Sabile
Sabile estas urbo en Latvia historia regiono Kuronio, en la nordokcidento de Latvio. Ĝi apartenas al distrikto Talsi kaj situas en suda parto de la distrikto. La distancoj al la plej gravaj centroj estas 28 km de Talsi, 49 km de Kuldīga kaj 109 km de Rigo.[1] Sabile havis 1461 loĝantoj en 2021.[2] De 2000 ĝis 2009 ĝi estis centro de distrikto Sabile, kiu estis establita kunfandante urbo Sabile kaj paroĥo Abava. La historia centro de Sabile estas historia monumento de nacia signifo.[3]
| Sabile | |||
| Urbo | |||
 Talsu strato
| |||
|
|||
| Lando |  Latvio
| ||
|---|---|---|---|
| Municipo | Talsi | ||
| Historia regiono | Kuronio | ||
| Supermara alteco | 35 m s. m. | ||
| Koordinatoj | 57° 02′ 42″ N 22° 34′ 24″ O / 57.04500 °N, 22.57333 °O (mapo) | ||
| Areo | 5,2 km² (520 ha) | ||
| Loĝantaro | 1 461 (29.01.2021) | ||
| Denseco | 280,96 loĝ./km² | ||
| Urbaj rajtoj | 1917 | ||
| Horzono | EET (UTC+2) | ||
| - somera tempo | EEST (UTC+3) | ||
| Poŝtkodo | LV-3294 | ||
  | |||
 Vikimedia Komunejo: Sabile
| |||
| Retpaĝo: sabile.lv | |||
Historio redakti
Estas konata ke en Sabile ekzistis fortikigita livona kasteltumulo kun la malnova urbo en historia kurona ŝtato Vanema,[4] kiu unue estis menciita en skribaĵoj en 1253, kiam la Livonia Ordeno kaj la episkopo de Kuronio disigis la kuronajn terojn, konkeritajn fare de la krucistoj. Arkeologiaj elfosadoj montris, ke ĝis la 13-a jarcento la antikva urbo estis loĝata ĉefe de livonoj, sed poste de kuronoj.[5] Ĉe la jarcentŝanĝo de 13-14.-aj jarcentoj estis konstruita krucista kastelo Sabile, kaj la urbo Sabile estis menciita en 1462.[6] Post la Livonia Milito, Sabile trovis sin en la Duklando Kuronio. La ekonomio formiĝis, vitejoj estis establitaj, kaj Sabile estis loka komerco kaj metiocentro. Sabile vino eĉ estis eksportita.[7] Tamen dum tiu ĉi tempo la urbo ofte suferis pro la militoj de Svedio kaj Pollando, sed en 1710 ankaŭ pro la pesto, post kiu ĝi longe malkreskis. En 1808, la urbo preskaŭ tute brulis. Proksime de la mezo de la 19-a jarcento, la ekonomio reviviĝis. Tiutempe la plimulto de la loĝantaro de Sabile estis judoj.[8]
En 1917, Sabile, kiu estis sub germana okupo tiutempe, ricevis urborajtojn.[7]
En Dua Mondmilito, en 1941, 240 Sabile judoj estis mortigitaj sub nazia genocida politiko. Ankaŭ multaj lokaj ciganoj estis destinitaj al tia same sorto, sed la lokaj aŭtoritatoj sukcesis defendi ilin.[9][10]
Ferbetona ponto super la Abava estis konstruita en 1956, kaj en la venontaj du jardekoj la infrastrukturo de la grandurbo estis renovigita aŭ konstruita, inkluzive de loĝkonstruaĵoj, kulturdomo, lernejkonstruaĵo kaj busstacidomo.[6][7]
Geografio redakti
Sabile situas ĉe la dekstra bordo de rivero Abava en mallarĝa strio sur la deklivoj de la rivervalo,[6] en Orienta Kuronia altebenaĵo (latve Austrumkursas augstiene).[11]
Averaĝa temperaturo: -5,5 °C en januaro, +16,5 °C en julio. Precipitaĵo 700 mm jare.[11]
Loĝantaro redakti
Sabile havas la plej grandan parton de ciganoj en Latvio - ĉirkaŭ 6%. Tial la urbo ankaŭ estas nomita la cigana ĉefurbo de Latvio.[12]
Ŝanĝo de loĝantaro redakti
| Jaro | Homoj | Jaro | Homoj |
|---|---|---|---|
| 1863 | 767 | 1941 | 1477 |
| 1881 | 1404 | 1959 | 3345 |
| 1897 | 1609 | 1970 | 2246 |
| 1913 | 1730 | 1979 | 1995 |
| 1920 | 930 | 1989 | 1790 |
| 1925 | 1350 | 2000 | 1626 |
| 1930 | 1914 | 2011 | 1213 |
| 1935 | 1817 | 2021 | 1461 |
