Kvinjambo
En metriko de Eŭropa poezio, la kvinjambo[1] estas metro konsistanta el po kvin jamboj en ĉiu verso, kelkfoje kun kroma senakcenta silabo ĉe la versfino.
Priskribo redakti
Laŭ la kvinjambo, ĉiu verso konsistas el kvin jamboj (◡—):
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡— (◡)
Kelkfoje, eblas kroma fina mallonga silabo, tiel igante la lastan piedon anapesto. Tio okazas ofte en Esperanta kaj anglalingva poezio. Se la kroma silabo ĉeestas, la verso nomiĝas ina; se ne, vira.
Ankaŭ, la jamboj estas malofte anstataŭigita per aliaj dusilabaj piedoj (trokeo, piriko, spondeo) por reliefigo aŭ alia poezia efiko.
Ekzemplo redakti
Esperanta kvinjambo redakti
La kvinjambo okazas ofte en Esperanto. La unua Esperanta literaturaĵo, la poemo “Ho, mia kor'” far L. L. Zamenhof troviĝinta en la Unua Libro, estis kvinjambo:
- Ho, mi- / a kor’, / ne ba- / tu mal- / trankvíle,
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡—◡
- El mi- / a brust- / o nun / ne saltu for!
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡—
- Jam te- / ni min / ne pov- / as mi / facile,
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡—◡
- Ho, mi- / a kor’!
- ◡— ◡—
- Ho, mi- / a kor’! / Post long- / a lab- / orado
- ◡— ◡— ◡— ◡◡ ◡—◡
- Ĉu mi / ne venk- / os en / decid- / a hor’?
- ◡— ◡— ◡◡ ◡— ◡—
- Sufi- / ĉe! Tran- / kvili- / ĝu de l’ / batado,
- ◡— ◡◡ ◡— ◡◡ ◡—◡
- Ho, mi- / a kor’!
- ◡— ◡—
Krom la dupieda refreno “Ho, mia kor’!”, ĉiu verso konsistas el kvinjambo — vire ĉe paranumeraj versoj, ine ĉe neparanumeraj versoj. La jambo estas ofte komparata al la korbato; la elekto de la kvinjamba metro reliefigas la temon de la poemo.
Alia ekzemplo estas la traduko de Hamleto far L. L. Zamenhof, parte trovebla en la Fundamenta Krestomatio. La anglalingva originalo estas en kvinjambo, kaj la traduko konservas la metron:
- Ne pre- / nu prun- / te kaj / ne prun- / te donu:
- ◡— ◡— ◡◡ ◡— ◡—◡
- Per prun- / tedo- / no of- / te o- / ni perdas
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡—◡
- krom si- / a ha- / vo an- / kaŭ la / amikon,
- ◡— ◡— ◡— ◡◡ ◡—◡
Germanlingva kvinjambo redakti
La kvinjambo troviĝas ofte en germanlingva poezio. Ekzemple, el “Vojaĝprovizo” (germane Reisezehrung) far Goeto:
- Mein Le- / ben soll- / ten sie / nicht mehr / verschönen.
- ◡— ◡— ◡— —— ◡—◡
Anglalingva kvinjambo redakti
La kvinjambo okazas oftege en anglalingva poezio. Ŝekspiro uzadis la kvinjambon en la plejmulto de siaj teatraĵoj kaj sonetoj.
- So long / as men / can breathe / or eyes / can see,
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡—
- (El Soneto 18, Ŝekspiro)
- To be / or not / to be, / that is / the question
- ◡— ◡— ◡— ◡— ◡—
- “Ĉu esti aŭ ne esti, tiel staras nun la demando”
- (El Hamleto, Ŝekspiro)
Post Ŝekspiro, fakte la plejmulto de anglalingvaj poetoj uzas la kvinjambon: John Milton uzis la kvinjambon por Paradizo perdita; William Wordsworth en La Preludo (angle The Prelude); ktp.
Kvinjambo en aliaj lingvoj redakti
En la hispanlingva literaturo, la Ĉilia poeto Nicanor Parra prove uzis la kvinjambon en sia traduko de la Ŝekspira Reĝo Lear al la hispana.[2]
Referencoj redakti
- ↑ Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto: kvin/jamb/o
- ↑ Parra, Nicanor. (2006) “Introducción, por Niall Binns”, Obras completas & algo + (1935–1972) (hispane), p. ⅩⅩⅨ–ⅬⅩⅩⅥ. ISBN 978-956-9105-01-2. OCLC 907005296.
Bibliografio redakti
- Kalocsay, Kálmán; Waringhien, Gaston; Bernard, Roger 1984 : Parnasa Gvidlibro, reviziita kaj kompletigita de G. Waringhien, kun skizo de Esperanta metriko; la arto poetika, esperanta rimaro, 3-a eld., Edistudio, Pizo, 207 p. ISBN 88-7036-018-0
- Clark, Brendon 1957 : Kien la Poezio?, Rickmansworth, Esperanto Publ. Co., 156 p.