Ordinara likeno (Xanthoria parietina)
Sangokula likeno Ophioparma ventosa
Likenoj komfortigas neston
Kladonioj en pin-arbaro
„Arbobarboj“
Arbo-barba likeno (Usnea filipendula)
"Likenoj" el (Haeckel)
Islanda cetrario (Cetraria islandica)
BibliografioRedakti
- Georges Clauzade kaj Klaŭdo Roux. Likenoj de okcidenta Eŭropo. Illustrita determinlibro. Bulletin de la societé botanique du Centre-Ouest. Royan. 1985 (malalta Arkivigite je 2008-11-14 per la retarkivo Wayback Machine aŭ alta Arkivigite je 2008-11-14 per la retarkivo Wayback Machine kvalito en pdf).