Etna strukturo redakti
| Jaro | Homoj kune | Latvoj | Rusoj | Belorusoj | Ukrainoj | Poloj | Litovoj | Judoj | Ciganoj | Germanoj | Estonoj | La cetero |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1863 | 767 | 53 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 586 | 0 | 125 | 0 | 0 |
| 1881 | 1404 | 291 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 873 | 0 | 240 | 0 | 0 |
| 1925 | 1350 | 926 | 16 | 0 | N/A | 4 | 6 | 325 | N/A | 60 | 0 | 13 |
| 1930 | 1914 | 1503 | 6 | 0 | N/A | 1 | 5 | 306 | N/A | 60 | 4 | 29 |
| 1935 | 1817 | 1439 | 2 | 1 | N/A | 7 | 1 | 281 | N/A | 46 | 0 | 40 |
| 1979 | 1995 | 1758 | 71 | 16 | 13 | 12 | 19 | 0 | N/A | N/A | 12 | 106 |
| 1989 | 1790 | 1608 | 47 | 11 | 8 | 7 | 15 | 0 | 89 | 2 | 0 | 6 |
| 2000 | 1626 | 1445 | 47 | 10 | 6 | 4 | 16 | 0 | 91 | N/A | 1 | 6 |
| 2011 | 1213 | 1081 | 22 | 8 | 4 | 6 | 12 | N/A | N/A | N/A | N/A | 80 |
Vidindaĵoj redakti
- Sabile kasteltumulo situas sur la nordorienta deklivo de la antikva Abava valo kaj ĝia plej alta punkto estas 110 m super marnivelo.
- Sabile Vinmonto (latve Vīnkalns) estas simbolo de Sabile, tial vinberoj estas prezentita en la blazono de Sabile. Sur Vinmonto estas vinberejo de proksimume 1,5 hektaroj, kiu iam estis inkludita en la Guinness-libro de rekordoj kiel la plej norda vitejo en la mondo, kie vinberoj estas kultivitaj en la libera aero.[13] La pinto de la monteto estas proksimume 34 metrojn super la nivelo de la urbo kaj Abava. Ekde 1998 estas okazigita Vinfestivalo en honoro de Sabile Vinmonto en la lastaj semajnoj de julio ĉiujare.[14]
- Sabile sinagogo estis konstruita en 1890, kiam 73% de la populacio de Sabile estis judaj. Ĝi estis utiligita kiel sinagogkonstruaĵo ĝis la Dua Mondmilito. La domo nun enhavas la Artan, Kulturan kaj Turisman Centron.[15]
- La antikva valo de Abava estis formita en la lasta glaciepoko, kiam glaciejaj akvoj fluis de la Orienta Kuronia altebenaĵo. En la valo estas multaj krutaj interkrutejoj kaj fontoj.[6] Por protekti la teritorion de la valo estis starigitaj la Abava antikva vala naturparko kaj la speciale protektata kultura kaj historia teritorio "Abava valo".
Bildoj redakti
-
Sabile Vinmonto. -
Sabile antaŭ la Unua Mondmilito. -
Pupĝardeno. -
En stratoj. -
Ponto super Abava.
Referencoj redakti
- ↑ Toponavi.com. Distancoj
- ↑ Datumbazo de loknomoj
- ↑ 7449 - Sabiles pilsētas vēsturiskais centrs. Ŝtata Inspektado por Protekto de Kulturaj Monumentoj
- ↑ Vietas.lv. Sabile kasteltumulo (latve)
- ↑ Nacia enciklopedio. Sabile kasteltumulo (latve)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Latvijas PSR Mazā Enciklopēdija - Latva Malgranda Enciklopedio, v. 3, p. 265.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Sabile.lv. Sabile historio (latve)
- ↑ Judoj en Sabile. La 19-a jarcento (latve)
- ↑ LA. Traģēdija ar ieilgušu noklusējumu: Latvijas čigānu (romu) liktenis Otrā pasaules kara laikā (latve)
- ↑ Tvnet. Latvietis, kuram čigāni pieminekli veltījuši (latve)
- ↑ 11,0 11,1 Latvijas ģeogrāfijas atlants - Latvia geografia atlaso. "Jāņa sēta", 2020
- ↑ Jauns.lv. Čigānu kašķi Sabilē — vietējie nepieņem tautas brāļus no kaimiņnovadiem. (latve)
- ↑ The Guinness Book of Records. Peter Matthews, Michelle Dunkley McCarthy, Mark Young. 1994. p. 52
- ↑ Sabiles Vīna svētki sasnieguši pilngadību (latve)
- ↑ LSM. Sabilē durvis ver laikmetīgās mākslas un vietējo amatnieku darbu izstāde (latve)