Sabile

urbo en Latvio

Sabile estas urbo en Latvia historia regiono Kuronio, en la nordokcidento de Latvio. Ĝi apartenas al distrikto Talsi kaj situas en suda parto de la distrikto. La distancoj al la plej gravaj centroj estas 28 km de Talsi, 49 km de Kuldīga kaj 109 km de Rigo.[1] Sabile havis 1461 loĝantoj en 2021.[2] De 2000 ĝis 2009 ĝi estis centro de distrikto Sabile, kiu estis establita kunfandante urbo Sabile kaj paroĥo Abava. La historia centro de Sabile estas historia monumento de nacia signifo.[3]

Sabile
Urbo
Talsu strato
Flago
Blazono
Lando Latvio Latvio
Municipo Talsi
Historia regiono Kuronio
Supermara alteco 35 m s. m.
Koordinatoj 57° 02′ 42″ N 22° 34′ 24″ O / 57.04500 °N, 22.57333 °O / 57.04500; 22.57333 (mapo)
Areo 5,2 km² (520 ha)
Loĝantaro 1 461 (29.01.2021)
Denseco 280,96 loĝ./km²
Urbaj rajtoj 1917
Horzono EET (UTC+2)
 - somera tempo EEST (UTC+3)
Poŝtkodo LV-3294
Vikimedia Komunejo: Sabile
Retpaĝo: sabile.lv

Historio

redakti

Estas konata ke en Sabile ekzistis fortikigita livona kasteltumulo kun la malnova urbo en historia kurona ŝtato Vanema,[4] kiu unue estis menciita en skribaĵoj en 1253, kiam la Livonia Ordeno kaj la episkopo de Kuronio disigis la kuronajn terojn, konkeritajn fare de la krucistoj. Arkeologiaj elfosadoj montris, ke ĝis la 13-a jarcento la antikva urbo estis loĝata ĉefe de livonoj, sed poste de kuronoj.[5] Ĉe la jarcentŝanĝo de 13-14.-aj jarcentoj estis konstruita krucista kastelo Sabile, kaj la urbo Sabile estis menciita en 1462.[6] Post la Livonia Milito, Sabile trovis sin en la Duklando Kuronio. La ekonomio formiĝis, vitejoj estis establitaj, kaj Sabile estis loka komerco kaj metiocentro. Sabile vino eĉ estis eksportita.[7] Tamen dum tiu ĉi tempo la urbo ofte suferis pro la militoj de Svedio kaj Pollando, sed en 1710 ankaŭ pro la pesto, post kiu ĝi longe malkreskis. En 1808, la urbo preskaŭ tute brulis. Proksime de la mezo de la 19-a jarcento, la ekonomio reviviĝis. Tiutempe la plimulto de la loĝantaro de Sabile estis judoj.[8]

En 1917, Sabile, kiu estis sub germana okupo tiutempe, ricevis urborajtojn.[7]

En Dua Mondmilito, en 1941, 240 Sabile judoj estis mortigitaj sub nazia genocida politiko. Ankaŭ multaj lokaj ciganoj estis destinitaj al tia same sorto, sed la lokaj aŭtoritatoj sukcesis defendi ilin.[9][10]

Ferbetona ponto super la Abava estis konstruita en 1956, kaj en la venontaj du jardekoj la infrastrukturo de la grandurbo estis renovigita aŭ konstruita, inkluzive de loĝkonstruaĵoj, kulturdomo, lernejkonstruaĵo kaj busstacidomo.[6][7]

Geografio

redakti

Sabile situas ĉe la dekstra bordo de rivero Abava en mallarĝa strio sur la deklivoj de la rivervalo,[6] en Orienta Kuronia altebenaĵo (latve Austrumkursas augstiene).[11]

Averaĝa temperaturo: -5,5 °C en januaro, +16,5 °C en julio. Precipitaĵo 700 mm jare.[11]

Loĝantaro

redakti

Sabile havas la plej grandan parton de ciganoj en Latvio - ĉirkaŭ 6%. Tial la urbo ankaŭ estas nomita la cigana ĉefurbo de Latvio.[12]

Ŝanĝo de loĝantaro

redakti
Jaro Homoj Jaro Homoj
1863 767 1941 1477
1881 1404 1959 3345
1897 1609 1970 2246
1913 1730 1979 1995
1920 930 1989 1790
1925 1350 2000 1626
1930 1914 2011 1213
1935 1817 2021 1461

Etna strukturo

redakti
Jaro Homoj kune Latvoj Rusoj Belorusoj Ukrainoj Poloj Litovoj Judoj Ciganoj Germanoj Estonoj La cetero
1863 767 53 3 0 0 0 0 586 0 125 0 0
1881 1404 291 0 0 0 0 0 873 0 240 0 0
1925 1350 926 16 0 N/A 4 6 325 N/A 60 0 13
1930 1914 1503 6 0 N/A 1 5 306 N/A 60 4 29
1935 1817 1439 2 1 N/A 7 1 281 N/A 46 0 40
1979 1995 1758 71 16 13 12 19 0 N/A N/A 12 106
1989 1790 1608 47 11 8 7 15 0 89 2 0 6
2000 1626 1445 47 10 6 4 16 0 91 N/A 1 6
2011 1213 1081 22 8 4 6 12 N/A N/A N/A N/A 80

Vidindaĵoj

redakti
  • Sabile kasteltumulo situas sur la nordorienta deklivo de la antikva Abava valo kaj ĝia plej alta punkto estas 110 m super marnivelo.
  • Sabile Vinmonto (latve Vīnkalns) estas simbolo de Sabile, tial vinberoj estas prezentita en la blazono de Sabile. Sur Vinmonto estas vinberejo de proksimume 1,5 hektaroj, kiu iam estis inkludita en la Guinness-libro de rekordoj kiel la plej norda vitejo en la mondo, kie vinberoj estas kultivitaj en la libera aero.[13] La pinto de la monteto estas proksimume 34 metrojn super la nivelo de la urbo kaj Abava. Ekde 1998 estas okazigita Vinfestivalo en honoro de Sabile Vinmonto en la lastaj semajnoj de julio ĉiujare.[14]
  • Sabile sinagogo estis konstruita en 1890, kiam 73% de la populacio de Sabile estis judaj. Ĝi estis utiligita kiel sinagogkonstruaĵo ĝis la Dua Mondmilito. La domo nun enhavas la Artan, Kulturan kaj Turisman Centron.[15]
  • La antikva valo de Abava estis formita en la lasta glaciepoko, kiam glaciejaj akvoj fluis de la Orienta Kuronia altebenaĵo. En la valo estas multaj krutaj interkrutejoj kaj fontoj.[6] Por protekti la teritorion de la valo estis starigitaj la Abava antikva vala naturparko kaj la speciale protektata kultura kaj historia teritorio "Abava valo".

Bildoj

redakti

Referencoj

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti