Vilamovica lingvo
Vilamovica lingvo (vilamovice Wymysiöeryś) estas okcidentĝermana lingvo kiu estas parolata en la urbeto Wilamowice (Wymysoj vilamovice) apud Bielsko-Biała, sur la limo inter Silezio kaj Malgrandpolio en la historia regiono Galicio. Hodiaŭ vilamovica lingvo estas parolata de ĉirkaŭ 70 denaskaj parolantoj, ĉiuj maljunuloj; tial vilamovica lingvo estas endanĝera lingvo.
| Vilamovica lingvo | |
| Wymysiöeryś | |
| lingvo • moderna lingvo | |
|---|---|
| orienta mezgermana dialektaro | |
| Parolata en | Pollando |
| Parolantoj | 70 |
| Denaskaj parolantoj | 70 |
| Skribo | latina |
| Lingvistika klasifiko | |
Hindeŭropa
| |
| Lingva statuso | 4 severe endanĝerigita |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-2 | gem |
| ISO 639-3 | wym |
| Glottolog | wymy1235 |
| Angla nomo | Wymysorys |
| Franca nomo | wilamowicien |
Historio redakti
Origine, la vilamovica lingvo ŝajnas derivi de mezaltgermana lingvo je 12-a jarcento, kun granda influo de platgermana lingvo, de nederlanda lingvo, de frisa lingvo, de pola lingvo kaj de anglosaksa lingvo. Oni pensas ke la loĝantoj de Wilamowice estas posteuloj de la germanaj, nederlandaj kaj skotaj koloniuloj kiuj alvenis al Pollando je 13-a jarcento. Ĉiukaze, la loĝantoj de Wilamowice ĉiam neis ian ajn ligon kun Germanio kaj ili ĉiam insiste asertis ke ili havas nederlandlingvan, flandran originon.
Vilamovica lingvo estis dialekta lingvo de Wilamowice ĝis la jaroj 1939 – 1945. Post la Dua Mondmilito, la lokaj komunistaj aŭtoritatoj malpermesis la uzadon de ĉi tiu lingvo. Kvankam la malpermeso ĉesis post la jaro 1956, la vilamovica lingvo estis laŭgrade anstataŭita de pola lingvo, ĉefe inter la junuloj.
Laŭ la propono de Tymoteusz Król, dekkvarjarulo en tiu tempo, la Biblioteko de Kongreso aldonis vilamovican lingvon al la registro de lingvoj la 18-an de julio 2007. La lingvo estis ankaŭ registrita ĉe la Internacia Organizaĵo por Normigado, kiu atribuis al ĝi la ISO kodon wym.[1]
Vilamovica lingvo estas la lingvo kiun la poeto Florian Biesik uzadis por skribi siaj poeziaĵoj dum la 19-a jarcento.
Vilamovica alfabeto redakti
La vilamovica alfabeto, kreita de Józef Gara, konsistas el 34 literoj derivitaj el la latina alfabeto:
| Majuskloj | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| A | Ao | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | Ń | O | Ö | P | Q | R | S | Ś | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Ź | Ż |
| Minuskloj | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | ao | b | c | ć | d | e | f | g | h | i | j | k | l | ł | m | n | ń | o | ö | p | q | r | s | ś | t | u | ü | v | w | y | z | ź | ż |
La ortografio de vilamovica lingvo inkludas la "AO" digrafo, kiu estas konsiderita aparta litero.
Ekzemploj kaj rilatoj kun aliaj lingvoj redakti
Jen kelkaj ekzemploj de vilamovicaj vortoj kun germana, nederlanda kaj angla traduko. Vilamovice la litero ł sonas kiel esperanta ŭ kaj la litero w sonas kiel v:
| Vilamovice | Germane | Nederlande | Angle | Esperante |
|---|---|---|---|---|
| ałan | allein | alleen | alone | sola |
| ana, an | und | en | and | kaj |
| bryk | Brücke | brug | bridge | ponto |
| duł | dumm | dom | stupid (komp. ang. dull) | malsaĝulo |
| fulgia | hören | horen | to hear (sed komp. ned. volgen kaj ger. folgen "sekvi", kiuj signifas ankaŭ "aŭskulti", kaj ang. "follow?" = "ĉu vi komprenas?") | aŭskulti |
| ganc | ganz | gans | entirely | tuta, tute |
| gyrycht | Gericht | gerecht | court (komp. ger. Recht "rajto" kaj ang. right) | tribunalo |
| dyr hymuł | Himmel | hemel | heaven | ĉielo |
| łiwa | Liebe | liefde | love | amo |
| a mikieła | ein bisschen | een beetje | a bit (komp. ags. micel kaj ang. much) | iom |
| müter | Mutter | moeder | mother | patrino |
| mytuł | Mitte | middel | middle | centro, mezo |
| nimanda | niemand | niemand | no one (komp. ang. no man) | neniu |
| ny | nein | nee | no | ne |
| ödum | Atem | adem | breath (komp. ags. ǽðm, arkaika ger. Odem, Franka dialekto de la germana Öödem) | spiro |
| olifant | Elefant | olifant | elephant | elefanto |
| öwyt | Abend | avond | evening | vespero |
| śrajwa | schreiben | schrijven | to write (komp. ang. shrive, aŭ la pli malfrua prunto scribe ekz. en subscribe) | skribi |
| syster | Schwester | zuster | sister | fratino |
| śtaen | Stein | steen | stone | ŝtono |
| trynkia | trinken | drinken | to drink | trinki |
| obrozła | Bild | beeld | picture (komp. pol. obraz) | bildo |
| wełt | Welt | wereld | world | mondo |
| wynter | Winter | winter | winter | vintro |
| zyłwer | Silber | zilver | silver | arĝento |
| zyjwa | sieben | zeven | seven | sep |
| sgiöekumt | willkommen | welkom | welcome | bonvena |
Ekzemplaj tekstoj redakti
Patro Nia vilamovice:
|
|
Vilamovica lulkanto kun traduko:
|
|
Mallonga teksto kun traduko:
|
|
Unua artikolo de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj:
 |
|
| |
|
Bibliografio redakti
- Ludwik Młynek, "Narzecze wilamowickie", Tarnów. 1907: J.Pisz.
- Józef Latosiński, "Monografia miasteczka Wilamowic", Kraków, 1909.
- Hermann Mojmir, "Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice" (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Kraków, 1930-1936: Polska Akademia Umiejętności.
- Adam Kleczkowski, "Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja". Kraków, 1920: Polska Akademia Umiejętności.
- Adam Kleczkowski, "Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia", Poznań, 1921: Uniwersytet Poznański.
- Maria Katarzyna Lasatowicz, "Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987". Opole, 1992: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
- Tomasz Wicherkiewicz, The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X
Referencoj redakti
- ↑ http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=wym Arkivigite je 2010-11-19 per la retarkivo Wayback Machine SIL.org
Eksteraj ligiloj redakti
- Wymysiöeryś – jeszcze mowa nie zginęła ĉe YouTube. Agencja Fotograficzna Fotorzepa.