Zlín

Zlín (Zlino) estas urbo en Ĉeĥio kun 74 191 loĝantoj (2023). Ĝi situas en orienta Moravio kaj estas administra, industria, komerca, kleriga kaj kultura centro de la regiono kaj de Regiono Zlín. En la administra reguligo de la urbo okazis ekde la jaro 1938 tre grandaj ŝanĝoj. En la jaro 1949 la urbo estis alinomita je Gottwaldov (Gotvaldovo) laŭ komunisma prezidento Klement Gottwald (Klemento Gotvaldo). Ekde la 1-a de januaro de 1990 la urbo akceptis la originan nomon Zlín. Krom la sidejo de la distrikto en la jaroj 1949–1960 ĝi estis administra centro de Regiono Zlino kaj ekde la 1-a de januaro de 2001 ĝi estas denove regiona urbo.

Zlín (Gottwaldov (1949-1989))
germane Zlin
urbo
Vido al la orienta parto de urbocentro
Flago Blazono
Oficiala nomo: Zlín
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Zlín
Distrikto	Distrikto Zlín
Administra municipo	Zlín
Historia regiono	Moravio
Parto de	Valaĥio, Moravia Slovakio, Hanakio
Montaro	Hostýnské vrchy, Vizovica montetaro
Tipo de urbo	Statuta urbo
Rivero	Dřevnice
Situo	Zlín
- alteco	230 m s. m.
- koordinatoj	49° 13′ 59″ N 17° 40′ 01″ O (mapo)
Areo	102,83 km² (10 283 ha)
Loĝantaro	74 191 (2023)
Denseco	721,49 loĝ./km²
Unua skribmencio	1322
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	760 01
NUTS 3	CZ072
NUTS 4	CZ0724
NUTS 5	CZ0724 585068
Katastraj teritorioj	15
Partoj de urbo	16
Bazaj setlejunuoj	70
Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
Vikimedia Komunejo: Zlín
Retpaĝo: www.zlin.eu
Portalo pri Ĉeĥio

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Oldřichovice, Zádveřice-Raková, Veselá, Karlovice, Hostišová, Hvozdná, Fryšták, Vlčková, Želechovice nad Dřevnicí, Kašava, Otrokovice, Lukov, Lípa, Tečovice, Lhota, Ostrata, Bohuslavice u Zlína, Sazovice, Racková kaj Březnice.

Historio

La unua mencio pri Zlín aperas en la jaro 1322, kiam tiamaj posedantoj de la zlína sinjorujo vendis la urbeton kun apartenaĵo al reĝino Eliška Rejčka. En la jaro 1358 aĉetis la sinjorujon Albert kaj Zdeněk el Šternberk, kiuj konstruis tie burgeton, kiu estas en la jaro 1366 nomata jam burgo. La burgo estis ĉefa defend- kaj apogpunkto de la urbeto. Fosaĵoj, kiuj estis okaze de danĝero plenigataj per akvo, ŝirmis ĝin ĉiuflanke. En la jaro 1397 Zlín estis avancigita de Zdeněk el Šternberk je urbo. En la jaro 1571 la burgo estis alikonstruita je renesanca kastelo kun arkadoj en kortego. Komence de la 17-a jarcento Zlino estis forbruligita de Bočkaj-anoj kaj ankaŭ la kastelo estis verŝajne difektita dum tio. Dum invadoj de hungaraj soldataroj la tuta sinjorujo estis prirabita, inkluzive la kastelon. Nur en la jaro 1777 grafo František Antonín Khewenhüller sur la loko de la dezertigita kastelo konstruigis novan kastelon, kiu ligiĝs al la origina renesanca aspekto de la konstruaĵo. Origina kastelĝardeno estis en la unua duono de la 19-a jarcento ŝanĝita je nature pejzaĝa kastelparko. En la jaro 1929 Zlino aĉetis la kastelon kaj nuntempe estas lokita en ĝi Regiona muzeo.

Ĝis la dua duono de la 19-a jarcento Zlino estis negranda agrikultura urbo kun sidejo de grandbieno. Ŝanĝo okazis komence de la 20-a jarcento. En la jaro 1894 Tomáš Baťa fondis en Zlino ŝuistan fabrikon, kiu tre rapide evoluis kaj tre baldaŭ ĝi elŝovis konkurencon ne nur el la loka regiono, sed ĝi akiris signifan postenon en tiama Aŭstrio-Hungario. Krom la origina fabrikado de piedvestoj la firmao entreprenis ankaŭ en vico da pluaj fakoj. Al konzerno Baťa apartenis brikfarejo, elektrejo, segiluzino, gisejo, muelejo, fabriko por gumvaro, produktado de pneŭmatikoj, paperfabriko kaj kartonejo, produktado de ludiloj, gasejo kaj pluaj aliaj.

Komune kun evoluo de industrio disvastiĝis ankaŭ Zlino. Funkciisman arkitekturon de Zlino karakterizas du ĉefaj signoj: portferbetona skeleto je laŭnorma modelo 6,15 × 6,15 m kaj plenigaĵoj el raspa brikmasonaĵo, eventuale el vitro. Per tiu ĉi maniero estas konstruitaj ne nur ĉiuj produktkonstruaĵoj kaj administraj konstruaĵoj de la uzinoj de Baťa, sed eĉ loĝdomoj, lernejoj, malsanulejo kaj pluaj publikaj konstruaĵoj. En la jaro 1935 firmao Baťa proklamis internacian konkurson por arkitektura solvo de loĝdomoj por okupitoj de la firmao. La venkproponoj estis realigitaj kiel provdometoj. Nuntempe ili estas gravaj pruvoj de konstruktivisma arkitekturo. La konstruado daŭris en la sama stilo ankoraŭ dum postmilitaj jaroj. En la jaroj 1945–1950 la urbo akiris pluan arkitekturan unikaĵon – Kolektivan domon.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	10 703
1880	11 172
1890	11 295
1900	11 824
1910	12 912
1921	14 470

Jaro	Loĝantoj
1930	21 582
1950	53 014
1961	58 119
1970	64 969
1980	83 983
1991	84 522

Jaro	Loĝantoj
2001	80 854
2014	75 278
2016	75 171
2017	75 117
2018	74 947
2019	74 997

Jaro	Loĝantoj
2020	74 935
2021	74 178
2022	72 973
2023	74 191

Kulturo

En Zlino funkcias Urba teatro, teatro Malgranda scenejo kaj Regiona Biblioteko František Bartoš. La urbo estas konatas precipe pro filmaj laboratorioj produktantaj filmojn por infanoj kaj pro ĉiujara festivalo de porinfanaj filmoj. Koncerne muzikan vivon, agadas en ĝi agadas Filharmonio de Bohuslav Martinů, ĉe kiu laboras Kamera orkestro, Moraviaj instrumentalistoj, Arĉkvarteto, Tamburarharmonio, Komuna kantĥoro Dvořák kaj Infana kantĥoro; folkloraj ensembloj Kašava, Vonica a Bartošův soubor písní a tanců. Ĉiujare okazas festivaloj de klasika muziko Harmonia Moraviae kaj Talentinum, festivaloj de folklor- kaj blovensembloj FEDO a Zlínské besedování, teatrofestivalo Setkání-Stretnutie kaj festivalo pri vojaĝado, ekkonado kaj proksimiĝado Neznámá Země (Nekonata Lando).

Muzeoj kaj galerioj

• Muzeo de sudorienta Moravio kun ekspozicio "Kun inĝ. Hanzelka kaj Zikmund tra kvin kontinentoj"
• Regiona figurarta galerio
• Muzeo de ŝuoj

Lerneja sistemo

Zlino estas ankaŭ grava centro de lerneja sistemo. En la urbo estas vico da mezlernejoj kaj ekde la jaro 1960 tie havas sian reprezentejon ankaŭ altlernejoj. Unue estis tie establita filio de SVŠT Bratislava, el kiu poste en la jaro 1969 estiĝis Teknologia fakultato de VUT Brno. En la jaro 1995 estiĝis krome Fakultato de gvidado kaj ekonomio.

• 
  Urbodomo
• 
  Preĝejo de sanktaj Filipo kaj Jakobo
• 
  Statuo de Jan Antonín Baťa
• 
  Tropika pavilono en bestoĝardeno

Ĝemelurboj

• Altenburg en Germanio
• Groningen en Nederlando
• Chorzów en Pollando
• Izegem en Belgio
• Limbach-Oberfrohna en Germanio
• Romans en Francio
• Sesto San Giovanni en Italio
• Trenčín en Slovakio

Famaj personoj

En la urbo naskiĝis

• Josef Abrhám, aktoro
• František Bartoš, moravia etnografo kaj folkloristo, pedagogo kaj lingvisto
• Tomáš Baťa, entreprenisto, fondinto de ŝukonzerno Baťa
• Tomáš Dvořák, atleto
• Eva Jiřičná, arkitektino
• Felix Slováček, muzikisto
• Sir Tom Stoppard (nask. kiel Tomáš Straussler), brita dramverkisto
• Ivana Trumpová fraŭlinnome Zelníčková, skiistino kaj usona entreprenistino, eksedzino de Donald Trump

En la urbo vivis

• Jan Antonín Baťa, entreprenisto, posedanto de la entpreprenoj de Baťa ĝis 1932
• Zdeněk Miler, aŭtoro de animigitaj filmoj (lia plej populara figureto estas t.n. Talpeto)
• Jiří Hanzelka a Miroslav Zikmund, vojaĝistoj kaj verkistoj
• Hermína Týrlová, reĝisorino de animigitaj filmoj
• Emil Zátopek, atleto kaj olimpika venkinto
• Karel Zeman, filmreĝisoro
• Otto Wichterle, sciencisto, inventinto de kontaktlensoj

Eksteraj ligiloj

• Zlinternational-Informejo por eksterlandanoj studantaj en la urbo Arkivigite je 2011-05-23 per la retarkivo Wayback Machine